Premium

Preekschets bij Matteüs 3:16 voor de 2e zondag van Epifanie

Zodra Jezus gedoopt was en uit het water omhoogkwam, opende de hemel zich voor Hem.
Matteüs 3:16

Schriftlezing:

Matteüs 3:13-17

Zie ook:

Het eigene van de zondag

In de christelijke traditie staat op de eerste zondagen na kerst de openbaring van Jezus centraal, de Epifanie. De eerste zondag staat de aanbidding van Jezus als kind door de wijzen uit het oosten centraal. Deze (de tweede) zondag de doop van Jezus in de Jordaan en de stem van God die Hem Zijn geliefde Zoon noemde. De derde zondag staat in het teken van het wonder te Kana.

Deze zondag staat dus in het teken van de doop van de Heere Jezus. Deze gebeurtenis markeert het begin van de publieke verschijning van Jezus. In Matteüs 3:16-1 staat: “Zodra Jezus gedoopt was en uit het water omhoogkwam, opende de hemel zich voor Hem en zag hij hoe de Geest van God als een duif op hem neerdaalde. En uit de hemel klonk een stem: ‘Dit is Mijn geliefde Zoon, in Hem vind ik vreugde’. Met Zijn doop begint Jezus Zijn werk op aarde en zet Hij Zijn eerste stap op weg naar het kruis. Ook dit wordt als een belangrijke gebeurtenis beschouwd, omdat de Vader, de Zoon en de Heilige Geest alle drie tezamen in actie worden gezien.

Uitleg

Vanaf hoofdstuk 3 beschrijft Matteüs het begin van de bediening van Jezus. In vers 1 – 12 wordt de prediking en de doop van Johannes de Doper gethematiseerd. In vers 13 lezen we dat Jezus vanuit Galilea naar de Jordaan gaat, de plaats waar Johannes doopt. Het gaat hier dus over de eerste verschijning van Jezus.

De exacte locatie van de doopplaats blijft onduidelijk, ondanks het feit dat de evangelist Johannes een locatie noemt (Johannes 1:28): Betanië in sommige handschriften, Bethabara in anderen. De locatie Bethabara was 70 kilometer van Nazareth af. Meeste exegeten denken dat Betanië de oorspronkelijke tekst is, maar dat hoeft niet vanzelfsprekend het dorp Betanië op loopafstand van Jeruzalem te zijn. In Johannes 10 gaat Jezus opnieuw naar deze doopplaats om te ontsnappen aan de Joden.
Met andere woorden: de reden dat Johannes de naam noemt is niet om geografische redenen, maar om duidelijk te maken dat het ver weg is van het Jeruzalem van de ondervragers en vervolgers.

Jezus komt naar Johannes toe om gedoopt te worden. Daarmee plaatst Jezus zich in de positie van een discipel. Johannes is op de hoogte van de persoon en het werk van Jezus. (Hoe hij dat weet, vertelt de geschiedenis niet). Maar hij verzet zich tegen de door Jezus voorgestelde positiewisseling. Zijn verzet is begrijpelijk, want Johannes zou door Jezus gedoopt moeten worden. De Meester doopt immers de leerling.

Johannes introduceerde met de doop overigens geen nieuw ritueel. De Joden kenden in de eerste eeuw de proselietendoop: de doop die bekeerlingen tot het Jodendom ondergingen. Ook was er een rituele doop, bijvoorbeeld voor vrouwen na hun maandelijkse periode. Maar ook bestond er een rituele doop als teken van boetedoening (zie b.v. Qumran en de Essenen).

De grote vraag is waarom Jezus gedoopt wil worden. De doop heeft namelijk alles te maken met berouw over de zonden en bekering (vers 2 en 11) en daarom heeft Jezus deze doop zelf niet nodig. Jezus wil gedoopt worden omdat Hij “alle gerechtigheid wil vervullen”.

Het woord gerechtigheid komt zowel voor als een menselijke deugd (rechtvaardig persoon) als een conditie waarin de mens geaccepteerd wordt door God. Matteüs spreekt over “hongeren en dorsten naar gerechtigheid (Matteüs 5:6), vervolgd worden om de gerechtigheid (5:10), zoeken naar het Koninkrijk en zijn gerechtigheid (6:33)”. Johannes kwam in “de weg van de gerechtigheid” (21:32).

Als Jezus in de bergrede (Matteüs 5:17) aangeeft dat Hij gekomen is om de Wet en de Profeten te vervullen, noemt hij in dezelfde perikoop ook het woord gerechtigheid. Daarmee heeft de opmerking van Jezus over het vervullen van de gerechtigheid een messiaanse content: Hij wil gedoopt worden omdat Hij als Israëls Messias gekomen is om Zijn missie uit te voeren.

Concreet zien we dat Jezus zich aansluit bij de missie van Johannes. Daarmee verbindt Hij zich aan alle door Johannes gedoopten. De ongerechtigheid van ons allen is op Hem neergekomen (zie Jesaja 53:6).
Jezus geeft Johannes een taak in het vervullen van de gerechtigheid. Want Jezus spreekt over de eerste persoon meervoud. Johannes draagt door de doop hierin bij.

Meteen na de doop ging de hemel open, daalt de Geest als een duif op Jezus neer en spreekt een stem uit de hemel. Het is een publieke openbaring, maar de focus ligt geheel ligt op Jezus zelf. Hij ziet… Het openen van de hemel is een vaker voorkomend teken van een openbaring of visioen (Johannes 1:52; Handelingen 7:56; 10:11; Openbaring 4:1; 19:11).

Het neerdalen van de Geest kan niet anders gezien worden als de vervulling van de profetieën van Jesaja dat de Geest op de Messias wordt gelegd (Jesaja 11:2; 42:1; 61:1). De komst van de Geest betekent niet dat Jezus hiervoor zonder Geest was. Want de Geest heeft Jezus ontvangen doen worden. Vanaf nu is Jezus zichtbaar toegerust en gezonden om zijn Messiaanse taak te vervullen. Degene die doopt met de Geest, wordt zelf eerst gevuld met de Geest. De Geest daalt als een duif neer, dat betekent niet noodzakelijk dat mensen letterlijk een duif zagen. In de Bijbel is de duif is een vreedzaam dier, wat een plaats heeft in de offerdienst.

Naast de afdaling van de Geest klinkt de stem uit de hemel: “Dit is Mijn geliefde Zoon, in Hem vind ik vreugde”. Dit is geen letterlijk citaat uit het Oude Testament, maar hier echoot wel Psalm 2:7 en Jesaja 42:1 (zie ook Matteüs 12:18). De Vader in de hemel én de Geest bevestigen het Zoonschap van Jezus en Zijn missie in deze wereld.

Aanwijzingen voor de prediking

In een paar verzen zo aan het begin van het werk van Jezus komen een aantal belangrijke aspecten naar voren van het werk van Jezus. In de preek over deze verzen kan deze focus dan ook niet ontbreken:

Allereerst kiest Jezus er voor om zichtbaar in de lijn van Johannes verder te gaan. De persoon Johannes wordt soms geportretteerd als een oudtestamentische boeteprediker, soms als een Esseen, soms als een opzichzelfstaand persoon. Jezus benadrukt door de doop te ondergaan dat Hij in lijn staat met hem.

De doop van Jezus heeft alles te maken met Zijn missie op aarde: de gerechtigheid te vervullen.

Het gaat Matteüs niet alleen om de doop; het is de voorbereiding op de openbaring: de geopende hemel, de Geest die neerdaalt en de Vader die spreekt. Deze drievoudige openbaring laat alle lichten vol schijnen op Jezus. De unieke relatie tussen de Vader, Zoon en Heilige Geest wordt zichtbaar en hoorbaar gemaakt.

In deze geschiedenis is een parallel met het Pinksterfeest in Handelingen 2. In Handelingen ontvangen de leerlingen / apostelen de Heilige Geest. Dit gaat gepaard met zichtbare tekenen: een open hemel met de tekenen wind en vuur. Nu zijn de tekenen niet hetzelfde, maar de relatie is onmiskenbaar. Matteüs beschrijft hier het Pinksterfeest van Jezus: Hij wordt vervuld door de Geest, bevestigd en gezonden om Zijn roeping te volgen.

Vers 17b wordt door voorgangers soms rechtstreeks op de gemeente toegepast, alsof God dit rechtstreeks tot alle hoorders spreekt. M.i. doen we de tekst dan geen recht, want God spreekt deze tekst op een unieke wijze tot Jezus, Zijn Zoon, en niet tot alle omstanders. De liefde van God kan en moet zeker in ruime mate verkondigd worden, maar wordt juist dieper zichtbaar door Jezus te zien als de door God gekozen en gezonden Messias, ten bate van de gelovige. Als we de tekst van 17b rechtstreeks op de hoorders toepassen, valt ook de betekenis van de doop in het water, die wijst op berouw en bekering.

Liturgische aanwijzingen

Mogelijke tweede lezing:

Jesaja 42:1-9
Jesaja 61:1-11
Psalm 2

Zingen:

Psalm 2
Uit Liedboek voor de Kerken: 156:8 Het hemels lam; 165 Toen Jezus bij het water kwam; 477 Geest van hierboven
Uit Liedboek 2013: 522 Toen Jezus bij het water kwam; 524 Nu gij de doop ontvangt
Schriftberijming 10 O volken, gij moet horen https://oje.home.xs4all.nl/txt/gezangen/Schriftberijmingen%20Christelijk%20Gereformeerde%20Kerk%20(1-40).txt
Hemelhoog 502, In het water van de doop
Weerklank 453 Machtig God
Kleine witte duif, Elly & Rikkert (voor kinderen)

Ideeën voor kinderen

Voor de handigen onder ons zijn er creatieve ideeën om de doop van Jezus op een zichtbare manier uit te leggen: https://creatiefkinderwerk.nl/ideeen/386-286-dopen-glimmende-munten-en-de-doop-van-jezus.

In het gesprekje met de kinderen kun je – indien mogelijk – starten met een recent voorbeeld van een doop in de gemeente. Bij kinderen roept de zichtbare doop veel op en als er kinderen met vrijmoedigheid zijn, komt er vast een inhoudelijk gesprekje op gang. Dan kan de link worden gelegd met de doop van Jezus en waarom Hij gedoopt werd.