Nieuwe dooppraktijken: peuters en kleuters

Je kinderen als baby’s laten dopen is niet meer vanzelfsprekend. Als peuter of kleuter lijkt het vaker te gebeuren dan vroeger. Hoe leg je dat die kinderen uit en neem je ze mee in het verhaal?

Tijden veranderen

Lange tijd was het voor veel mensen vanzelfsprekend hun kind(eren) te laten dopen als baby. In mijn eerste gemeente—zo’n twintig jaar geleden—vroegen ouders me nog regelmatig of hun kindje snel gedoopt kon worden. Omdat de familiedoopjurk anders niet meer paste, of omdat oma vond dat het nu wel eens tijd werd om haar kleinkind de kerk in te dragen. Als ik tijdens het doopgesprek aan ouders vroeg waarom ze hun kindje wilden laten dopen, hoorde ik vaak: ‘het hoort erbij’. Die vanzelfsprekendheid is verdwenen. Sinds ik als predikant en pionier aan de Protestantse Gemeente de Vierplek ben verbonden, heb ik meer peuters en kleuters gedoopt dan piepjonge baby’s.

Keuzevrijheid

Tot een paar decennia geleden leidden de meeste mensen hun leven volgens patronen die van generatie op generatie werden doorgegeven. Opleiding, werk, verliefd-verloofd-getrouwd, maar ook zondagsschool, catechisatie, belijdenis doen, in de kerk trouwen en je kinderen laten dopen. Het was vanzelfsprekend voor mensen in je eigen zuil, waarin je ook vrienden maakte en je partner vond. Dat is nu radicaal anders. Vanaf jonge leeftijd leren kinderen hun eigen keuzes maken en de keuzemogelijkheden zijn ook enorm toegenomen. Partners hebben tegenwoordig vaak heel verschillende achtergronden, waardoor het al dan niet laten inzegenen van het huwelijk en/of het dopen van de kinderen zeker niet vanzelfsprekend is.

Op zoek

In de eerste periode na de geboorte van een kind speelt het misschien nog niet zo en zijn ouders vooral bezig met luiers en flesjes. Maar als de kinderen uit de luiers zijn en met de pot mee eten, komen de vragen naar rituelen en gebruiken vanzelf. Leren we onze kinderen even stil te zijn of hun handjes te vouwen voor het eten? Lezen we ze ook bijbelverhalen voor? Wat vertellen we hen als ze vragen waar oma nu is, als zij is overleden? Het is vaak juist in die periode dat ouders op zoek gaan naar wat ze zelf belangrijk vinden en met elkaar praten over hoe ze daar als gezin invulling aan willen geven.

Aanbod

Het is belangrijk om juist dan als kerk zichtbaar te zijn en dingen aan te reiken aan deze zoekende jonge ouders. Vaak willen ze hun kind wel ‘iets meegeven’, maar de stap naar de ‘gewone kerk’ is voor deze groep groot. Een bijeenkomst van de Kliederkerk, een Kerk-op-schoot-viering of een avond over geloofsopvoeding past beter bij wat zij op dat moment nodig hebben. Dat merken wij ook in onze Pioniersplek 4Friends in Nijmegen-Noord. Het is juist voor deze generatie ook heel belangrijk om informele contacten op te doen met andere mensen die met dezelfde vragen bezig zijn. Bijvoorbeeld rondom de tentviering op het Dorpsfeest, een Top-2000 dienst of een Musical-in-één-dag.

Inhaalslag

We hebben als kerk een inhaalslag te maken. Veel mensen hebben in onze tijd geen idee van wat de kerk vandaag is. Sommigen denken dat het in de kerk alleen maar gaat over het hiernamaals, met dank aan de spotjes van het Humanistisch Verbond. Of ze vrezen dat de kerk vooral een plek is waar jou wordt verteld hoe het zit en wat je allemaal wel en niet mag of moet. Of dat je in de kerk je verstand uit moet schakelen. Want daar zou je dingen voor ‘waar’ aan moeten nemen, waarvan ieder weldenkend mens weet dat het niet kan. Hoe vaak hoor ik in gesprekken met mensen niet dat ze zo verrast zijn door de kennismaking met onze gemeente? ‘Ik wist niet dat de kerk zo eigentijds en aansprekend kon zijn’, hoor ik dan. En dan denk ik niet: ‘wat een mooi compliment’, maar dan baal ik van het imagoprobleem van de kerk. Er is nog een wereld te winnen.

Winst

Overigens vind ik het wel mooi dat ouders hun kind niet meer laten dopen, omdat het er nu eenmaal bij hoort. Wanneer mensen nu kiezen voor de doop, hebben ze daar goed over nagedacht en dat lijkt me winst. Des te belangrijker is het om het met kinderen, jongeren en volwassenen te hebben over de betekenis van de doop. Want er is in onze geseculariseerde wereld ook veel onwetendheid en ‘koudwatervrees’ rondom de doop.

Vrijlaten

Wat ik bijvoorbeeld vaak hoor is dat mensen aarzelen om hun kind te laten dopen, omdat ze hun kinderen vrij willen laten in wat het later zal geloven. Maar wanneer je je kind nooit laat kennismaken met welke geloofstraditie dan ook, hebben ze eigenlijk niets te kiezen. Tijdens een doopgesprek vertelde een moeder me dat zij het zo jammer vond dat ze zelf als baby niet was gedoopt. ‘Nu kan ik veel moeilijker kiezen’, zei ze. ‘Want ik vind het best een groot ding om me nu te laten dopen, terwijl ik anders die keus niet meer zou hoeven maken.’

Betekenisverschuiving

Lang geloofden mensen dat de doop noodzakelijk is om in de hemel te komen, omdat daarmee je zonden worden afgewassen. De doop is echter—net zoals het geloof—geen voorwaarde om in de hemel te komen. In de kerk gaat het ook niet zozeer over het leven na dit leven, maar over het hier en nu. De doop is wel een prachtig en krachtig teken dat je bij God steeds een nieuw begin mag maken. Ook al gaat ieder mens ‘kopje onder’ en zul je naast licht ook duisternis ervaren. Ook al doe je soms dingen waar je niet trots op bent. Zelfs als je de dood onder ogen moet zien, mag je erop vertrouwen dat de liefde van God je draagt door de nacht. Je naam is verbonden met Gods Naam, je bent geliefd en gekend.

Peuters en kleuters

Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar hoorde van collegae dat ook zij vaker peuters en kleuters dopen. Deze kinderen moet je natuurlijk wel voorbereiden op hun doop, zodat het voor hen een mooie ervaring zal worden. Een bijzonder en betekenisvol moment dat waardevol is voor hun leven. Behalve de praktische dingen rondom de doop, is het ook goed om met hen iets te delen over wat je als ouders beweegt om hiervoor te kiezen. Aansluitend bij hun niveau kun je vertellen over de betekenis van de doop.

Materiaal

Omdat wij geen geschikt materiaal daarvoor konden vinden, zijn we in onze Pioniersplek zelf aan de slag gegaan met het maken van een boek en bijbehorende website. Marieke Klein liet haar drie jonge kinderen dopen en is docent basisonderwijs. Samen met haar en een pioniersteamlid, die incidenteel boeken uitgeeft, gingen we van start. Vaak werkten we bij Marieke thuis. Als de tweeling moe was of de kleuterdochter veel aandacht vroeg, was dat wel eens onrustig. Maar ook inspirerend en motiverend om met de doelgroep om je heen te werken. Hoofdpersoon Sofie groeide uit tot het wat eigenwijze, grappige en stoere meisje dat op speelse manier steeds meer over de doop ontdekt. Haar broertje Bob en knuffel Haai werden de perfecte sidekicks. We hadden samen plezier in de prachtige illustraties van Janneke Otten.

De inhoud

Het materiaal moest geen uitgebreide theologische uitleg worden over een eeuwenoud ritueel. Wél een opstapje voor ouders en kinderen om op gevoelsniveau toe te groeien naar en/of terug te kijken op hun doop. In de gesprekken die we met (doop) ouders voerden, leerden we wat voor hen belangrijk is. Het gevoel van dankbaarheid voor het geschenk van dit leven bijvoorbeeld. Of de verbondenheid met generaties vóór hen. Of het geloof—soms broos, soms stevig—dat zijzelf en hun kinderen geborgen zijn in de liefde van God. Deze dingen vormden de basis voor de verhaaltjes, die plaatsvinden middenin het gewone peuter- en kleuterleven van Sofie en Bob. Verhaaltjes die open zijn, ruimte laten voor de verbeelding en waaraan ouders steeds hun eigen verhaal kunnen koppelen.

Concreet

De verhaaltjes in het boek gaan over de praktische kanten van de doop. Zoals over de kerk als gebouw, over water op je hoofd, over de kleren die je draagt als je gedoopt wordt en over wie erbij zullen zijn. Maar ook biedt het boek mogelijkheden om iets over de betekenis van de doop met je kind te delen. Bijvoorbeeld bij het verhaaltje ‘Water op je hoofd’, waarin Sofie en Bob in bad zitten. Sofie doet haar hand op het hoofdje van Bob en zegt: ‘Papa zegt dat dopen een aai over je bol van God is’.

Toekomst

We hopen dat veel ouders de waarde van kerk en geloof (weer) gaan ontdekken en met hun kinderen delen en dat dit materiaal daaraan zal bijdragen. Niet alleen tijdens de voorbereiding op de doop van peuters en kleuters, maar ook in de tijd daarna. Hoe leuk is het om foto’s te kijken van die dag, de doopkaars nog eens aan te steken en stil te staan bij dit bijzondere moment? Het boek en de site kunnen gebruikt worden in de breedte van de oecumene. Er is meegelezen door een aantal ouders, protestantse collegae en een rooms-katholieke priester. We hebben er met liefde en plezier aan gewerkt. Sofie en Bob gaan hopelijk nog meer dingen ontdekken rondom kerk en geloof. Voorzichtig maken we plannen voor deel twee: Sofie en Bob hebben verdriet. Dat zal gaan over rouw bij jonge kinderen. Neem gerust een kijkje op de site www.sofieenbob.nl. Daar is het boek Sofie en Bob worden gedoopt ook te bestellen.