Muggen ruiken u graag
Een goede leraar kan veel invloed hebben. Joop van Loon had tijdens zijn studie biologie in Wageningen een enthousiaste hoogleraar insectenkunde. Deze docent gaf hem het zetje om ook insectenkundige (‘entomoloog’) te worden. Nu is hij zelf hoogleraar in Wageningen.
Wie zich met insecten bezighoudt, hoeft zich niet te vervelen. Er zijn een miljoen verschillende soorten insecten beschreven, maar het aantal nog onbeschreven insecten is veel groter en wordt geschat op 3 tot 5 miljoen.
UW 300 GEURSTOFFEN
Joop van Loon houdt zich onder meer bezig met het onderzoek naar muggen. Dat heeft niet alleen belang voor mijn door zoemende muggen verstoorde nachtrust. Muggen brengen ziektes over, denk bijvoorbeeld aan malaria.
Hoe sporen muggen mensen en dieren op? Geur. Ruiken ze bloed? Joop van Loon vertelt dat de geur van bloed waarschijnlijk geen rol speelt, maar dat muggen vooral gevoelig zijn voor geuren die van mijn huid afkomen. De op ieders huid aanwezige bacteriën produceren die geuren en ieder mens geeft wel 300 geurstoffen af aan de lucht. De samenstelling van deze geurmengsels verschilt. Dat deze verschillen een rol spelen in de voorkeur van muggen om bepaalde mensen eerder te steken dan andere, lijkt een logische gedachte. Momenteel wordt er in Wageningen onderzoek gestart naar het verband tussen de aantrekkelijkheid van de huidgeuren van een persoon en de kwaliteit van het bloed van diezelfde persoon als voedsel voor de mug. De vrouwtjesmug heeft namelijk bloed nodig om eieren te kunnen produceren en zich zo voort te planten.
ANTIMUG
Wat helpt tegen muggen? Geur. Er zijn in de loop van de tijd stoffen ontdekt waarvan de geur muggen afstoot. De bekendste stof is DEET, een stofje dat in veel antimuggenstiften en -sprays wordt verwerkt. We hebben die stof trouwens mede te danken aan het Amerikaanse leger. Eind jaren veertig moesten duizenden soldaten zich insmeren met allerlei stofjes tegen muggen en DEET bleek het beste werkzaam.
Maar geur helpt ook op een andere manier tegen muggen. Er zijn mengsels van geurstoffen ontwikkeld die muggen in de val moeten lokken. Daartoe worden ingenieuze apparaatjes ontworpen die de muggen aantrekken en naar binnen zuigen. Dat kost energie. Vandaar dat de Wageningse onderzoekers deze apparaatjes in Kenia uittesten in samenhang met zonnepanelen voor de energieopwekking.
AANTREKKINGSGEUR
Geur stuurt het gedrag van insecten. Ze ruiken hun voedselbronnen, en elkaar. ‘Feromonen’ zijn de geurstoffen waarmee mannetjes en vrouwtjes elkaar aantrekken. Joop van Loon vertelt dat sommige geleerden veronderstellen dat die ook bij mensen een rol spelen, maar dat is nog de vraag. Hoe dan ook, insecten vinden elkaar niet knap door elkaar te zien, maar door elkaar te ruiken. ‘Ze leven vooral in een chemisch universum’, vertelt de insectenprofessor.
Geuren werken over grote afstanden. Er zijn vlinders en motten die elkaar op enkele kilometers afstand kunnen ruiken. En bepaalde kevers kunnen brandend hout op zelfs tientallen kilometers ruiken. Ze eten verbrand hout, vandaar deze specialisatie.
INSECTEN-EN MENSENNEUZEN
Ik voel me klein worden bij wat die insecten kunnen. Insecten kunnen vast ook meer geuren ruiken dan ik. Professor van Loon troost me: honingbijen kunnen ongeveer zevenhonderd geuren onderscheiden, maar mensen die getraind zijn in geurherkenning wel twaalfhonderd. Wij hebben in vergelijking met insecten veel meer geurcellen in ons reukslijmvlies en veel meer hersencellen om de geuren te verwerken. Maar we kunnen niet zulke lage concentraties van geuren ruiken als een insect.
Aan het slot van ons gesprek vraag ik aan Joop van Loon of zijn onderzoek hem ook weleens diepere gedachten oplevert. ‘Verwondering’, antwoordt hij. Het geurvermogen van insecten blijkt zó divers, zó gespecialiseerd, zó toegespitst op hun plaats in de ecologie. En elke insectensoort is uniek. ‘Elk insect doet het anders.’
Stephan de Jong is predikant van de Protestantse Gemeente Oudemirdum-Nijemirdum-Sondel en redactielid van Open Deur.
