Premium

Preekschets Jeremia 31:31-34

6e zondag van de herfst

De dag zal komen-spreekt de HEER dat ik met het volk van Israël en het volk van Juda een nieuw verbond sluit, een ander verbond dan ik met hun voorouders sloot toen ik hen bij de hand nam om hen uit Egypte weg te leiden. Zij hebben dat verbond verbroken, hoewel ze mij toebehoorden-spreekt de HEER.

Maar dit is het verbond dat ik in de toekomst met Israël zal sluiten-spreekt de HEER: Ik zal mijn wet in hun binnenste leggen en hem in hun hart schrijven. Dan zal ik hun God zijn en zij mijn volk.

Men zal elkaar niet meer hoeven te onderwijzen met de woorden: “Leer de HEER kennen, ”want iedereen, van groot tot klein, kent mij dan al-spreekt de HEER. Ik zal hun zonden vergeven en nooit meer denken aan wat ze hebben misdaan.

Kerntekst: Jeremia 31:31-34

Thema: Toch een nieuw verbond – ook al is het oude verbond gebroken.

Het eigene van de zondag

De zondag voor de Reformatie geeft de mogelijkheid om die herdenking in een breder perspectief te zetten. De strijd van vijfhonderd jaar geleden over geschiktheid voor God op eigen kracht, eigen werken, of door vertrouwen op aanvaarding door God, door geloof, heeft de achtergrond al in het Oude Testament.

Ten diepste gaat om de breuk in het Oude Verbond en het ingrijpen van God door een nieuwe verbondenheid. In die breuk komt de onmacht van Israël aan het licht om zich te houden naar de richtlijnen van God.

Uitleg

Uitzicht in een tijd van ondergang en dood

De tekst in Jeremia is een bijzondere tekst op een bijzonder moment. Op een moment van ondergang en van oordeel loopt het werk van de klokkenluider Jeremia uit op een heel nieuw uitzicht. Vanaf hoofdstuk 30 loopt het gedeelte waarin de doodlopende weg van het volk van Israël met een vergezicht wordt geopend. Het gaat over feest, over het terugbrengen van alle weggevoerde mensen. Het gaat over nieuwe veiligheid en welvaart. Ten diepste gaat het echter over een nieuwe band met God, over een nieuwe relatie tussen God en zijn mensen.

Van de oude naar de nieuwe verbondenheid

De oude orde, het Oude Testament dat uitliep op het oordeel, is verbroken door Israël. Die verbondenheid met God heeft niet gebracht wat het doel was. Het doel was een volk dat met God en zijn geboden zou leven. Door de breuk is duidelijk geworden, dat deze oude orde letterlijk doodloopt. Het volk heeft de zichtbare band met God in de tempel verloren, maar ook de stad Jeruzalem, ook het beloofde land, ook veiligheid en welvaart. Dat uitzicht, die hoopvolle blik die Jeremia toch mag doorgeven, blijkt gebaseerd op een andere orde, een nieuw verbond. Want de oude orde, het Oude Testament, is door Israël verbroken, ongedaan gemaakt.

De nieuwe verbondenheid

De nieuwe orde wordt aangekondigd als een echt nieuw verbond. Kenmerkend aan dat nieuwe verbond is dat de God de wet niet meer in de vorm van voorschriften van buiten af beschikbaar stelt. Het middel van de aanspraak van buiten af wordt vervangen door innerlijk aanplant in het binnenste, het hart van de mens. Met als gevolg dat mensen niet meer de weg en de wet van de priester moeten horen of van elkaar. Nee, ieder mens, groot en klein, zal God kennen. Zo legt God in die nieuwe orde als basis – het direct gekend zijn van Hem door ieder persoonlijk.

De Geest van God

De vernieuwing van het hart, de vraag om Gods Geest wordt in de gebeden van individuele gelovigen of rechtvaardigen. In Psalm 25 en psalm 119 lezen we voortdurend de vraag om hulp. Hulp om inzicht, hulp om de weg van God te gaan. De Geest van God, de Heilige Geest, beloofd door Jezus, blijkt het instrument dat de hartsvernieuwing uitvoert. Door geloof, door inzicht, door de wil te geven om met God te leven. Die Geest komt voor iedere gelovige beschikbaar door Jezus.

De basis

In Jeremia 31:14-18 bekend God zijn motief om Israël een nieuw uitzicht te geven. Zijn motief is zijn liefde voor Israël. In Johannes 3:14-18 lezen we de samenvatting van Jezus zelf van dat nieuwe verbond. Het uitgangspunt is dat God de wereld lief heeft. De liefde van God voor Israël (Jeremia 31:2-3) wordt uitgespreid over alle volken, over de wereld. Zo ook het oordeel – Israël is geoordeeld – de wereld ligt ook onder de kritiek van God. Zonder geloof ben je, blijf je in het oordeel. Voorop staat de liefde van God voor de wereld.

Wat raakt…

Wat mij raakt is de zekerheid waarmee dit uitzicht wordt neergezet. Die zekerheid versterkt de vele facetten waarmee de nieuwe orde worden getekend. En vervolgens vind ik het indrukwekkend dat de kern van die nieuwe orde ligt in het kennen van God door ieder persoonlijk. Daarin ligt een relatie met de uitspraak van Jezus zelf in Johannes 17:3.

4. Aanwijzingen voor de prediking

Begin bij: hoe zou het zijn als iedereen God zelf zou kennen? Zou dat niet de vervulling van het verlangen van veel mensen zijn? Om God te kennen, om God te kunnen ‘zien’? De situatie is dat, ondanks dat verlangen, veel mensen God niet kennen. Of dat mensen God zoeken of denken te zien op allerlei verschillende manieren, in verschillende gedaantes.

Dat is eigenlijk ook zo in Israël, in de tijd van Jeremia. God heeft zich laten kennen – maar zijn eigen mensen zoeken Hem in allerlei landen, beelden en uitingen. Daar heeft God kritiek op, daarvan heeft Hij de gevolgen laten zien. En juist in die tijd zegt God door Jeremia: Er komt een tijd dat iedereen Mij zal kennen.
In de tijd van Jezus, ruim 500 jaar later, is die tijd in Israël nog steeds niet aangebroken. Israël is verdeeld in allerlei groepen en overtuigingen. Net als de rest van de wereld. De situatie in de huidige wereld is niet anders. In ons land zijn kerken verdeeld, zijn mensen verdeeld in overtuigingen, in groepen. En mensen vinden God niet automatisch. Ook omdat de wereld onder de kritiek van God staat, onder de kritiek inclusief de gevolgen. Samen vormen die kritiek en de gevolgen van leven zonder God of met een eigen gemaakte god, het oordeel van God.
Dat is de inzet met Jezus’ komst. Johannes geeft Jezus’ woorden door over de Zoon van de mensen. Of wel, DE mens. De mens – die tegelijkertijd de Zoon van God is. Hij is het startpunt en de uitvoering van het Nieuwe Verbond. In de wereld die, inclusief Israël, onder kritiek staat van God. En daarvan de gevolgen zal dragen. Jezus is gezonden juist om mensen uit die wereld te redden, door geloof in Hem.
Wat is de kritiek van God op de kerk na 500 jaar Reformatie? De kerk is verdeeld is. Zijn we als christenen wel echt te onderscheiden van niet-christenen? Is de vele tijd en energie om de eigen zuil of identiteit vorm te geven niet ten koste gegaan van het besef dat God de wereld lief heeft?

Ideeën voor de kinderen

Stel je voor dat je voor iedere stoute of foute gedachte gestraft zou worden……Dat gebeurt niet. Waarom niet? Omdat God iets nieuws heeft afgesproken. Hij wil graag dat je Hem zo goed kent – dat je stoute en foute gedachtes niet meer leuk vindt. En dat je plezier krijgt in goede en mooie gedachtes. En dat je goede en mooie dingen doet.
Stel je voor dat er een pilletje voor was……Geen pilletje – wel een reddingsmiddel. Dat is Jezus. Als je Hem geloofd – wordt je gered. Geloven – en eten en drinken. Geloven en zijn gedachten en woorden in je opnemen. Door je heen laten stromen. Nu zijn het je vader en/of moeder die je van God vertellen. Door wat ze zeggen, door wat ze doen. Het is het verlangen van God – dat je Hem zelf leert kennen. Dan leer je zelf God kennen.
God kennen is net als het pilletje – het, Hij maakt je leven beter en mooier als je ‘Hem’ inneemt.

Liturgische aanwijzingen

Andere teksten

Ezechiël 36: 25-27: Ezechiël geeft nog concreter weer op welke manier God het nieuwe verbond zal uitwerken
Romeinen 3:21-26: Hierin kan Paulus vertellen hoe het nieuwe verbond waarvan in Jeremia sprake, door God is vervuld en waargemaakt.

Liederen

Psalm 25 (LB en NLB) gaat over de concrete verbondenheid van de dichter met God. Hij bidt om het handelen van God waar hij het zelf niet kan waarmaken. Dat uit zich in zijn vraag om redding, vergeving, om de Geest.
Opw 268 laat zien hoe God heeft ingegrepen: door in Jezus zelf te voldoen aan de eis van het Oude Verbond