Onbeperkt geloven

‘Begin met hen erbij te betrekken’

Roelie Reiling werkte achttien jaar als predikant in een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Ze is nu net met pensioen en dat geeft haar de ruimte om haar missie voor te zetten: ambassadeur zijn richting de kerken om te zorgen dat deze mensen een betekenisvolle plek in de gemeenschap kunnen krijgen.

Het samenleven met mensen met een beperking heeft Roelie Reiling geleerd om bij de theologie de belangrijke vragen te stellen: ‘Wie is de God die we eren? Wie is er naar zijn beeld geschapen? Ook iemand met een beperking? En hoe dan?’ Basale vragen, juist als je samen met mensen met een beperking zoekt hoe het geloof te beleven.

Reiling werkte in een instelling waar elke zondag twee kerkdiensten waren die helemaal vol zaten. De bewoners van de instelling, maar ook gasten uit andere plaatsen.

Sinds de coronapandemie is er veel uitgezonden via YouTube, wat weer een heel eigen ritueel is geworden. De bewoners kijken dan samen in de huiskamer met elkaar naar de viering, ze zingen mee en bidden mee.

Volgens Reiling moet je af van de vraag wat mensen met een beperking begrijpen van de viering of van het geloof. ‘Hun verlangens op spiritueel gebied zijn niet zoveel anders. Ze hebben behoefte aan rituelen en als we in de kerk ergens goed in zijn, dan is het daarin.’ ‘We geloven dat het goed is voor een mens om rituelen vol te houden en eraan vast te houden, om de betekenis van rituelen te leren kennen. We danken, bidden en bijbellezen in een volgorde. Dat is de orde van dienst en dat is al een ritueel op zich.

Mensen met een beperking zijn meestal bijzonder ritueelgevoelig. Net als kleine kinderen. Het vaste liedje, gebed, gebaar. Handen vasthouden bijvoorbeeld als je samen bidt. Want gebaar is ook een geloofstaal. Daarin kun je ze meenemen.’

Lichtdragers en Bijbeldragers Reiling vertelt hoe het toegaat in de kerkdiensten in de instelling. ‘In onze kerkdienst hebben we allerlei rollen. We hebben Lichtdragers en Bijbeldragers. Ze komen samen met de ouderling en de dominee de kerk in. Ze leggen het Woord op de liturgische tafel. Dat doen ze met zoveel eerbied. Gods Woord op tafel, want in de kerkdienst hoort Gods Woord. Bij God hoort ook licht. Ze nemen dat heel serieus, het wordt nooit afgeraffeld maar het wordt gedaan met overgave. Het is niet zo moeilijk om hun een rol te geven in de viering. Je moet enige kennis hebben van hoe het bij hen werkt.’

Kerkdiensten in de instelling voor mensen met een beperking verschillen niet zo heel veel van een reguliere viering. De sfeer is losser en vrijer. En de preek is interactiever. Reiling preekt uit het hoofd. Dat betekent dat ze zich heel erg goed voorbereidt. ‘Je wordt gedwongen om duidelijke overgangen te maken, want je kunt niets verdoezelen met mooie woorden.’ Het vraagt om een duidelijk begin, een middenen een einddeel. Het interactieniveau is heel hoog. ‘Ik laat hen meebouwen aan mijn preek. Ik weet waar ik heen wil en zij dragen de bouwstenen aan. Alles wat zij inbrengen, kan ik in mijn preek brengen als zinvol en waardevol.’ Een ander belangrijk element is de lichaamstaal. ‘Ze verstaan lichaamstaal goed en daardoor kunnen ze zien wat de boodschap van God met mij doet.’ Preken gaat met woorden, lichaamstaal en gebaren.

Bij een preek is het belangrijk dat het in de tegenwoordige tijd gebeurt. In de context waarin Reiling voorgaat, hebben de meeste mensen geen beeld bij verleden tijd of toekomst, dus het moet in het hier en nu gebeuren. ‘Het maakt de preek directer en je geloofstaal wordt authentieker. De preek moet door je heen – waar je bij preken in de verleden tijd op een zekere afstand kunt staan.’

Muzikaal begaafd

Ook muziek is een belangrijk onderdeel van de viering. ‘Als je samen muziek luistert, is er geen onderscheid. Mensen met een beperking zijn over het algemeen zeer muzikaal begaafd.’ Muziek troost, heelt, bemoedigt, maakt blij, geeft uiting aan verdrietige emoties, het tilt je op en laat je ‘Halleluja’ zingen. De kerk heeft zoveel soorten muziek in de aanbieding. ‘Ook voor mensen zonder beperking is het een belangrijke geloofstaal, daarin kun je elkaar vinden.’

Talent in feestvieren

Reiling beklemtoont hoe belangrijk het is om mensen met een beperking in de wereld van geloven en alles wat ermee samenhangt te brengen. ‘Als ik het terugbreng tot vier dingen, dan gaat het allereerst om eerbied. Je leert eerbiedig om te gaan met het leven. Het is iets wat groeien moet en wat je leren mag. Iets wat je moet afkijken van andere mensen. Je leert daardoor respect te krijgen voor het leven, voor mensen, voor de natuur. Dat het leven een mysterie is en dat mensen ook dood kunnen gaan. In welke leerschool leer je eerbied?’

En dan zijn er de feesten. Mensen met een beperking hebben een talent in feestvieren. Het begint bij het verheugen erop, de gemeenschap, het lekkere eten en drinken, verhalen muziek. God gaf ons allemaal feesten door het jaar heen, maar ook elke zondag als een feestdag.

De kerk heeft ook troost te bieden aan mensen. Het leven kent hobbels, dalen, begrenzingen, mensen die wegvallen, verhuizingen die je zenuwachtig maken. De kerk heeft zoveel troostmiddelen. ‘Er is muziek, er zijn verhalen, gebaren, vieringen, troostmensen. Onthoud ze dat niet.’

Ook is de gemeenschap een belangrijk gegeven in de kerk. ‘Een kerk wil gemeenschapstichtend zijn. Een voetbalvereniging wil dat ook en een koor ook. Zij zetten het middel voetbal of muziek in. Voor veel mensen zijn zulke groepen van belang om van betekenis te zijn. De kerk zegt dat de gemeenschap een belangrijke waarde heeft. Iedereen is uniek en geliefd. Maar we zouden niets zijn zonder God en zonder elkaar. We vieren dat we broeders en zusters zijn en we benadrukken op allerlei manieren het gemeenschap zijn.’

Dit zijn zo al vier redenen waarom het van belang is om mensen met een beperking de wereld van kerk en geloof niet te onthouden volgens Reiling: ‘Deze redenen zijn nog afgezien van christelijke motieven, zoals samen het Lichaam van Christus zijn.’

‘Ga de relatie aan’

Er zijn kerken die zich verlegen voelen in de omgang met mensen met een beperking. Dat is verdrietig. Hoe kunnen ze iets voor hen en voor hun ouders kunnen betekenen? ‘Kijk in je gemeenschap welke ouders een kind of broer of zus met een beperking hebben. En vraag wat je als kerk zou kunnen betekenen. Ouders, broers of zussen hebben vaak al veel te maken met het organiseren en aanvragen van zorg. Ze moeten steeds weer vechten voor hen en voor hen spreken. In de kerk is daar dan geen energie meer voor over.

Zorg dat je hen daarin ondersteunt, zodat zij zich niet gaan voelen alsof hun kind, broer, zus een probleem is voor de gemeenschap, maar ook een mens is met gaven en talenten. Kun je als kerk zelf weinig betekenen, koester dan de plekken waar vieringen zijn voor mensen met een beperking. Wees ervan op de hoogte, collecteer of steun hen op andere manieren. Stuur af en toe een groepje catechisanten om een viering mee te vieren.’

‘Mogen mensen met een verstandelijke beperking een waardevolle taak op zich nemen? In een rol ga je een relatie aan’, benadrukt Reiling. ‘Het geeft je de mogelijkheden om in een relatie te staan te staan met anderen en om van betekenis te zijn. Zo kun je als kerk op een laagdrempelige manier al van betekenis zijn voor mensen met een beperking.’