Menu

Premium

Preekschets Handelingen 1:11

Hemelvaart
Handelingen 1: 11

‘wat staan jullie naar de hemel te kijken?’

Schriftlezingen: Handelingen 1: 1-11, 2 Corinthiërs 5:16-21
Thema: Opstanding is bevrijding

Het eigene van de dag

Hemelvaart valt dit jaar samen met Bevrijdingsdag. Hemelvaart – de 40ste dag vormt de brug tussen Pasen en Pinksteren – de 50ste dag na Pasen. Dat zijn getallen met een symbolische betekenis: 40 dagen na Pesach, 40 jaar na de bevrijding uit Egypte bereik je de grens van het beloofde land. Het land waar je mag wonen en werken, zaaien en oogsten. Dat laatste verwijst naar Pinksteren, het feest van de eerstelingen. Hemelvaart staat in het teken van bevrijding: leven in het land van Gods belofte. Maar ook in het teken van afscheid. Dat gaat gepaard met gemengde gevoelens. Er zijn gevoelens van verdriet omdat bevrijding altijd weer levens kost. Van wanhoop omdat er nooit een einde schijnt te komen aan oorlogen. En tegelijk is er sprake van verwachting omdat vrijheid blijkbaar niet onmogelijk is. En van hoop omdat we over mensen mogen spreken als een nieuwe schepping.

Bevrijdingsdag raakt aan onze nationale geschiedenis en die van Europa. Welk Europa? Aan het Europa dat opnieuw neigt naar nationalistische sympathieën? Dat zijn christelijke wortels bezig is te verliezen? Het samenvallen van Hemelvaart en Bevrijdingsdag biedt kansen ons te bezinnen op de grondslagen van ons samenleven. Deze verbinding biedt bovendien een uitstekende gelegenheid dit betekenisvolle feest zo mogelijk in de open lucht te vieren.

Uitleg

Lucas schrijft (vs. 2) dat hij eerder – in zijn evangelie – over Jezus heeft verteld tot en met de dag dat Hij zijn leerlingen een laatste opdracht gaf en daarna ten hemel voer. Dat was nog op eerste Paasdag, zo staat het ook in Lucas 24. Vervolgens maakt Lucas in Handelingen 1:3 in een tussenzin de opmerking dat Jezus ná zijn Hemelvaart op eerste Paasdag gedurende nog gedurende 40 dagen regelmatig aan zijn leerlingen verschenen. Hemelvaart hoort dus bij Pasen, en deze vindt op dezelfde dag plaats. En dat is ook logisch: Pasen is de opwekking en verhoging van Jezus die op dezelfde dag nog zijn voltooiing vindt in zijn Hemelvaart.

Toen Hij eens bij hen was (vs. 4): ‘zout eten’, dat wil zeggen de maaltijd delen. Dit sluit aan bij de andere verschijningsverhalen waar Jezus verschijnt bij de maaltijd van de leerlingen.

Jezus geeft op de avond van de eerste Paasdag aan zijn leerlingen de opdracht te wachten op de kracht van de heilige Geest die over hen zal komen. Het wachten is op zijn Geest – zónder de zichtbare Jezus, maar gedoopt met de heilige Geest (vs. 5): Letterlijk gedoopt worden ‘in’ heilige Geest. Net zo in-gedompeld als je met in doopwater ondergedompeld wordt. Ook bij de doop in de Geest gaat het om een kopje-onder-ervaring, om sterven aan jezelf en opstaan tot nieuw leven. Vgl. Paulus: “Daarom ook is iemand die één met Christus is, een nieuwe schepping. Het oude is voorbij, het nieuwe is gekomen” (2 Korintiërs 5:16). De Geest is teken en garantie (voorschot) van het nieuwe leven in Christus. Lucas 3:16 en Marcus 1:8 leggen eenzelfde verband én maken hetzelfde onderscheid tussen doop van Johannes en Jezus. De voleinding zal volgens Joël 2:28-32 gepaard gaan met uitstorting van de Geest Gods.

Bruce (pag. 34) wijst wat betreft de belofte van de komst van de Geest op de overeenkomst met Johannes 14-16.

Het Hebreeuwse woord voor geest, roeach, betekent kracht-in-beweging. Ze is als de wind, waarvan je niet weet vanwaar deze komt of waar deze heen waait, maar ze brengt dingen in beweging. Ook is roeach: adem(tocht). En verder wordt roeach gebruikt voor de emoties, het gevoel, de hartstocht. Er is geen scheiding, maar wel onderscheid tussen de menselijke geest en Gods Geest. De krachten die een mens in beweging zetten, kunnen vervreemdend en misleidend zijn. Maar zij kunnen ook door de roeach van God worden omgevormd en uitgezuiverd. Paulus, volop in de joodse traditie, noemt het lichaam ‘tempel van Gods Geest’. Elders schrijft hij over de worsteling met ‘zijn vlees’ waar niets goed in woont.

De vraag naar de doorbraak van het koningschap (vs. 6) kun je niet afdoen als Joods of aards, kortzichtig of bekrompen. Het koninkrijk van de hemel vormt de kern van Jezus’ getuigenis en leven. Bovendien is “het koninkrijk voor (!) Israël nog wel wat anders dan het Koninkrijk der (!) Nederlanden” (Willem Barnard). Wie iets begrijpt van wat de huidige vluchtelingen doormaken, moet iets van dit verlangen naar Gods koningschap begrijpen. Een terechte vraag dus!

Maar wanneer de heilige Geest over jullie komt (vs. 8): zoals Jezus zelf gedoopt werd met de Geest, worden de apostelen gezalfd, ondergedompeld, en daarmee in dienst genomen om Jezus’ bediening voort te zetten. Jesaja noemde Israël getuige van God in de wereld (Jesaja 43:10).

De twee mannen in witte gewaden worden ook gezien bij het graf (Lucas 24:4). Hun kleding verwijst ook naar die eerdere verschijning in heerlijkheid (9:29), waar zij nader aangeduid worden als Mozes en Elia. Wet en profeten, tevens hemelvaart-mensen.

Aanwijzingen voor de prediking

Zet liever niet in bij de negatieve gedachten die Hemelvaart en het gebrek aan betekenis die deze feestdag in de kerk kennelijk ten deel valt. De viering van bevrijding, 71 jaar geleden, kan met sombere gedachten gepaard gaan. We droomden toen van vernieuwing: een nieuwe samenleving, een nieuwe kerk, een nieuwe wereld. Er is weinig van terechtgekomen. Weliswaar kwam er ongekende welvaart. Maar er zijn ook de schaduwzijden van secularisatie en ongebreidelde ikkigheid. De dreiging van terreur en de talloze vluchtelingen op drift temperen al te optimistische gedachten. De lezingen laten echter een ander geluid horen! Wij vieren niet het verleden, wij vieren de toekomst: de vrijheid, de vernieuwing die ieder mens toegezegd is.

De verbinding met Bevrijdingsdag plaatst Hemelvaart als brugfeest tussen Pasen en Pinksteren in een bijzonder perspectief. Tussen de uittocht uit het slavenbestaan in Egypte en de intocht in het beloofde land ontvangt het volk van God de Thora. Op dezelfde manier is er in het tweede testament na Pasen het gebod te wachten op de kracht van de Geest.

Voor beiden geldt: nu begint het (leren) leven. Jezus is niet meer lijfelijk onder ons. Hij is bij God, in de hemel. Wat daarbij te denken?

Toen in 1961 Joeri Gagarin als eerste mens een ruimtereis maakte, liet dat een grote indruk na bij Emmanuel Levinas. Het was niet alleen technologisch een knappe prestatie, maar meer nog besefte deze Frans-Joodse filosoof dat de mens zijn ‘plaats’ verlaten had. De mens was niet aan de aarde gebonden, maar kosmopoliet geworden, bewoner van de kosmos. Levinas’ observatie stond haaks op de overtuiging van Martin Heidegger. Deze Duitse filosoof benadrukte in zijn filosofie van het wonen de heiligheid van de voorouderlijke grond. De joden ervoeren hier ten tijde van Nazi-Duitsland de desastreuze gevolgen hiervan.

Gagarin, aldus de Nederlandse filosoof Theo de Boer in een parafrase van het gedachtegoed van Levinas, “keek vanuit zijn ruimteschip naar beneden en zag nergens heilige plaatsen, alleen een rond, egaal aardoppervlak.” In een interview in Trouw zegt De Boer: “De mensenrechten berusten op het inzicht dat ook de vreemdeling rechten heeft. Het vraagt een zekere ontworteling om dat in te zien. Waarom zouden de Nederlanders recht hebben op Nederland? Alleen omdat ze er eerder waren? In de Thora staat: ‘De aarde is des Heeren, wij zijn allemaal vreemdelingen’.”

De Messias is ten hemel opgenomen. Hij wordt niet gevonden op een bepaalde plek of in een heiligdom. Hij ontstijgt de menselijke beelden en beschrijvingen. Hij ontstijgt ook onze politiek van eigen belang. Het lichaam van Christus op aarde is daar te vinden waar mensen wachten op de Geest. En waar aan de Geest en aan mensen gastvrijheid geboden wordt. Het gaat bij de hemelvaart van Christus erom dat de hemel perspectief biedt aan onze opdracht hier op aarde.

Ideeën voor kinderen en tieners

Voor kinderen en tieners zijn bevrijding en Hemelvaartsdag abstracte gegevens die buiten hun horizon vallen. Tenzij zij vrienden of klasgenoten kennen die gevlucht zijn. Hun ervaringen maken bevrijding concreet. En die laten ook zien dat (geest)kracht te maken heeft met hoop en met de lange adem. Een actuele ervaring, het liefst verteld door een jongere zelf, zal de viering zeggingskracht geven.

Liturgische aanwijzingen

Psalm 24 geeft zicht op de juiste verhouding tussen hemel en aarde. Het Liedboek 2013 biedt vanaf pag. 1187 wel een erg bescheiden rubriek ‘Bevrijdingsdag’ (met het overigens prachtige ‘Nooit lichter vind de lente aan’). Mooi is de combinatie van ‘kracht en bevrijding’ in ‘Wek uw kracht en kom ons bevrijden’ (Liedboek 2013: 200). Zingend Geloven 5:83, biedt op melodie van Psalm 79 een mooi lied (‘Dit land, uit wind en water voortgekomen’) van Sytze de Vries: “Als koninklijk beleid staat de barmhartigheid boven de poort geschreven”.

Geraadpleegd

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken