Menu

Premium

Preekschets bij Lucas 1:28

Voor de tweede zondag van Advent

Gabriël ging haar huis binnen en zei: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’
(Lucas 1:28)

Schriftlezing: Lucas 1: 26-38

Het eigene van de zondag

Deze zondag is de tweede zondag van Advent. De vier zondagen voor 25 december gelden als voorbereidingsperiode op Kerst. Advent betekent ‘komst’ en alle aandacht gaat vaak uit naar de geboorte van het Christuskind. Advent heeft ook een ander accent, namelijk het verlangen dat Christus voorgoed in onze wereld komt. De overgang tussen de voleindingszondagen en de adventszondagen is daarmee niet zo scherp als soms wel gedacht wordt.

In 2021 valt deze zondag op 5 december, de vierdag van Sinterklaas. Advent en de voorbereidingen van dit kinderfeest vallen vaker samen, zo zelfs dat de zin ‘is het nu al weer Advent, ik ben nog aan het dichten’ inmiddels een vaste uitspraak is geworden. Er zijn voorgangers die de preek ‘op rijm’ doen. Een taalvirtuoos is daarbij duidelijk in het voordeel, maar deze uitvoering kan ook ten koste gaan van de te verkondigen boodschap.

Het eigene van de context

Op verzoek van de redactie deel ik in deze preekschets mijn ervaringen met vieren in een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke handicap. Op het zorgpark waar ik werk, heeft de geloofsgemeenschap de beschikking over een eigen kerkgebouw. De kerkgangers zijn de bewoners van het zorgpark en daarnaast zijn ook mensen uit buurtschappen uit de omgeving welkom. De diensten hebben een vaste liturgie. Dit vergroot de herkenbaarheid voor de bewoners. Zij kunnen dan zoveel mogelijk gewoon meedoen. Elke zondag is er een organist en een cantor. De laatste is voorzanger voor de gemeentezang, en ze zingt een aantal liederen solo, waarnaar de gemeente luistert.

Op het zorgpark bestaat een jarenlange traditie van het kerstspel. Deze happening is altijd in de week voor Kerst, de repetities daarvoor beginnen eind oktober. In december zit de stemming op weg naar Kerst al goed in!

Uitleg

Dit gedeelte uit het evangelie naar Lucas staat bekend als de annunciatie: de aankondiging van Gabriel aan Maria over de aanstaande geboorte. Het bericht komt overeen met oudtestamentische geboorteaankondigingen en verhalen over engelen. Er komt een engel, er is sprake van schrik bij degene die bezoek krijgt, de engel brengt zijn boodschap over, er volgt een reactie van de hoorder en er is een teken.

De uitdrukking χάιρέ κέχάριτωμένή (verheug je begenadigde) in vers 28 komt van dezelfde woordfamilie. Dit geeft aan dat het om bijzondere genade gaat, en dat de boodschap die volgt eveneens bijzonder zal zijn.

De schok van het bezoek is zó groot dat Maria bij zichzelf afvraagt wat dit allemaal te betekenen heeft. Deze dialogue intérieur is de juiste respons voor de genade van God die op de mens afkomt. De reactie van Maria is duidelijk anders dan die van Zacharias (Lucas 1:18).

In het Hellenisme worden twee vormen van genade onderscheiden: de genade van de heerser – denk daarbij aan geschenken en een gunstige houding en toewending naar God. Maria wordt geroepen om de verbondspartner van God te zijn. Lucas schrijft consequent ‘Mariam’, en legt zo de link met Mirjam, de zus van Mozes en Aäron, en het verhaal van de uittocht. Via Jozef, de aanstaande man van Maria, is de link met het huis van David gelegd.

Lucas beschrijft het antwoord op de vraag van Maria ‘hoe dan?’ met de grootst mogelijke omzichtigheid. In de heidense wereld werd de geboorte van de zoon van God als een ‘geboorte zonder man’ gepresenteerd, en dat bedoelt Lucas niet. Hij gebruikt woorden als ‘de kracht (δυναμις) van de heilige Geest die alles nieuw maakt, overschaduwen, om vooral het geheimenis te bewaren.

Maria reageert positief op het hemelse initiatief. Zij is bereid en geeft zich over. Na de aanvankelijke schrikreactie is zij ontvankelijk voor de boodschap van God. De zwangerschap van haar nicht Elisabet is het teken voor Maria.

Aanwijzingen voor de prediking

Ongeacht of je hoorders wel of geen verstandelijke beperking hebben, is het belangrijk om een verbinding te leggen met de context van de hoorders. Voor de bewoners van het zorgpark geldt dit des te meer. Voor de prediker is het van belang om in een preek één facet uit de lezing te kiezen en dit uit te werken. Dit heeft een zekere eenzijdigheid in zich, dat is ontegenzeggelijk waar. Echter, op deze wijze kan de boodschap overkomen. De duur van de preek is ongeveer 7 minuten. De spanningsboog van de gemiddelde bewoner is niet langer.

Ik kies vaak voor een interactief begin van de preek. Dat is nu weer mogelijk, nu er mondjesmaat kerkgangers aanwezig mogen zijn. Op de vraag ‘wie krijgt er wel eens bezoek’ kun je er zeker van zijn dat er kerkgangers reageren. Er zijn altijd bewoners die vertellen dat hun familielid vanmiddag komt, of gisteren geweest is. Even op bezoek gaan, is er voor veel bewoners niet bij. Vaak moet er vervoer geregeld worden. Bezoek vraagt dus voorbereiding en dat herkennen de meeste bewoners ook. Daarbovenop komt het wachten op de taxi.

Het bezoek van de engel Gabriel aan Maria is heel anders. Het is een onverwacht bezoek, en ook nog van een engel. Je kunt het een bijzonder bezoek noemen, vanuit de hemel. Een engel brengt een boodschap van God. Het is niet gek dat Maria schrikt, maar de engel weet haar gerust te stellen. De engel doet met de woorden ‘Wees niet bang Maria, God heeft je zijn gunst geschonken’ (Lucas 1:29 NBV 2004). De Bijbel in Gewone Taal (BGT) geeft daar ‘God heeft jou uitgekozen’ . Deze formulering geeft het bijzondere van het bezoek goed weer.

Na de uitleg over de inhoud van de mededeling van de engel Gabriel zonder al op deze 2e adventszondag alles over Kerst te vertellen, zou je je kunnen afvragen of wij wel eens een engel op bezoek krijgen. Welke boodschap, wat voor goed nieuws zou een engel voor jou kunnen hebben? Concrete voorbeelden helpen hierbij, zoals een verhuizing naar een kamer die een bewoner graag wil, een extra begeleider op de woning zodat er voor iedereen meer tijd en aandacht is. Iets abstractere begrippen zoals vrede, licht en liefde als inhoud van de boodschap van hedendaagse engelen kunnen ook goed genoemd worden. Het zijn herkenbare begrippen in de kerk.

Liturgische aanwijzingen

In de context van een instelling voor mensen met een verstandelijke handicap is één lezing te verkiezen, op deze zondag Lucas 1:26-39. Aan het begin van de dienst vertelt de voorganger kort wat het thema is; voorafgaand aan de lezing uit de bijbel wordt nog eens herhaald waarover het gaat. De bijbel wordt op een lezenaar neergelegd, begeleid met de woorden: ‘Ik leg de bijbel klaar om daar zo uit te lezen. De bijbel, het boek met de verhalen van God en mensen.’ De vertaling is de NBV 2004, maar steeds vaker kies ik er voor om de Bijbel in Gewone Taal te gebruiken. De bewoners die kunnen lezen, hebben vaak deze versie tot hun beschikking. De zinnen zijn kort, en voor deze doelgroep goed te begrijpen.

Voor de liederen gebruiken wij verschillende bundels, zoals het NLB (2013), Liedboek voor de Kerken (1973), Alles wordt nieuw, Hervormde Bundel 1938, en eigen, voor onze gemeenschap, gecomponeerde liederen. Het aanleren van nieuwe liederen vergt enige tijd en veel herhaling. Voor liederen die gebonden zijn aan een bepaalde kerkelijke periode, zoals Advent, duurt het daarom wat langer voor zij meegezongen kunnen worden.

Voor deze zondag stel ik de volgende liederen voor: Psalm 146: 1 en 2; als luisterliederen uit het NLB 2013: lied 433 en 443 en voor de samenzang lied 439, 440 en 444. Een geliefd slotlied is ‘Wij gaan heen met het licht in de ogen’ uit de bundel ‘Nader tot jou’ (2011) van Marten Kamminga.

Advent wordt zichtbaar gemaakt aan de hand van de paarse antependia en stola voor de voorganger en een liturgische schikking bij de lezing. De adventskaarsen completeren het geheel, met een lied dat elke adventszondag gezongen wordt, zoals bijvoorbeeld lied 20 uit ‘Met andere woorden’.

Op doordeweekse bijeenkomsten gebruiken we vaak de Kijkbijbel, deze afbeeldingen roepen veel herkenning op. Een algemene regel is dat de illustraties niet te gedetailleerd en schetsmatig zijn. Zo is de overigens mooie tekening van Rembrandt uit 1635 van de Annunciatie minder geschikt dat de gestileerde afbeelding van één van de ramen uit Taizé. In de verstandelijk gehandicaptenzorg is het gebruik van speciale pictogrammen goed ingeburgerd. Ook deze afbeeldingen kunnen een prima ondersteuning zijn en de herkenning bevorderen. Op www.sclera.be is genoeg materiaal te vinden.

Geraadpleegd

  • Nestlé-Aland, Novum Testamentum Graece, 26e oplage, 1983.
  • Jos de Heer, Lucas / Acta. Deel 1. De oorsprongen van het geloof. Meinema, Zoetermeer, 2006.
  • Samenleesbijbel, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2015 (1)
  • NBV Studiebijbel, De Nieuwe Bijbelvertaling met uitleg, achtergronden en illustraties. Royal Jongbloed, Heerenveen, 2008 (1).
  • H. Mulder, Lucas I. Een praktische bijbelverklaring. Tekst & toelichting. Kok, Kampen 1985.
  • Ben Hemelsoet en Dirk Monshouwer, Lucas. Lezen naar de gewoonte van Pasen. Vertaling met kanttekeningen. Boekencentrum, Zoetermeer, 1997.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken