Menu

Basis

Matsier – Gesloten huis

Velen van ons doen de ervaring op het ouderlijk huis te moeten leegruimen na het overlijden van ouders. Levert dat niet een film-van-herinneringen op? Wat doet dat met ons? Hoe kijken we terug op onze ouders, op ‘toen’, op onszelf…?

In de afgelopen jaren heb ik meerdere huizen van oudere familieleden moeten ontruimen. Ook mijn ouderlijk huis. Omdat de bewoners naar een verzorgingshuis gingen of omdat ze overleden waren.

Misschien pakte ik om die reden Gesloten huis, een autobiografisch werk van Nicolaas Matsier, uit mijn boekenkast. Vijfentwintig jaar geleden gelezen. Het was me bijgebleven dat ik het een aardig boek vond. Nu, veel levenservaringen rijker, vond ik het méér dan aardig.

Inhoud

Samen met zijn broer en zus moet Nicolaas Matsier het huis van zijn jeugd na het overlijden van de laatste ouder, zijn moeder, verkopen. Alles van de inboedel gaat door hun handen. Daarmee komen vele herinneringen boven, gedeelde, maar ook heel individuele. Broers en zus herkennen elkaar niet altijd in die herinneringen.

Anderhalf jaar na de dood van zijn moeder vervolgt Matsier de grote schoonmaak in zijn eigen huis. Ook dat wil hij op orde brengen. ‘Het moment was aangebroken dat zelfs de grote bureaulade linksonder eraan moest geloven. Voor de dag ermee! Dertien jaar lang had ik de inhoud van die la niet aangeraakt.’ (pag. 155)

Spanningsopbouw

Je kunt je afvragen of een aaneenrijging van persoonlijke herinneringen wel spannend genoeg is voor een lezer. Het is een gevaar dat op de loer ligt, maar een goede schrijver weet de aandacht vast te houden door niet al bij voorbaat alle geheimen prijs te geven. Matsier is daar bedreven genoeg in. Al op bladzijde 26 vertelt hij over zijn broer Jan, ‘een van onze twee onbesproken doden’. Wie is die tweede? Wat was er met broer Jan? Waarom onbesproken? Matsier heeft nog veel om op terug te blikken en de lezer kan niet anders dan hem volgen en hopen dat er antwoord komt op deze vragen.

Het is een prachtige lange spanningsboog die veel bladzijden omvat, maar er zijn ook kleinere spanningsbogen. Je herkent ze als je je bewust bent van een haast om door te lezen, omdat je wilt weten hoe het zit of hoe het afloopt.

Situaties zijn herkenbaar of roepen eigen ervaringen op

Personages

De schrijver Matsier is zelf de hoofdpersoon in dit boek, daar draait hij niet omheen, let maar op de ondertitel. Zijn herinneringen aan zijn jeugd, zijn opvoeding en zijn ontwikkeling tot de volwassen man die hij op dat moment is, staan centraal. Hij memoreert gebeurtenissen en momenten die hem gevormd hebben. Daarbij spelen zijn ouders een belangrijke rol.

Ik haal er één voorbeeld uit: de verhuizing van het gezin van Krommenie naar de Vruchtenbuurt in Den Haag, waar Matsiers vader een baan krijgt als leraar aan een middelbare school. Het is een overgang van een dorp naar een stad. Van een streekdialect naar een stadsaccent. Die keus raakt het dagelijks leven van een negenjarig jongetje. Matsier geeft meer voorbeelden van situaties waarin keuze of levenshouding van zijn ouders bepalend was. Wellicht zijn er situaties bij die herkenbaar zijn of eigen ervaringen oproepen.

Het is onvermijdelijk dat Matsier ook beschrijft hoe hij zich losmaakt van zijn ouders. Wanneer en waarin kiest hij eigen wegen? Hoe kijkt hij later terug op zijn ouders en hun levensstijl?

Het kind Koos ontwikkelt zich van puber en adolescent tot volwassen man. Als veertiger moet Matsier dat huis in de Vruchtenbuurt leegruimen. Het zet hem aan tot zijn eigen huis opruimen. Eén bureaulade brengt hem bij een korte periode van waanzin die hij als dertiger beleefde. Hij heeft er veel bladzijden voor nodig. Wat heeft hem in die situatie gebracht? Welke rol speelden zijn ouders toen voor hem? Kun je hem in dat verhaal volgen en valt het samen te vatten?

Historisch decor

Wie ervaring hebben met het opruimen van het ouderlijk huis, weten dat ze in hun jeugd terechtkomen. Foto’s, plakboeken, knipsels, prulletjes, meubilair, kleding. Matsier beleefde zijn jeugd in de jaren vijftig en die tijd komt dan ook prominent naar voren. Zijn trefzekere pen schetst mooie beelden. Kijk alleen al naar zijn gedetailleerde beschrijving van het ophouden van strengen breiwol om er knotten van te vormen (pagina 24).

Hij toont ons een gereformeerd milieu, een zuinigheid-met-vlijt levensstijl, een tijd van rust, reinheid, regelmaat. Voor wie die tijd heeft meegemaakt kan het herkenning oproepen, misschien zelfs een feest van herkenning? Maar ik kan me ook voorstellen dat er verbazing of verwondering speelt. Zag het leven er echt zó uit? Of is er blijdschap dat onze leefwereld in bepaalde opzichten is veranderd?

… Een zuinigheid-met-vlijt levensstijl, een tijd van rust, reinheid, regelmaat

Structuur

Het eigenlijke ‘verhaal’ ligt ingeklemd tussen een proloog en een epiloog. Die zijn beide heel kort, beide cursief gedrukt en in tegenstelling tot het middendeel in de tegenwoordige tijd geschreven. In de proloog beschrijft Matsier een moment van doelloos zweven tussen heden en verleden, het moment waarop je je ergens bevindt, maar niet meer weet waarom en waartoe. ‘Wat sta ik hier toch te doen?’ In de epiloog filosofeert hij verder. Het leven bestaat uit fasen en een mens gaat van de ene naar de andere, dankzij routines, die echter bedrieglijk zijn.

De vraag waarom Matsier deze driedeling zo zichtbaar heeft aangebracht, intrigeerde me. Wat hebben deze filosofische gedachten te maken met die jeugdherinneringen? Ik kan me voorstellen dat er meerdere antwoorden zijn.

Titel en motto

De ondertitel van Gesloten huis valt op: ‘Zelfportret met ouders’. De schrijver Matsier werkt als een schilder of fotograaf en laat zichzelf met zijn ouders zien. Stel je zo’n portret eens voor. Waar valt voor jou het licht op? Wie krijgt voor jou accent of kleur?

Voor het motto haalt Matsier een citaat van Nietzsche aan: ‘Welches Kind hätte nicht Grund über seine Eltern zu weinen?’ Kiest hij daarmee een passend citaat?

Thematiek

Wat staat nu eigenlijk centraal in dit boek? Opruimen? Herinneringen? De ontwikkeling van kind tot volwassene? Is het een boek met enkel verhaalflarden of zijn die onder één noemer te brengen? Op de achterflap van mijn uitgave staat: ‘Een ontroerend, geestig en tot nadenken stemmend boek over ouderschap en kindzijn, over waanzin en rouw.’

Mee eens? Of zou je zelf voor een andere aanbeveling kiezen?

Auteur

Nicolaas Matsier is het pseudoniem van T(jit) Reinsma (anagram van N. Matsier).

Matsier is in 1945 geboren in Krommenie, bracht daar zijn eerste jeugdjaren door, maar verhuisde met zijn ouders naar de Vruchtenbuurt in Den Haag. Hij studeerde klassieke talen en filosofie. Hij schreef in meerdere landelijke dagbladen over literatuur, beeldende kunst en architectuur.

Zijn eigen werk is heel divers, van kinderboeken, verhalen en essays, tot gedichten en romans.


Nicolaas Matsier. Gesloten huis. Amsterdam: De Bezige Bij, 2010. 270 pp. € 15,00. ISBN 9789023455240.

Deze recensie is geschreven door Jeany van den Berg. Van den Berg studeerde Nederlandse Taal en Letterkunde en was jarenlang docente Nederlands voor havo en vwo in Kampen. Tegenwoordig schrijft zij op verzoek levensverhalen.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken