Menu

Basis

Op afstand verbonden

Vieringen tijdens en na de lockdown

Sinds Nederland half maart in lockdown ging, hebben kerken gezocht naar manieren om vieringen doorgang te laten vinden. In het vorige nummer van Laetare is een dwarsdoorsnee gegeven. Die artikelen zijn veelal geschreven vanuit het perspectief van de voorganger of andere professionals. Maar hoe hebben kerkgangers deze vieringen beleefd? En hoe kijken zij naar het weer ‘opstarten’ van ‘live’ vieringen? Om die vragen te beantwoorden heeft de redactie van Laetare een korte enquête rondgestuurd. Een indruk van de resultaten.

De manier waarop de online vieringen zijn beleefd, heeft veel te maken met iemands spiritualiteit en beleving van wat ‘kerk’ is. Een man (83, roomskatholiek) vertelt: ‘Als liturgist blijf ik bij de tv toch te veel een toeschouwer die technisch kijkt. Daarom vond ik in de Goede Week de uitzendingen via het Belgische Kerknet vanuit enkele kloosters weldadig.’ Een vrouw (50, PKN) vertelt: ‘…soms was het te netjes/keurig en leek het meer een concert. Er mag ook vals gezongen worden tijdens een (online) kerkdienst.’

Gemeenschap

In veel reacties wordt het gemis aan gemeenschap als het belangrijkste minpunt genoemd van de online vieringen. Een vrouw (54, PKN) zegt: ‘Goed om bij de kerk betrokken te blijven, maar ook veel gemist; praatje vooraf en achteraf, samenzang, interactie.’

Interessant is dat diezelfde verbondenheid tegelijk een reden is om online te kijken. Een vrouw (50, PKN) zegt: ‘Ook vond ik het een groot verschil om te weten dat je allemáál zo zit, of dat je, zoals eerder wel eens gebeurde, als eenling (met nog een klein aantal) naar een dienst kijkt waar heel de gemeente aanwezig is. Dan kun je je een buitenstaander voelen.’

Het gevoel van verbondenheid maakt, dat de overgrote meerderheid vrijwel uitsluitend diensten van de eigen gemeente bekijkt. Dezelfde vrouw: ‘Ik had gedacht dat ik wel wat meer naar andere diensten zou kijken, nu dat zo gemakkelijk kon, maar merkte toch dat je met de eigen gemeente wilt blijven meeleven.’

Wanneer er wordt ‘geshopt’, dan gebeurt dat vaak bij gemeenten waarmee een verbinding is. Een man (71, PKN) vertelt: ‘Niet structureel naar andere kerkdiensten gekeken, wel incidenteel: (…), omdat die ons bekend zijn.’

De meeste mensen geven aan, het liefst live te kijken; en als dat niet lukt, dan toch het liefst op zondag. Daar lijkt een stuk gemeenschapsgevoel achter te zitten. Zoals een vrouw (72, PKN) zegt: ‘…wel op zondag tijdens de live uitzending. Het gaf een gevoel van verbondenheid.’ Tegelijk lijkt het live kijken een rituele functie te hebben: de zondag als een heilige dag, het uur waarin de kerkdienst plaatsvindt, als ‘geheiligde tijd’. Een vrouw (54, PKN) zegt: ‘Op zondag, op het moment dat de dienst ook echt is.’

Beleving thuis

Hoe mensen online vieringen beleven, is heel verschillend. Sommige mensen hebben een vast ritueel, zoals het aansteken van een kaars; anderen zitten in een luie stoel, op de bank of op de studeerkamer.

Velen geven aan dat de beleving online minder is dan bij een live kerkdienst. Een vrouw (72, PKN) vat het samen: ‘De ware sfeer heb ik gemist.’ Toch zeggen de meeste mensen de online diensten als een goed alternatief te zien in deze tijd. Zoals een man (57, PKN) het zegt: ‘De onderlinge gemeenschap heb ik gemist maar ik heb ervaren dat je heel ver kan komen met beeld en geluid.’ Een enkeling geeft aan dat de online diensten juist meer ‘binnen kwamen.’ Een man (67, PKN) vertelt: ‘Positief was dat ik als het ware gedwongen werd beter te luisteren, dus de preek en de gebeden hadden meer ‘impact’.’

Wat ook opvalt, is dat verschillende mensen aangeven de compactheid van een online viering te waarderen. Zoals een man (69, rooms-katholiek) zegt: ‘De compactheid van de vieringen sprak mij aan (….). Ze moesten binnen de uitzendtijd passen. Het gevolg was dat er niet alleen werd nagedacht over de lengte van de preek maar ook over het zingen. Alles blijft heerlijk behapbaar.’

Kwaliteit

In het algemeen reageert men positief op de manier waarop kerken de online vieringen vorm hebben gegeven. Vooral de mogelijkheid om verbonden te blijven wordt gewaardeerd. Zoals een vrouw (73, PKN) zegt: ‘Het was fantastisch dat deze mogelijkheid er was. (….) ik heb de uitzendingen als heel waardevol ervaren. Toch een klein uur kerk.’

Tegelijk wordt een verschil in kwaliteit wel degelijk opgemerkt. Daarbij speelt muziek een belangrijke rol; maar ook de manier waarop de viering in beeld wordt gebracht. Een vrouw (69, rooms-katholiek) zegt: ‘De rituelen waren zo nabij… en zodanig in beeld gebracht dat de beleving directer was. Ik beleefde het ritueel, was er deel van, en was geen toeschouwer.’ Omgekeerd spreekt een vrouw (50, oecumenisch) van ‘soberder vieringen (….) met minder gebruik van techniek en minder mooie muziek… Deze vieringen bezoek ik normaliter vanwege de bekenden die ik daar ontmoet en nu dat ontbrak, was er te weinig over om geboeid te blijven.’

Andere vormen

Veel kerken probeerden tijdens de lockdown ook andere vormen uit. Deze vormen werden door kijkers zeer gewaardeerd. Een vrouw (62, PKN) vertelt: ‘Onze predikant (…) heeft vanaf de eerste week ook op woensdagavond een ‘kwartier bij het licht’ verzorgd. (…) Dat zijn heel bijzondere vieringen geweest. Ontroerend ook.’

Daarnaast zoeken sommige mensen zelf ook andere vormen om vorm te geven aan hun spiritualiteit. Zoals een vrouw (76, PKN) het zegt: ‘Om even voor half negen steek ik mijn paaskaars aan en dan luister ik op de tv naar De Verwondering. (…..) Dan mediteer ik nog wat na, blaas de kaars weer uit en ga een uur wandelen, maar wel zingend in mijn hoofd…’

Weer gaan

Bij de overweging om weer vieringen te bezoeken, speelt veiligheid een belangrijke rol. Daarbij maken mensen verschillende afwegingen. Zo zegt een man (63, PKN): ‘Op dit moment nog niet omdat ik tot de risicogroep behoor.’ Een vrouw (69, rooms-katholiek) zegt juist: ‘De maatregelen worden in acht genomen. Het is verantwoord. Dus ga ik naar de viering.’

Voor de meeste mensen die aangeven weer te gaan, is de gemeenschap de belangrijkste reden. Een vrouw (50, PKN) zegt: ‘Gisteren weer geweest en het is fijn, om de mensen weer te zien en het voelt goed/vertrouwd.’

Toch zijn er ook andere redenen om weer te gaan. Mensen geven aan dat een vast tijdstip helpt. Ook speelt het gebouw een rol. Een vrouw (50, PKN): ‘In die ruimte zijn draagt voor mij bij in de ontmoeting met God en de hele beleving van een dienst.’

Conclusies

Natuurlijk is dit onderzoekje met 58 reacties te beperkt om representatief te zijn. Toch denk ik dat het mogelijk is om een aantal voorzichtige conclusies te trekken.

De belangrijkste is dat kerken over het algemeen goed zijn ingesprongen op de lockdown. Bijna alle kerken in dit onderzoek hebben online vieringen (met beeld) aangeboden. Deze vieringen worden goed gewaardeerd.

Opvallend is dat kijkers zeer trouw blijken te zijn aan de eigen gemeente of parochie. Hoewel er wel wordt ‘geshopt’, geven bijna alle respondenten aan zich in de eerste plaats op de eigen gemeenschap te oriënteren. Blijkbaar is het kerken gelukt om met de online vieringen toch een soort gemeenschapsgevoel te creëren of vast te houden. Wellicht speelt het feit dat bijna alle respondenten vaste kerkgangers zijn, hierbij een rol.

Met betrekking tot het weer naar de kerk gaan is duidelijk dat de meeste mensen de voorkeur blijven geven aan live vieringen, en die ook bezoeken of van plan zijn te gaan bezoeken. Wel blijft veiligheid hierbij een belangrijke overweging. Het is aan de kerken om hierover duidelijk te communiceren.

Gertjan de Pender is gemeentepredikant van de protestantse gemeente Varsseveld en lid van de redactie van Laetare.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken