Mystery Worshipper Respire

Weergave van vieringen in beeld en geluid vanuit Straatsburg

Ik denk dat de belangrijkste opgave bij het uitzenden van vieringen is om de kijker of luisteraar zoveel mogelijk het gevoel te geven dat hij deelnemer is aan wat hij noodgedwongen alleen via speakers en een scherm meemaakt. En dat is geen gemakkelijke opgave, want van de zintuigen doen vooral het oor en het oog mee. Andere zintuigen en het bewegingsapparaat zijn digitaal moeilijk aanspreekbaar. Deontvanger heeft geen fysieke reisweg naar het gebouw, ervaart niet de geur van kaarsen of de nagalm van de ruimte, zal niet opstaan voor het aanvangslied. Het zou mij interesseren hoeveel mensen de dienst geconcentreerd volgen zonder afgeleid te worden door mobiele telefoon, pratende huisgenoten of straatlawaai.

In het afgelopen najaar was ik twee maanden in Straatsburg en woonde daar enkele malen het avondgebed op vrijdag bij, dat ik bij terugkomst in Nederland ook met enige regelmaat thuis via het YouTube-kanaal volgde. Daarmee is al direct een element genoemd, dat maakt dat ik als ik niet zelf op zondagochtend aan de speeltafel zit, vaak naar een viering vanuit deze kerk, de Temple Neuf kijk. Ik kan mij indenken dat ik in die mij inmiddels bekende ruimte ben, ik herken de kerkmusicus, de predikant en de ‘aartspriester’ van de kathedraal, die op vrijdagavond vaak ook meewerkt. En ik herken de ruimte, die vanuit verschillende cameraposities wordt getoond, waaronder een die een mooi bovenaanzicht geeft, waarop ik ook de aanwezige kerkgangers (zij het op afstand) zie. Er is bij beelduitzendingen een begrijpelijke aarzeling om mensen, ook ‘passieve’ kerkgangers, herkenbaar in beeld te brengen; toch denk ik dat het een toegevoegde waarde heeft.

‘Dit is het moment om ons te herinneren dat wij mensen zijn, uit de aardbodem getrokken (‘uit de klei getrokken’), schepselen voor het aangezicht van de Schepper, die ons zijn adem, zijn geest, inblaast. Ademhaling, adem, geest, een en hetzelfde woord in het Hebreeuws, Latijn en Grieks. Ik nodig je uit om met je aandacht naar je ademhaling te gaan. Zonder dat we er iets voor hoeven doen, gaat de lucht door ons heen en geeft ons leven, van de eerste tot de laatste ademhaling. Deze lucht, we delen haar met onze naaste, zij verbindt ons met elkaar. Vaak ontbreekt het ons in onze hectische levens aan lucht. Dit is de gelegenheid om onze longen te vullen terwijl we ons richten op Hem die ons het leven inblaast. – Concentreer je op je ademhaling… Je ademhaling kan zomaar gebed worden.’ (vertaling van het begin van de Temps de respiration)

De vrijdagavondvieringen beginnen met wat ik een begeleide meditatie zou noemen. De aanduiding van de vieringen, ‘Respire’ (haal adem, adem op) verwijst hier al naar. Ik herken elementen van mindfulness (concentratie op de ademhaling) en op het moment dat ik begin na te denken of ik dit nu een geslaagd element voor een liturgische viering vind, klinkt een verwijzing naar het scheppingsverhaal waarin de mens de adem wordt ingeblazen; er wordt gerefereerd aan het feit dat de bijbelse talen één woord kennen voor zowel onze begrippen adem als geest (Geest). Ik laat me overtuigen van de betekenis van dit element – en kan me voorstellen dat het voor ‘thuisvierders’ een goede manier is om ‘binnen te komen’.

Een bijzonder element van het vrijdagavondgebed is de ‘open ruimte’: na lezing en overdenking is er gelegenheid om als deelnemer naar een van de verschillende plekken te gaan om daar gedurende circa tien minuten de stilte te beleven (de kerk heeft een apart oratorium), een boek in de leeshoek te pakken en er wat doorheen te bladeren, of met een aantal mensen een paar liederen bij de vleugel te zingen, desgewenst ook meerstemmig, want in protestantse Franse liedboeken is meestal een meerstemmige zetting bij elk lied afgedrukt. Ik denk dat het mede aan de ruime mogelijkheden van deze kerkruimte(n) te danken is, dat ik deze ‘open ruimte’ niet als een hinderlijke onderbreking van de spanningsboog ervaren heb.

Een ander opvallend element is de doopgedachtenis, die in elke viering een plek heeft: er wordt water in een fraaie ronde doopschaal geschonken. Ik weet dat liturgisch gezien er kanttekeningen gezet kunnen worden bij een symbool (de doop) dat op zijn beurt gesymboliseerd wordt, er wordt immers niet feitelijk gedoopt. Toch vind ik het mooi om te horen hoe het water gegoten wordt en te zien hoe de schaal zich vult. Ik kan niet goed bedenken waarom, maar deze verwijzing naar het doopwater (dat mij niet alleen aan de versgeboren dopeling herinnert, maar ook aan het doopwater dat bij de uitvaartliturgie een rol speelt) ervaar ik als natuurlijk, terwijl ik denk dat ik een representatie van brood en wijn als niet passend zou ervaren.

Bekijk een van deze diensten: