NBG pioniert online rond de Bijbel

‘Zeg me wat je leest …’

Om misverstanden te voorkomen: bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) zijn we erg terughoudend als het erom gaat informatie over individuele gebruikers van de website debijbel.nl of de app Mijn Bijbel op te slaan. Maar het collectieve lees- en klikgedrag van Nederlandse en Vlaamse bijbellezers biedt waardevolle inkijkjes in waar zij behoefte aan hebben en in wat er met het materiaal gebeurt. Als je een fysieke bijbel of andere uitgave verkoopt, kom je maar zelden te weten wat ermee gebeurt. Wordt hij stukgelezen of verstoft hij achter in de boekenkast? Digitaal is dat anders: we zien precies welke bijbelverzen veel worden opgezocht, welke zoekwoorden mensen rond de Bijbel invullen, welke blogs in goede aarde vallen en van welke leesplannen dankbaar gebruik wordt gemaakt. En als iemand het ergens niet (of juist heel erg) mee eens is, nodigt een digitale omgeving ook eerder uit tot reactie dan een fysiek boek. Dat alles bij elkaar geeft ons een schat aan informatie over waar we ons het beste op kunnen richten om bijbellezers te ondersteunen op hun weg met de Bijbel.

Toelichting en toepassing

Het NBG heeft in dat opzicht de laatste jaren best een ontwikkeling doorgemaakt. Debijbel.nl is in 2014 gelanceerd, met – uiteraard – de bijbeltekst in verschillende vertalingen, en daarnaast een schat aan achtergrondinformatie over de wereld van de Bijbel, het ontstaan en de literaire kenmerken van de tekst en het proces van bijbelvertalen. Daar staat het NBG ook om bekend: betrouwbare informatie rondom de Bijbel. Toch merkten we dat in deze tijd meer nodig is om mensen bij dit ‘oude boek’ te betrekken.

Achtergrondinformatie is eigenlijk stap twee van een reis met de Bijbel: eerst moet je ervaren dat de Bijbel raakt aan je leven. Dat de oeroude teksten iets te zeggen hebben over de wereld van vandaag, dat ze een nieuw perspectief aanreiken, en, last but not least, dat je God erin kunt ontmoeten. Als je die ervaring regelmatig opdoet, ontstaat ook de motivatie om je echt in de teksten en hun achtergronden te verdiepen. Daarom hebben we de afgelopen jaren steeds meer laagdrempelig materiaal ontwikkeld waarin persoonlijke toepassing centraal staat, of waarin informatie en toepassing hand-in-hand gaan. We merken dat dit materiaal echt in een behoefte voorziet.

U vraagt, wij draaien?

Natuurlijk kleeft er ook aan schaduwkant aan. Want als je je altijd maar laat sturen door wat je uit gebruikscijfers kunt afleiden, kan dat ook tot verschraling leiden. Gebruikers van debijbel.nl en Mijn Bijbel zoeken vooral veel op positieve woorden zoals ‘vrede’, ‘liefde’ en ‘licht’, en bijbelteksten die troost en bemoediging bieden – denk aan Psalm 23 of 139 of Romeinen 8:28. Natuurlijk zijn we blij als de Bijbel inderdaad troost en bemoediging biedt, helemaal in zo’n uitdagende tijd als waar we nu in zitten. Maar dat is niet het hele verhaal. Tijdens een panel niet zo lang geleden hoorde ik een predikant zeggen: ‘Maak het niet te lief – het mag best een beetje schuren. Soms is de Bijbel gewoon een irritant boek, dat mij vraagt om dingen te doen waar ik helemaal geen zin in heb.’

Dat gesprek voeren we regelmatig intern. Een concreet recent voorbeeld heeft te maken met ons kindermateriaal en de filosofie daarachter. Kort gezegd willen we in alles wat we doen recht doen aan het kind én aan de Bijbel. We willen opvoeders uitdagen om echt het gesprek aan te gaan met kinderen, en om daarbij goed te luisteren naar wat het kind zelf inbrengt en op welke manier een bijbeltekst voor hem of haar gaat leven.

In dat kader brengen we binnenkort een boek uit met de titel Nooit meer een kleurplaat, waarmee we inspiratie willen bieden om op originele manieren samen de Bijbel te ontdekken. Tegelijkertijd weten we dat ‘bijbelse kleurplaten’ juist een ontzettend veel gebruikte zoekterm is. Wat doe je dan – bied je dan op debijbel.nl/kinderbijbel kleurplaten aan, omdat je weet dat er behoefte aan is, of houd je vast aan de overtuiging dat er waardevollere manieren zijn om met kinderen rond de Bijbel aan te slag te gaan?

Veelkleurig

Wat mij veel plezier geeft, is te zien hoe veelkleurig bijbelgebruik kan zijn. Het NBG is een interconfessionele organisatie, en dat willen we ook uitstralen. Digitaal is dat makkelijker vorm te geven dan in uitgaven: die maak je al gauw voor een beperkte doelgroep, of je probeert juist een neutrale toon aan te slaan waarin een heel brede groep zich kan vinden.

Op debijbel.nl en in Mijn Bijbel vind je blogs, leesplannen en podcasts van mensen uit diverse ‘hoeken’ van de kerk naast elkaar.

Op dit moment hebben we bijvoorbeeld een serie ‘Zo lees ik bijbel’, waarin onder andere Andries Knevel aan het woord komt, maar ook een vluchteling uit Kinshasa. En dat wordt weer afgewisseld door blogs over heel andere onderwerpen: vertaal-issues, Bijbel en duurzaamheid, hoe de Bijbel ons kan bemoedigen tijdens een crisis waar maar geen eind aan lijkt te komen …

Aan de ene kant werkt de digitale wereld natuurlijk bubbel-vorming in de hand: bij veel sociale media krijg je alleen content aangeboden die binnen jouw ‘straatje’ past. Ik hoop dat onze platforms juist het tegenovergestelde bewerkstelligen: dat je af en toe wordt uitgedaagd om uit je bubbel te stappen, doordat je manieren van bijbellezen langs ziet komen waar je uit jezelf niet naar op zoek zou gaan.

Snel én zorgvuldig

De wens om een platform te creëren voor allerlei soorten bijbellezers betekent trouwens niet dat we zomaar alles plaatsen – er vindt altijd een check plaats. Vaak is dat mijn taak, waardoor ik zelf ook dagelijks verschillende manieren van bijbellezen langs zie komen. Daar haal ik zelf ook veel inspiratie uit!

Bij zo’n check kijken we bijvoorbeeld of alles voldoende inclusief verwoord is, en of de inhoud bijbelwetenschappelijk verantwoord is. Een mooi voorbeeld van hoe we te werk gaan, vind ik de Luisterbijbel, het audioboek waar uitgever Stefan van Dijk over vertelt (zie blz. 57). Het idee is helemaal van deze tijd, waarin podcasts een groeiende groep bereiken (hoewel het luisteren naar de bijbeltekst ook wel oude papieren heeft). Maar de uitvoering is echt ‘des NBG’s’, met alle zorgvuldigheid die je daarvan mag verwachten.

Zelf vind ik dat trouwens nog wel eens een uitdaging. Digitale content is van nature ‘snel’ – het liefst speel je in op de actualiteit. Als je tegelijkertijd ook zorgvuldig wilt zijn, brengt dat de nodige uitdagingen met zich mee. Het prettige van online content is dan dat niets in steen gebeiteld is (waarbij audioen videocontent dan wel weer een uitzondering vormt): als je ergens een fout of een onhandige formulering ontdekt, kan dat altijd nog worden aangepast.

Oude wijn in nieuwe zakken

Een belangrijke vraag voor ons is hoe we bij alle digitale vooruitgang niet voorbijgaan aan de behoefte van minder digitaal georiënteerde mensen.

Bij een enquête die we in oktober 2020 hebben gehouden, gaf bijna dertig procent van de respondenten aan dat ze altijd een papieren bijbel lezen. Nog eens krap dertig procent gaf aan ongeveer evenveel in de papieren bijbel te lezen als digitaal. Deels zal dat met leeftijd te maken hebben – meer dan de helft van de respondenten was ouder dan 60 jaar. Aan de andere kant: deze mensen hebben wel een enquête ingevuld die alleen digitaal werd aangeboden. Voor steeds meer – ook oudere – mensen is internet een heel gewoon onderdeel van hun dagelijks leven geworden.

Je ziet wel dat het even duurt voordat nieuwe media hun weg vinden. Een app wordt bijvoorbeeld als minder toegankelijk ervaren dan een website – zo krijgen we nog regelmatig verzoeken of we de leesplannen die je via de app Mijn Bijbel kunt volgen niet ook via de website en e-mail-alerts kunnen aanbieden. En in de afgelopen Veertigdagentijd hebben we meditaties die je via een boekje of Mijn Bijbel kon volgen afgewisseld met podcast-meditaties. We kregen enthousiaste reacties, maar een aantal gebruikers gaf ook aan dat dit voor hen een brug te ver was.

De Bijbel zo plat als een touchscreen?

Een veel fundamenteler zorg is dat digitaal bijbellezen versplintering in de hand werkt: je ziet steeds maar een klein stukje tekst, wat voor een contextloze beleving kan zorgen. Hoe ontdek je nog langere inhoudelijke lijnen, als de Bijbel zo plat en zo klein is als het scherm van je mobiele telefoon?

Die zorg is deels terecht: er is voldoende onderzoek gedaan naar de beleving van digitaal versus fysiek lezen om te kunnen stellen dat er wel degelijk een verschil is: een boek openslaan, voelen hoe zwaar en dik het is en waar binnen het boek een tekst zich bevindt, kortom, de materialiteit van het object ‘boek’ heeft invloed op de manier waarop we een tekst tot ons nemen. Dat gaat zelfs verder dan de vraag of we oog houden voor de literaire context van de vijf tot zes verzen die we tegelijk op ons scherm kunnen zien: het lijkt erop dat lezen ‘onder glas’ een vooral informatiegerichte manier van lezen uitnodigt, terwijl lezen van papier ons stimuleert om verhaallijnen en literaire kenmerken waar te nemen – toch belangrijke aspecten bij een boek dat de meerderheid van de lezers als meer dan een informatiebron beschouwt.

Moet we digitaal bijbellezen dan ontmoedigen om de Bijbel tot z’n recht te laten komen? Zo ver zou ik niet gaan. Voor de meeste lezers zijn digitale bronnen een aanvulling op het boek: voor het snelle bijbelmoment tussendoor, voor hulpmiddelen die dagelijks lezen stimuleren, om makkelijk iets op te zoeken en om – juist wel – informatie te vinden over de literaire en historische context van een tekst. Dat daarbij, alleen al door het medium, continu de verleiding op de loer ligt om tussendoor berichtjes, sociale media updates of de nieuws-app te checken, zorgt ongetwijfeld voor een versplinterde beleving, maar ook voor een beleving waarin de Bijbel heel vanzelfsprekend deel uitmaakt van al het andere dat ons bezighoudt.

Evenwicht

Als ik moet samenvatten wat het pionieren rond de Bijbel op online gebied zo boeiend maakt, dan zit dat in het woord ‘evenwicht’. Het is een continue zoektocht naar evenwicht tussen oude en nieuwe vormen, tussen actualiteit en zorgvuldigheid, tussen gamification en serieuze bijbelstudie, tussen breed ingestoken inhoud of inhoud die afgestemd is op een specifieke groep.

En ook tussen de wens om aan de behoefte van de gebruiker tegemoet te komen én de wens hem of haar te verleiden om ook een stapje verder te gaan, om meer verdieping te zoeken en ook dingen uit te proberen waarvan ze misschien van tevoren niet wisten dat ze bestaan.

Als ik voor deze ene keer een bijbelvers mag citeren zonder me iets van de context aan te trekken, gaat het hierom: ‘Onderzoek alles en behoud het goede’ (1 Tessalonicenzen 5:21). Dat is wat ik onze gebruikers toewens: dat ze door het gebruik van digitale middelen onverwachte verrijking vinden op hun weg met de Bijbel, en dat ze op een toegankelijke en laagdrempelige manier kunnen onderzoeken wat ze daarvan willen behouden.