Preekschets Johannes 15:15

Een zondag na Pasen

Johannes 15:9-17

Thema: Vriendschap met Jezus

Liturgisch kader

Wie Goede Vrijdag en Pasen heeft gevierd staat voor de vraag wat dat betekent voor het leven van degene die Jezus volgt. Al voor zijn lijden spreekt Jezus over de tijd die erna komt, waar de leerlingen van Jezus de wereld ingaan om vrucht te dragen voor Hem. Het is de persoonlijke relatie waarin we tot Jezus staan die bepalend is voor deze tijd.

Uitleg

Jezus noemt zijn leerlingen hier vrienden. In de Bijbel is vriendschap met God niet iets vanzelfsprekends. Van de figuren in het OT worden slechts enkelingen vriend van God genoemd, en dat nog heel indirect. Abraham wordt zo genoemd in Jesaja 41:8, 2 Kronieken 20:7 en Jakobus 2:23. Mozes in Exodus 33:11 (de NBV heeft in plaats van ‘vriend’ vertaald ‘ander mens’. NBV21 heeft dat gecorrigeerd tot ‘zoals iemand spreekt met een vriend’ ). Misschien kan je hierbij ook nog denken aan mensen als David en Job, hoewel de term daar niet gebruikt wordt.

Het OT benadrukt afstand. De mens is klein vergeleken bij de Schepper. En hij is zondig en ook dat verhindert vriendschap met een heilig God. De verhouding is meer die van Heer – knecht. Later ook die van Vader – kind (in het OT wordt Gods vaderschap niet op personen betrokken maar op het volk, bijvoorbeeld Jesaja 63:16, 64:8). In deze verhouding is geen gelijkwaardigheid. Gods gevende liefde (agape) domineert.

In het NT is dat anders. Jezus laat Gods liefde zien en maakt die tastbaar. God blijft de Heilige en Machtige. Fundamenteel blijft de relatie Schepper – schepsel, of Heer – knecht. We groeien nooit daarboven uit.Toch gebeurt er iets totaal nieuws. God komt nabij, Immanuel. Hij komt op ons niveau. We worden nu zelf door geloof in Jezus kinderen van God (Johannes 1:12). Jezus noemt zijn leerlingen na de opstanding ‘broeders’ (Johannes 20:17). Hier noemt Hij ze ‘vrienden’ (ook in Lukas 12:4). Jezus kiest zijn vrienden zelf (vers 16). Hij noemt Lazarus ‘onze vriend’. Ook Johannes had een bijzondere band als ‘discipel die Jezus lief had. Door anderen wordt Hij genoemd ‘vriend van tollenaars en zondaars.’

In de tekst verbindt Jezus de liefde voor Hem met het houden van zijn geboden. Dat is niet omdat die liefde verdiend moet worden. Een slaaf gehoorzaamt omdat het moet. Maar vrienden zoeken elkaars hart. Wat houdt het in als Jezus mensen vrienden wil noemen? Drie dingen komen naar voren:

• Intimiteit. Jezus wijdt ons in in wie de Vader is, en in wat de Vader doet. We mogen delen in de intimiteit van de Vader die de Zoon kent en liefheeft (vers 9) en de Zoon die aan het hart van de Vader rust en Hem bekend maakt (1:18). Het gaat om een persoonlijke relatie met Jezus en het kennen van zijn liefde. Daarin ‘blijven’ (vers 9,10,16) is voorwaarde (cf. ook het ‘blijven’ in de wijnstok 15:1-8). Vanuit die intimiteit is ook inwijding in zijn plannen mogelijk (vers 15 ‘ik heb alles wat Ik van de Vader gehoord heb aan jullie bekend gemaakt.’).
• Radicaliteit. Echte vriendschap is bereid tot een offer, zelfs van eigen leven. Dat is niet specifiek christelijk (al bij Aristoteles vind je dat). In het evangelie zijn Petrus (13:37) en Thomas (11:16) voorbeelden van die bereidheid. Toch gaat Jezus verder doordat Hij niet alleen voor zijn vrienden maar zelfs voor vijanden zijn leven inzet (Romeinen 5:10). Pas op grond van wat Hij eerst deed zal Petrus in staat zijn te doen wat hij eerst zo overmoedig uitsprak. Ook dat hij Hem navolgt op deze weg waar een ander je kan ‘brengen waar je niet naar toe wilt.’ (21:19). Het gebod om elkaar lief te hebben heeft niet een van tevoren te bepalen grens. (Cf. 1 Johannes 3:16). Het kind zijn van God kan je niet verspelen, maar het vriend zijn van Jezus wel: ‘jullie zijn mijn vrienden wanneer je doet wat ik zeg.’ (14). Dat er gradatie is blijkt ook uit Jakobus 2:22v waar van Abraham gezegd wordt dat ‘het geloof ten volle verwezenlijkt wordt in daden’ en zo werd hij Gods vriend genoemd.
• Vruchtbaarheid. Jezus heeft vrienden uitgekozen en aangewezen (etheka, hetzelfde werkwoord als voor het leven ‘inzetten’ vers 13), ‘om op weg te gaan en vrucht te dragen’. Als je vriend bent van Jezus kan Hij je inzetten voor dezelfde zaak. Dan mag je ook verwachten dat de Vader zal ‘geven wat je Hem vraagt in mijn naam.’ (16) Het effect van die vriendschap is dan ook ‘vreugde’ (11). Jezus brengt mensen tot bloei (‘leven in al zijn volheid’ 10:10).

Aanwijzingen voor de prediking

Onze tijd kent veel eenzame mensen. Vriendschap is schaars ondanks social media, of juist daardoor. Wat vriend heet op Facebook is het meestal niet en kan je even gemakkelijk ‘ont-vrienden’. In een tijd van snelle veranderingen is het ook niet vanzelfsprekend dat je elkaar vasthoudt. Mensen groeien uit elkaar, je mag een vriendschap (anders dan een huwelijk) ook weer loslaten.

Wat is vriendschap? Anders dan geliefden zijn vrienden samen gericht op iets anders dan elkaar. Bijvoorbeeld een gedeelde hobby of een ideaal. Dat geeft ontspanning en vreugde en energie. Ook het elkaar scherpen hoort erbij (Spreuken 27:17). Voorbeelden van vriendschap in de Bijbel: David en Jonathan. Ook Naomi en Ruth.

Volwassen vriendschap heeft tenminste deze vier elementen, in de preek zou je een of twee kunnen uitwerken, niet allemaal opsommen.

• Gelijkwaardigheid. Dus niet relatie waarin de een helpt en ander alleen ontvangt. Dat betekent niet gelijkheid, want dan heb je elkaar niets te bieden.
• Vertrouwen. Ik mag mijn zwakke kanten laten zien, de ander laat me niet vallen.
• Commitment. Beide partijen zetten zich in voor de relatie, ook als het soms lastig is.
• Liefde. De ander is niet instrument voor mijn doelen maar heeft waarde in zichzelf. Bereidheid eigen belang op te offeren ter wille van de ander.

Een ontdekkende vraag is: als je gelooft dat God van je houdt, kan je dan ook geloven dat Hij jouw gezelschap fijn vindt? (He loves me but does He like me?) Dat is het verschil tussen ‘kind van God’ zijn en ‘vriend’ van Hem zijn. We worden uitgenodigd in die vriendschap.

Het betekent niet dat alles nu van een leien dakje gaat. Toen de Spaanse mystica Teresa van Avila bij een ongeluk in een moddersloot kwam riep ze uit: ‘God, als u zo met uw vrienden omgaat, kan ik begrijpen dat u er zo weinig heeft!’

Ideeën voor kinderen en jongeren

Laat een kind en een jongere iets vertellen over wat vrienden voor hen betekenen. Misschien kennen ze zelf voorbeelden van social media die het omgekeerde laten zien.

Geraadpleegd

Kittel, TDNT deel 9, s.v. philos
Herman Ridderbos, Het evangelie naar Johannes, 2. Kampen 1992
Mary Pytches, Between friends, Londen 1992
Lesslie Newbigin, The light has come, An exposition of the fourth gospel, Grand Rapids 1982
C.S. Lewis, The four loves, New York London 1960