Onze dagelijkse tortilla
‘Ze rukten onze vruchten af, hakten onze takken af, staken onze stronken in de brand, maar konden onze wortels niet doden.’ Uit: ‘Popol Wuj’ – het heilige boek van de Maya’.s
Hier, in Centraal-Amerika, noemen we onszelf ‘mannen en vrouwen van de mais’. De Popol Wuj is voor ons, de Maya’s, het heilige boek. Het boek vertelt over de schepping:
‘De goden maakten de eerste mensen uit klei, maar toen er water kwam, viel dat uit elkaar. Daarna maakten ze de mensen van stokken, maar ze hadden geen gevoel en konden hun scheppers niet eren. Toen er een overstroming was, en deze mensen zagen dat het water steeg, klommen ze in de bomen. Daardoor veranderden ze zich in apen. Toen maakten de goden, in een derde schepping, mensen uit mais door een portie maisdeeg in mensenvorm te kneden. De goden zagen dat dit goed ging.’
Onze voorouders hebben ons geleerd om dagelijks en voortdurend onze oorsprong te gedenken. Daarom kunnen we zonder problemen en heel toepasselijk bidden: ‘Geef ons heden onze dagelijkse tortilla’. Het betekent voor ons namelijk méér dan alleen onszelf voeden om geen honger te hebben: het brengt de betekenis van het leven in al zijn volheid met zich mee, en het verbindt ons op diepgaande wijze met de schepping van de mens in onze context.
Kring van het leven
Als wij, mannen en vrouwen, de tortilla’s maken van het deeg, ervaren we daarin de kring van het leven. We pakken een stukje maisdeeg, maken het rond in onze handen en duwen het vervolgens plat. Zo zien we hoe het groeit.
Dit heeft een natuurlijk en direct verband met het leven. Het begin van het mensenleven ontstaat in een ronde ruimte, waar het negen maanden lang groeit en zich ontwikkelt om geboren te worden.
Het tortilla maken is een samenvatting van het leven. Bij het uitrollen komt er het moment waarop we de randen met de wijsvinger glad maken, zodat de tortilla rond wordt. Met die wijsvinger verwijzen we naar het feit dat we afhankelijk zijn van elkaar, in ons bestaan en in onze relaties. Alles is circulair op een holistische wijze, alles is met elkaar verbonden. En dat proces gaat verder, totdat de tortilla’s op tafel staan en gegeten kunnen worden.
Vier elementen
In dit alles werken de elementen vuur, lucht, water en aarde samen. Zonder de vier elementen zou het niet mogelijk zijn. Daarom zeggen we dat de tortilla ons leven is, en daarom delen onze volken en families deze met elkaar.
De aarde levert het object waarop de tortilla gebakken wordt: de comal van klei, gemaakt van modder. Het vuur maakt het koken van de tortilla mogelijk. Vrouwen hebben de lucht nodig om met hun adem het houtvuur aan te wakkeren, zodat het brandt en warmte geeft om de comal te verhitten. En het water is nodig om de mais en de kalk – in het Spaans, gemengd met inheemse talen, heet dit ‘maíz nixtamalizado’ – beetje bij beetje zacht te maken, zodat het de juiste vorm en substantie krijgt.
Dit laat zien dat de tortilla het leven zelf is, met alle leed en geluk. Het leven brengt altijd deze twee kanten met zich mee: zwart en wit, onder en boven, dag en nacht, dik en dun, groot en klein, man en vrouw. We associëren de tortilla met de vrouw, omdat zij leven geeft.
Liturgie van zaaien
Een ander voorbeeld van hoe mais ingebed is in de gebruiken van onze volken, is de liturgie waarmee we de zaden kiezen die gezaaid zullen worden. We vieren deze in maart, afhankelijk van de stand van de maan. Die geeft namelijk aan wanneer het een goed moment is om te planten en wanneer de aarde het zaad van de mais met vreugde zal ontvangen.
Voordat dit gebeurt, moet er geteld worden hoeveel rijen de maiskolf heeft. Meestal worden kolven gekozen die minstens twaalf rijen en een volle punt hebben. Op het moment dat de maiskolf van de korrels wordt ontdaan, laten we drie of vier rijen onderof bovenaan zitten. Dit toont respect: niet alles is er om gebruikt te worden, er is ook een andere manier van omgaan met de mais. Deze mais geven we aan de kippen, de vogels en de dieren die rondlopen, want ook zij zijn deel van onze wereld en dus moeten we met hen delen.
In de zaaitijd drinken we atol de masa, een gebonden warme drank van water, melk, suiker, kaneel en maismeel, en heel veel bonen. We bidden een gebed tot alle vier de windstreken: noord, zuid, oost en west, of zoals wij Maya’s zeggen: daar waar de zon opgaat, daar waar de zon ondergaat, daar waar de wind vandaan komt, daar waar de wind heengaat. We vragen het water en de zon om de maiszaden te begeleiden, opdat we een goede oogst hebben en een goede samenleving, en zodat we het leven kunnen uitdelen.
Als broeder en zuster
Hoewel we om een goede maisoogst bidden, bidden we in onze gemeenschappen niet om ‘onze dagelijkse tortilla’, terwijl ik hier heb laten zien dat dit goed zou kunnen. Maar zowel vroegere generaties als die van nu, en met name jongeren, zouden dit als vreemd ervaren. Dit is het gevolg van het enorme geweld van het ijzer van zwaarden en speren, dat gepaard ging met de evangelisatie van onze volkeren. Het is ook nog dominant te midden van een nieuw ontwaken van onze volkeren.
Maar ik heb in het bovenstaande laten zien dat ‘ons dagelijks brood’ in onze context prima ‘onze dagelijkse tortilla’ zou kunnen zijn. De dagelijkse tortilla die ons helpt onze naaste als onze broeder of zuster te zien. Want mijn broeder of zuster is als het hout van de boom dat afgehakt werd en zo zijn leven gaf om een goed mens te kunnen zijn. We hopen dat we mogen leven met onze dagelijkse tortilla, symbool van het leven, symbool van dat je moet sterven om te leven.
Dit is een wederopstanding die transformeert, opdat onze zonen en dochters voortgaan op de weg die ons leert dat we afhankelijk zijn van elkaar. Opdat we de nederigheid hebben om te ontvangen wat ons gegeven wordt en wat wij weer doorgeven als schakel in de keten van leven. Dit doorgeven gebeurt in de liefde voor onze naaste, zoals onze leermeester uit Nazareth ons onderwees.
Een leven in volheid
Dit is een klein voorbeeld van hoe onze dagelijkse tortilla het tegenovergestelde is van jaloezie, van arrogantie. Het is op een eenvoudige manier gehoorzamen aan de kring van het leven die zich al meer dan vijf millennia voortzet in onze Maya-cultuur. Ze geeft voortdurend leven en ze geeft onze volken en onze regio kracht.
Onze gebeden, verzoeken en voorbeden aan Ajaw zijn voor allen en voor alles. Ik sluit hier af met een gebed van een van onze broeders, zodat het ons kan meevoeren naar een leven in volheid waarvan Jezus, de Zoon van God, heeft gezegd: ‘Ik ben gekomen om hun het leven te geven en overvloed.’
Een Maya-gebed
Jij, Jun Raqan, Hart van de Hemel en de Aarde,
Jij, die overvloed en voedsel geeft
Jij, die dochters en zonen geeft
Strooi, laat dat wat groen en dat wat rijp is vallen
Geef leven, geef dat onze dochters en zonen groeien
Dat ze zich vermenigvuldigen, dat groeien mogen degenen die jou onderhouden en bewaren
Die jou aanroepen op de wegen en op de paden
In de rivieren en in de ravijnen
Onder de bomen en onder de ranken
Geef het jouw dochter, jouw zonen,
Opdat er geen ongeluk, rampen, tegenslag en problemen zijn
Opdat niemand hen bedriegt, noch in hun gezicht, noch achter hun rug
Opdat ze niet beoordeeld worden, zich verwonden of worden misbruikt.
Dat ze niet veroordeeld worden voor het gericht
Dat ze niet vallen als de weg daalt, noch als de weg stijgt
Dat er voor en achter hen geen obstakels of valkuilen zijn
Leid hen langs de groene wegen, langs de groene paden,
Opdat hen geen ongeluk of rampen zullen treffen
Door jouw schuld en door jouw bezwering.
Dat het leven van hen die jou onderhouden goed moge zijn
Met dank aan mijn moeder en aan mijn oma, die mij tortilla’s leerden maken rond het vuur in het midden van de keuken.
Deze bijdrage is vertaald uit het Spaans.
Miguel Angel Salanic Ruiz is anglicaans priester en behoort tot het Maya K’iche-volk. Hij woont en werkt met inheemse gemeenschappen in Chimaltenango, Guatemala. Hij is op regionaal en internationaal niveau (Latijns-Amerikaanse Raad van Kerken, CLAI) betrokken bij de theologische arbeid die voortkomt uit de spiritualiteit en de geleefde realiteit van de inheemse volkeren van Latijns-Amerika.
