Naoberschap: van ‘gruunmaken’ en ‘liekboeren’

Mijn roots liggen in de Liemers, in de provincie Gelderland. Deze streek, grofweg gelegen tussen Zevenaar, Doesburg, Doetinchem en de Duitse grens, kent een eigen (kerkelijke) geschiedenis omdat hij pas in 1816 Nederlands grondgebied werd. Daarvoor behoorde hij lange tijd tot het hertogdom Kleve en later tot Pruisen. Dat is de reden dat deze streek hoofdzakelijk katholiek is gebleven en de katholieke cultuur dominant aanwezig was. Veel dorpen kennen nog processies, schuttersfeesten en andere (katholieke) tradities.

Grenzend aan de Achterhoek, kent ook de Liemers een eigen vorm van ‘naoberschap’. Wanneer het gaat om die karakteristieke naoberschap, die je zou kunnen omschrijven met ‘burenhulp’, kan ik putten uit persoonlijke herinneringen en ervaringen. Het meest kenmerkende is misschien wel dat je buren er zijn op belangrijke momenten in het leven. Bij geboorte, huwelijk en overlijden bijvoorbeeld.

Bruiloften en buurt maken

Wanneer er ‘in de buurt’ een kind werd geboren, bezochten de buren de boreling en de jonge ouders. Waar nodig was bood men hulp aan. In het huishouden of bij werkzaamheden op de boerderij. De avond voor een bruiloft stond in het teken van ‘gruunmaken’. De mannen uit de beide buurten gingen dan het bos in om op zoek te gaan naar dennengroen. Daarmee werd de voordeur en het erf versierd. Ondertussen maakten de vrouwen papieren roosjes. Die werden op het eind van de avond in het groen gehangen.

Vaak werd er ook nog een metershoge ‘meiboom’ gezet, eveneens versierd met roosjes. De avond werd, hoe kan het ook anders, besloten met een gezellig samenzijn. Kwam je nieuw in de buurt te wonen, dan was dat ook het moment dat je ‘buurt maakte’. Vanaf nu behoorde je tot de buurt.

Avondwake

Een heel eigen verantwoordelijkheid had de buurt wanneer er iemand overleed. De ‘liekboer’ ontving het bericht van overlijden en ging de buurt langs om het droevige bericht mee te delen. De liekboer dankte zijn naam aan zijn functie: hij was degene die zorgde voor paard en wagen om het ‘liek’, het dode lichaam, te vervoeren naar de kerk en het kerkhof. Op de avond voor de begrafenis kwam de buurt in het sterfhuis bij elkaar om gezamenlijk de rozenkrans te bidden en de familie tot steun te zijn. Uit dit gebruik is de avondwake ontstaan.

Het samenzijn van de buurt verplaatste zich naar het kerkgebouw. Op de dag van de begrafenis droeg de buurt de overledene het huis uit, de kerk binnen en uiteindelijk naar het graf. De vrouwen hadden vooral tot taak om de koffietafel na de begrafenis in goede banen te leiden. Zij zorgden voor de maaltijd en schonken koffie. En na de begrafenis was de buurt de weduwe of weduwnaar tot steun. Ook nam de buurt de voorgeschreven rouwperiode in acht.

Het is er nog, en het groeit

Al hebben veel van deze tradities een andere inhoud gekregen, ze bestaan voor een groot deel nog steeds, zoals het ‘groen maken’ bij huwelijken en huwelijksjubilea. Ook komt het bij uitvaarten nog regelmatig voor dat de buren de kist dragen. Nieuwe tradities zijn het versieren van huis en tuin bij bijzondere verjaardagen (met Abraham- en Sara poppen bijvoorbeeld) en bij een geboorte (een spandoek in de tuin met ‘Welkom in de buurt’).

Ik merk dat de belangstelling van jonge mensen voor deze vormen van naoberschap aan het groeien is. Waarschijnlijk heeft dat te maken met die bijzondere vorm van gemeenschapszin die erin verscholen ligt: al deze tradities en gebruiken vinden hun fundament in het omzien naar elkaar. Of je een goede relatie met je buren hebt of niet: je helpt je buren als het nodig is. Dat is het belangrijkste wat telt.

Buren lopen doorgaans niet bij elkaar de deur plat, maar ze zijn er als je ze nodig hebt. En ze willen naast je staan, zeker bij belangrijke momenten in je leven. Als predikant in een dorp waar ook die naoberschap nog hoog in het vaandel staat, merk ik hoe waardevol deze vorm van omzien naar elkaar voor een gemeente kan zijn.