Op heilige grond

In mijn studententijd, midden jaren 1980, ben ik met een vriend liftend naar Turkije gegaan. Dat was in veel opzichten een cultuurschok. Niet negatief, maar eerder vruchtbaar verrassend. Alles wat anders is, laat je nadenken over wat je altijd gewoon hebt gevonden. Je gaat met andere ogen kijken.

In Istanbul bezochten we de indrukwekkende Blauwe Moskee, Sultan Ahmet. De eerste les die we leerden: wanneer je een moskee binnengaat, doe je je schoenen uit. Naast de grote deuren stonden rekken vol schoeisel. Blootsvoets gingen we de met tapijten gevulde ruimte binnen. Zo’n simpele handeling doet gek genoeg wat met je. Je ervaart de ruimte anders. Ik moest denken aan de roeping van Mozes. Als hij in een doornstruik een vuur ziet opvlammen, wil Mozes van dichtbij zien hoe dat kan. Maar God grijpt in: ‘Kom niet dichterbij en trek je sandalen uit, want de grond waarop je staat, is heilig.’

Huis van God

Veel christenen noemen de kerk het huis van God. Je bent uitgenodigd, te gast, en je hoopt de gastheer te ontmoeten. Maar ik heb mijn gemeenteleden nooit uit eerbied hun schoenen uit zien doen. Ook klompen bleven aan. Het besef van heilige ruimte lijkt sowieso niet zo weggelegd voor protestanten. ‘Al is het een boerenschuur, als de preek maar klinkt’, werd me ooit verteld. Nuchterder kun je het niet krijgen.

Schoenen uit

Is de moskee voor moslims heilige ruimte? Of is het om redenen van hygiëne? Antwoorden vind je als je de vragen bij de juiste persoon neerlegt. Ik heb mijn goede collega imam Abdeslam Chakir maar eens geappt. Hij noemde drie redenen die worden gegeven voor het uitdoen van je schoenen:

1. Fysieke hygiëne. In de moskee wordt geknield gebeden. De schoenzolen nemen vuil van buiten mee wat de hoofden en handen van mensen onrein maakt. Als je buiten een moskee bidt, bijvoorbeeld op een grasveld, dan mag je je schoenen aanlaten als zij de rituele bewegingen niet in de weg zitten.

2. Ethiek (Adab) van een gast tegenover zijn gastheer: De moskee is een huis van God. Je betreedt niet simpel een publieke ruimte, maar een intieme en persoonlijke ruimte, zoals je een huis betreedt van een echt persoon. Als gast trek jij je schoenen uit om het huis van de gastheer (God) schoon te houden en respect te tonen.

3. Besef van Gods nabijheid: De gelovige is het dichtst bij God in het gebed. Vanwege die bijzondere ontmoeting doe je voorafgaand aan het gebed de rituele wassing om rein te worden en doe je je schoenen uit. Het zorgt er ook voor dat je beseft dat je niet een alledaagse handeling uitvoert, maar een speciale relatie betreedt. Dit benoemt de Koran toen Mozes direct met God sprak:

‏ِسَ‏ ‏ّد ‏َق ‏ُم ‏ۡلٱ ‏ِدا ‏َو ‏ۡلٱِب ‏َكَّنِإ ‏َك ‏ۡیَلۡعَن ‏ۡع ‏َل ‏ۡخٱَف ‏َكُّبَر ‏۠اَنَأ ‏ۤیِّنِإ ﴾ ١٢ طُو ى﴿

Waarlijk! Ik ben jouw Heer! Doe je schoenen uit, je bent in het heilige dal ‘Toewa’. Surah Ta-Ha, vers 12.