Preekschets 1 Koningen 19:13 – 2e zondag van de veertigdagen/lijdenstijd

Toen Elia dat hoorde, sloeg hij zijn mantel voor zijn gezicht. Hij kwam naar buiten en ging in de opening van de grot staan, en daar klonk een stem die tot hem sprak: ‘Elia, wat doe je hier?’

1 Koningen 19:13

• Schriftlezing: 1 Koningen 19:9-18

• Overige lezingen (facultatief): Psalm 16, 2 Petrus 1:16-21, Marcus 9:2-10

• Thema: Een nieuwe missie voor Elia

Liturgisch kader
De tweede zondag in de Veertigdagentijd op weg naar Goede Vrijdag en Pasen wordt ‘Reminiscere’ genoemd, naar de eerste woorden uit de Introïtus voor deze zondag: “Denk aan uw barmhartigheid, Heer” (Psalm 25:6). Het is een tijd van bezinning, van vasten en gebed: om de deuren van ons hart open te zetten en onze Heer beter te begrijpen, zodat, wanneer Goede Vrijdag, en uiteindelijk Pasen komt, het niet maar een gewone dag is om naar de kerk te gaan, maar een gelegenheid om de overvloedige genade van God te ontvangen (PHILLIPS)

https://www.crosswalk.com/faith/spiritual-life/lent-101-honoring-the-sacrifice-of-jesus-1382259.html

In de lezing uit 2 Petrus 1 wordt herinnerd aan de ‘verheerlijking’ van Jezus op de berg (Marcus 9:2-10), waarbij Elia een prominente rol krijgt naast Mozes, vlak na de eerste aankondiging van het lijden. Het is een verwijzing naar de ongemakkelijke rol van profeten en dienaars van God in een goddeloze wereld. Psalm 16 benadrukt daarbij de kracht en de rijkdom van Gods nabijheid.

Door de lezing uit 1 Koningen 19 worden we bepaald bij de profetische rol van christenen en van de gemeente in deze wereld in navolging van de hoogste profeet, priester en koning, Jezus Christus. Psalm 3 kan gezongen worden als een gebed om Gods bescherming. NLB 283 is een mooi lied als inleiding op de lezing. LB Gezang 304 kan gezongen worden als antwoord op de verkondiging.

Uitleg

1 en 2 Koningen horen in de Tenach bij de profetische boeken: ze laten Gods licht schijnen over de geschiedenis van de koningen van Israël en Juda en kijken vooral naar hun trouw aan en dienen van de Heer, de God van Israël. Daarbinnen nemen de verhalen over de profeet Elia, de man die de moed had om tegen de stroom in te gaan (VAN HAAFTEN)

Vergelijk N. van Haaften, Elia, de man die de moed had om tegen de stroom in te gaan, Hoenderloo, 2013

een bijzondere plek in: hij wordt getekend als Godsman die in Israël (Tienstammenrijk) vecht tegen de bierkaai en met name tegen koning Achab. 1 Koningen 19 is daarbinnen het absolute dieptepunt. Je voelt een diep besef dat er geen redden meer aan is. Het is ook een keerpunt: het einde van het geslacht van Omri wordt aangekondigd. Maar het is niet het eindpunt: er is en blijft een (kleine) rest of minderheid die trouw blijft aan de Heer.

De geschiedenis volgt op de indrukwekkende ‘proef op de som’, waarin Elia op de Karmel de machteloosheid van Baäl en zijn profeten laat zien tegenover de kracht van de levende God van Israël. Dat leidt tot de erkenning door het volk dat JHWH God is en tot de dood van alle Baäl priesters en profeten in Israël. Koningin Izebel, grote promotor en beschermvrouwe van de Baälsdienst, zweert echter wraak (19:2).

Dit brengt de bal in 1 Koningen 19 aan het rollen: Elia geeft op, vreest voor zijn leven en slaat op de vlucht. Van de onverschrokken profeet die het opneemt tegen koning Achab en zijn nog slechtere vrouw Izebel en zelfs tegen een leger Baäl profeten (17-18) is niets meer over. Hij heeft een totale ‘burn out’. Hij is zo depressief dat hij zelfs niet meer wil leven (19:4). Van de berg komt hij in de put!

Na een wonderlijke tocht van veertig dagen door de Negev woestijn komt hij aan bij de Horeb, de ‘berg van God’, ook wel Sinai genoemd

Mountain of God. Another name for Mount Sinai or Mount Horeb (e.g., Exod 3:1; 4:27; 18:5).Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W. (Eds.). (2016). ‘Mountain of God’. In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.

: de berg waar God Zich lang geleden aan Mozes openbaarde (Exodus 3:1-2), waar Hij Israël de Tien Geboden gaf en die Mozes beklom om de twee stenen tafels in ontvangst te nemen met de wetten en geboden van de Heer (Exodus 24:12-18; 31:18). Elia verbergt zich daar in een grot: onvindbaar, ver van de wereld, veilig, alleen, stil, maar … dicht bij God.

De vraag is niet: Waar ben je? Elia is God misschien wel kwijt, maar God is Elia niet kwijt. De vraag is: Elia, wat doe je hier? Geen verwijt, maar een therapeutische uitnodiging om zijn hart uit te storten. Meer is ook niet nodig. Alles komt er uit: de vermoeidheid, de frustratie en boosheid; zijn totale inzet (Hebreeuws: qn’ – ijver, strijd), maar ook de negatieve reactie daarop; zijn eenzaamheid en zijn angst om gedood te worden.

Het is ook niet niks: het volk heeft het verbond met de HEER verbroken (Hebreeuws: ‘zb – moedwillig weggegooid, verworpen), de dienst aan God opgezegd en Zijn dienaren gedood en nu is hij aan de beurt. Dit is niet alleen maar perceptie, het is ook een realiteit (19:2). Elia voelt zich door alles en iedereen in de steek gelaten. Zelfs misschien wel door de HEER, de God van de hemelse machten. Hij wil nog maar een ding: wegkruipen, weg van alles en iedereen!

De HEER roept hem echter naar buiten, uit zijn schuilkelder naar het balkon. Hij moet in de grotopening op de berg gaan staan voor de HEER (de NBV vertaalt heel toepasselijk met ‘aantreden’), want Elia is waarachtig niet alleen! De HEER komt voorbij in al zijn majesteit en heerlijkheid. Horen en zien vergaan je haast als je het leest: stormwind, aardbeving, vuur – bekende tekenen van Gods aanwezigheid (Exodus 19:16-19; vergelijk ook Handelingen 2:1-4). Maar Elia is er niet van onder de indruk, dreigt weer in zijn zelfgekozen schulp te kruipen. Dan wordt het oorverdovend stil alsof alles de hele kosmos haar adem inhoudt: een stil geluid, the sound of silence

The translations a gentle whisper and ‘a still small voice’ (RSV) do not do full justice to the enigmatic Hebrew expression, which may be better rendered ‘a brief sound of silence’. Bimson, J. J. (1994). ‘1 and 2 Kings’. In D. A. Carson, R. T. France, J. A. Motyer, & G. J. Wenham (Eds.), New Bible commentary: 21st century edition (4th ed., p. 360). Leicester, England; Downers Grove, IL: Inter-Varsity Press.

, het gefluister van een zachte bries. Dan kan Elia er niet meer onderuit (19:13).

Opnieuw die vraag. En opnieuw hetzelfde antwoord. Er is blijkbaar (nog) niets veranderd in het hart van Elia. Het maakt allemaal niets meer uit. Hij is alle perspectief volledig kwijt en het onderstreept nog eens dat alle kracht voor zijn verdere bediening niet van hem komt, maar echt van God moet komen

His repeated complaint in v 14 is an implicit confession that no strength for ministry remains in him and must therefore come from God himself. DeVries, S. J. (2003). 1 Kings (2nd ed, Vol. 12, p. 236). Dallas: Word, Inc.

. Alleen als de HEER hem weer in zijn kracht zet, is er toekomst voor een verdere bediening.

Dat is dan ook wat er gebeurt. De HEER geeft Elia een nieuwe missie: hij moet weer terug de wereld in, terug naar zijn ‘ambt en bediening’ als profeet, en krijgt daarbij drie opdrachten: Hazaël tot koning over aartsvijand Aram zalven (2 Koningen 8:7-15), Jehu tot koning over Israël (2 Koningen 9:1-13) en Elisa tot zijn eigen opvolger. Deze drie zullen het oordeel van God over de dienaars van Baäl gaan voltrekken en een einde maken aan het jarenlange goddeloze regime van de Omri familie.

Vers 18 kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden: als een belofte dat er een rest zal blijven of als een herinnering dat hij echt niet alleen staat omdat er nog wel degelijk meer trouwe dienaars van de Heer over zijn (vgl. 1 Koningen 18:3-4; Romeinen 11:3-4). In beide gevallen is de bedoeling hetzelfde: het moet Elia bemoedigen, aansporen, perspectief bieden, maar ook wel terechtwijzen en verootmoedigen. De toekomst ligt in Gods hand en Hij heeft meer pijlen op Zijn boog.

Aanwijzingen voor de prediking

De verleiding is groot om deze geschiedenis psychologiserend uit te gaan leggen en aan te sluiten bij de ervaring van zoveel mensen in deze prestatiemaatschappij die vastgelopen zijn en een burn out hebben (gehad). Het is zeker goed om er op te wijzen dat ook de Bijbelse profeten maar gewone mensen zijn geweest van vlees en bloed, met al hun (on)hebbelijkheden, sterke en zwakke kanten en dat ze alleen door Gods Geest gedragen en gedreven hun werk konden doen (2 Petrus 1:21). Geen supermensen!

Het gaat hier echter niet alleen maar om algemeen psychologisch lijden. De achtergrond van deze geschiedenis is de geestelijke strijd tussen Elia en koningin Izebel, tussen de Heer en Baäl, waarin het leven van Elia op het spel staat. Hiervan is Elia zo ondersteboven dat hij God even helemaal kwijt is: een reële ervaring van veel mensen die God echt willen dienen in een geseculariseerde wereld en ook een voortdurende dreiging voor broeders en zusters die vervolgd worden.

God is Elia echter niet kwijt. Hij heeft een nieuwe missie voor zijn profeet. Een missie waar hij niet alleen voor staat en die niet bij hem ophoudt. Het is een missie die doorgaat tot het einde van de wereld en waarin het gaat om Gods rijk, dat komt. Het is daarom ook niet in de eerste plaats onze missie, maar Gods missie!

Het is goed erop te wijzen dat strijd altijd onderdeel zal zijn van deze missie (vergelijk Matteüs 10:34) en daarbij ook te verwijzen naar de vervolgde kerk. Christus heeft ervoor Zijn leven gegeven aan het kruis om zo de macht van Satan te breken. Hij was daarin ‘gehoorzaam tot de dood’ (Filippenzen 2:8). Wij strijden daarom altijd vanuit Zijn overwinning. Het is D-day geweest! Bovendien geeft Hij ons de kracht van Zijn Geest om Zijn ambassadeurs te zijn in deze wereld.

Ideeën voor kinderen en jongeren

Voor een kindermoment verwijs ik graag naar een verhaal van ds. K. van den Broeke Rustig maar, ik ben er ook nog!

Stress en burn out komen ook bij jongeren en jonge kinderen steeds meer voor. De hoge prestatiedruk op scholen en de sociale media spelen daarbij een grote rol.

Geraadpleegd

• J.D. Barry et al, The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, 2016

• K. v.d. Broeke, Rustig maar, ik ben er ook nog

• D.A. Carson (ed.), New Bible Commentary 21^st Century Edition, Leicester/Downers Grove, 1994.

• S.J. DeVries, Word Biblical Commentary, Volume 12: 1 Kings (Second Edition) , Nashville, 2003

• N. van Haaften, Elia, de man die de moed had om tegen de stroom in te gaan, Hoenderloo, 2013

• S. Phillips, What is Lent: Honoring the Sacrifice of Jesus, 2020