Ons blad ‘ingelezen’

Voor vrijwel alle abonnees van ons Ouderlingenblad is het heel gewoon dat ze, meestal in de eerste week van de maand, hun blad in full colour in de brievenbus vinden. Of, wat ook veel gebeurt, bij de collectieve abonnementen, dat ze het blad aantreffen in de leesmap die rondgaat langs de bezoekmedewerkers. Hoe dan ook, we krijgen ‘als vanzelfsprekend’ de gelegenheid te lezen wat voor ons (vrijwilligers)werk van waarde is, wat in onze kerken en het pastoraat rondgaat aan ontwikkelingen en veranderingen, en dat alles ter inspiratie, lering en bemoediging. En dat, zoals gezegd, al weer heel wat jaren in full colour…

Maar onder die abonnees zijn er ook voor wie dat ‘gewone’ anders is: mensen met een leesbeperking. In onze colofon staat het al jaren vermeld: ‘Voor visueel gehandicapten is dit tijdschrift in gesproken vorm beschikbaar bij CBB’. Een goede reden, dachten we, om eens bij die CBB een kijkje te nemen en te horen hoe dat ‘tijdschrift in gesproken vorm’ tot stand komt.

CBB

In Ermelo, vlakbij het groenrijke ‘Parc Viventra’ van Bartiméus, staat het gebouw van de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden. Die naam voldoet niet meer helemaal. ‘Nogal gedateerd’, wordt gezegd, wat in de doelstelling van de CBB verduidelijkt wordt. ‘De CBB stelt vanuit een protestants-christelijke levensbeschouwing lectuur in passende leesvormen beschikbaar voor mensen met een leesbeperking.’ Passende leesvormen dus, voor mensen met een leesbeperking – daarover verderop meer, maar eerst wat geschiedenis.

Sonneheerdt

In de eerste decennia van de vorige eeuw kwam de vereniging Sonneheerdt tot stand, die aan de rand van Ermelo, op de grens van bos en heide, een flink terrein aankocht en daarop gebouwen neerzette waar blinden en slechtzienden konden wonen en werken. Waar zij een zo normaal mogelijk leven konden leiden, noemde men dat destijds. Tegenwoordig – er wordt op dat grote terrein nog steeds gewoond en gewerkt – formuleert men: waar visueel beperkten het leven kunnen leiden dat hen past. Bewoners hadden in de groepshuizen een eigen zit-slaapkamer, aten gezamenlijk en werkten o.a. in de moestuin, de weefzaal of de mattenmakerij.

Op het terrein wordt nog steeds gewoond, sinds zo’n 15 jaar in een geïntegreerde woonwijk van men-sen met en zonder visuele beperking. Ook is er een verzorgingshuis voor senioren met een visuele beperking én een woonhuis voor jongeren tussen 17 en 25 jaar, die daar begeleid worden om zelfstandig te leren wonen en werken.

In 2006 zijn de verenigingen Sonneheerdt in Ermelo en Bartiméus in Zeist, beide met vergelijkbare geschiedenissen in de vorige eeuw wat betreft hun zorg voor blinden en slechtzienden, gefuseerd en samen verder gegaan onder de naam Bartiméus.

Bibliotheek

Bij Bartiméus in Zeist was er vanouds vooral zorg voor kinderen en jongeren die blind of slechtziend (geboren) waren. Ze woonden er in groepen en gingen er naar school, werden begeleid op hun weg naar volwassenheid en zoveel mogelijk zelfstandigheid. Tegenwoordig zijn de grotere groepen uiteraard veranderd naar kleinschalige woonruimten en begeleiding op maat.

Om te kunnen lezen en schrijven is voor blinden en slechtzienden het brailleschrift of reliëfalfabet ontwikkeld. Ook hier geschiedenis: in de 19e eeuw ontwierp Louis Braille (1809-1852), zelf op driejarige leeftijd blind geworden, het systeem waarbij vanuit een raster van 6 puntjes per letter één of meer puntjes in het papier werden gedrukt. Vanuit een internationaal brailleschrift is in 1947 het Nederlandse braille vastgelegd. De kinderen bij Bartiméus in Zeist leerden zo lezen.

Vandaar waarschijnlijk ook dat daar, in de kelder van het instituut, een bibliotheek-in-braille werd opgebouwd. Zoals ook typeen drukmachines ten behoeve van en ook vanuit de wereld van de blinden en slechtzienden werden ontwikkeld.

De bibliotheekvoorziening is inmiddels via veel meer initiatieven en fusies ondergebracht in het stelsel van onze openbare bibliotheken, sinds 2015 onder de naam Bibliotheekservice Passend Lezen, onderdeel van de Koninklijke Bibliotheek.

Passend lezen

‘Passende leesvormen voor mensen met een leesbeperking’ staat, zoals hierboven gemeld, in de doelstelling van de CBB in Ermelo. Dat is meer dan lectuur-inbrailleschrift, en zeker niet alleen voor de kinderen van Bartiméus of de bewoners van Sonneheerdt… In officiële tellingen wordt gesteld dat in Nederland ongeveer 1 miljoen mensen leeft met een leesbeperking. Door een aangeboren oogafwijking, door ziekte, een ongeluk, gevolgen van ouder worden en degeneratie, enz. Voor hen bestaan tegenwoordig – met dank natuurlijk aan de voortschrijdende ontwikkelingen en technische mogelijkheden – meerdere ‘passende leesvormen’: het brailleschrift dus, ook het grootletterschrift, de gesproken vorm via Daisycd en/of streaming, en digitale leesvormen.

In 1978 heeft de CBB het huidige pand in gebruik genomen, dat sinds 2018 in fasen nog weer ingrijpend is verbouwd. Bij de tijd gebracht, afgestemd op de vraag en de mogelijkheden van nu. Ik mocht er een kijkje nemen, rondgeleid door Willeke Veenendaal, hoofd van de afdeling Marketing, Communicatie en Klantenservice, en Lydia Scheen, één van de vrijwilligers die daar wekelijks komt inlezen.

Een belangrijke productie is het uitbrengen/omzetten van lectuur in braille of grootletter. Boeken en tijdschriften, maar bijvoorbeeld ook informatiekaartjes bij de kunstwerken in musea. Het gebouw heeft een ruime drukkerij met zeer geavanceerde machines onderdak. Behalve tekst-in-braille worden er ook ‘voelbare kaarten’ gemaakt en illustraties-bij-teksten door middel van streepjes, stipjes en geruwde vlakken. Zo lagen er bijvoorbeeld kalenders klaar voor verzending, met prachtige foto’s, waar doorheen teksten en de cijfers voor de dagen in braille zijn gedrukt. Voor groepen, gezinnen e.d. van goed- en slechtzienden en blinden samen. Enthousiast werd ook ‘de voelbare peuterbijbel’ genoemd: een project van het omzetten van Mijn Kleine Peuterbijbel – van het Nederlands Bijbelgenootschap – naar een hybride variant in reliëf, braille, grootletter en voorzien van audio.

In zulke nieuwe ontwikkelingen loopt Nederland bepaald voorop, wat tegelijk betekent dat men de productie ook naar het buitenland uitbreidt en steeds ook de vraag en behoefte daar voor ogen houdt. Zo kunnen, met steun van donateurs, steeds meer Bijbels in braille worden geproduceerd voor buitenlandse bijbelgenootschappen.

Audio

Op de eerste etage van het gebouw zijn de studio’s, waar vrijwilligers teksten inlezen. Elf professionele geluiddichte ruimtes, waar de inlezer geheel zelfstandig zijn taak kan uitvoeren. In de hal hangt een planbord, waarop aangegeven wanneer welke vrijwilliger in welke studio zijn of haar leesbeurt heeft.

Er zijn ruim 200 vrijwilligers, die worden geworven uit de omgeving, op max. 50 km. van de studio. Ook in Sneek staat overigens een studio van de CBB, speciaal voor het inlezen van de Friese lectuur. Wat voor lectuur is bij de CBB verkrijgbaar? De CBB geeft een uitgebreide catalogus uit met de (christelijke) uitgaven in braille en/of gesproken vorm en/ of streaming – op de website www.cbb.nl kunt u die vinden. U vindt er Bijbels, dagboeken, liedbundels, tijdschriften, leesboeken voor jeugd en volwassenen, en nog overige producten, zoals kalenders, agenda’s en voelbare wenskaarten.

De CBB is onderdeel van het bredere platform van de Bibliotheekservice Passend Lezen (BPL), die weer onderdeel is van de landelijke openbare bibliotheken. De CBB heeft binnen die grotere gehelen dus een eigen collectie van christelijke lectuur in passende leesvormen.

Ouderlingenblad

Er zijn heel wat tijdschriften die hier worden ingelezen. Open Deur en Passage Magazine zag ik, maar ook Petrus, en Woord & Weg, een mooi aantal kerkbladen, en dus ook Ouderlingenblad.

Lydia Scheen komt elke week naar de studio voor haar inleesbeurt. Zij neemt al geruime tijd en met veel plezier het inlezen van Ouderlingenblad voor haar rekening. Dat doet ze tegenwoordig trouwens ook vaak thuis, via de zgn. ThuisLeesDienst (TLD). De opnamen gaan naar de CBB en worden daar via één van de robotgestuurde reproductiesystemen verwerkt tot de cd’s voor de abonnees. Die krijgen lezers thuisgestuurd en kunnen ze beluisteren met een Daisy-speler. Dat is een vierkant apparaat dat als een cd-speler werkt, met grote duidelijke knoppen, waarmee eenvoudig een boek of tijdschrift is te doorzoeken (anders dus dan een luisterboek). Tegenwoordig gaat het, nog eenvoudiger en sneller, ook wel via streaming. Steeds nieuwere technische mogelijkheden worden toegepast.

Het kost Lydia elke maand ongeveer 2 uur om Ouderlingenblad in te lezen. Elk onderdeel, elk artikel wordt afzonderlijk aangekondigd en is door de abonnee ook afzonderlijk te beluisteren. Die abonnee betaalt voor het tijdschrift in gesproken vorm dezelfde abonnementsprijs als ieder ander voor de gedrukte versie – bij de CBB ‘het zwartschrift’ genoemd. De productiekosten, dat laat zich begrijpen, zijn voor de ingelezen versie – ondanks het vrijwilligerswerk – natuurlijk hoger. Het is het principe van de CBB die abonnementsprijzen toch gelijk te houden, en dank zij de subsidie van de overheid en bijdragen vanuit de Stichting én giften kan dat gelukkig ook. De CBB is en blijft een non-profit organisatie, geen commerciële producent van luisterboeken.

Een reclamespotje…

In Ouderlingenblad een keer een artikel schrijven over de CBB en het ingelezen tijdschrift is misschien wel zoiets als ‘een reclamespotje maken’. Lydia, en ook Willeke, zijn er duidelijk over: ze vermoeden dat nog lang niet genoeg mensen weten dat er zulke goede mogelijkheden zijn voor mensen met een leesbeperking. Neem maar weer Ouderlingenblad – voor Pastoraat en Gemeenteopbouw staat er op de omslag bij. In eerste instantie wellicht bedoeld voor (vooral) vrijwilligers in het bezoekwerk namens de kerken, maar eigenlijk veel breder, voor iedereen die belangstelling heeft voor en wil bijblijven bij ontwikkelingen, gedachten, boeken, studies e.d. op het kerkelijk terrein. Natuurlijk zullen daar ook mensen met een leesbeperking bij zijn, en waarschijnlijk meer dan het kleine aantal dat op dit moment een abonnement via de CBB heeft.

Daarom maar die reclame: weet u in uw kennissenkring, in uw familie of gemeente, mensen die om welke reden ook gebaat zouden zijn bij de gesproken vorm van Ouderlingenblad…? Maak hen erop attent, zoek contact met de CBB, laat u informeren via de website, reik dit artikel aan, enz.

Op een flyer van de CBB las ik de slogan ‘Laat leesbeperkingen vervagen’. Een mooiere wens en opdracht kan ik me bij dit verhaal niet voorstellen.

O ja, nog één opmerking: de aankondiging in de colofon van ons Ouderlingenblad voor visueel gehandicapten is inmiddels ook gedateerd.