None

Preekschets Lucas 19:1-10 – Hervormingsdag

Preekschets bij Lucas 19:1-10 ter gelegenheid van Hervormingsdag

Schriftlezingen

Genesis 12: 1-9 en Lucas 19: 1-10

Het eigene van de zondag

De zondag vóór Hervormingsdag is de opmaat tot het Reformatiejaar 2016-2017. Reformatie is verandering, opnieuw in het gelid, op zoek gaan naar de bron van je geloof, staan voor je zaak, eigen verantwoordelijkheid, afbikken wat is aangekoekt, en wegtrekken uit het oude land. Volgende week is het Willibrordzondag. Hervormingsdag herinnert aan 1517, toen Luther zijn 95 stellingen lanceerde. Willibrordzondag herinnert aan wie Nederland het evangelie brachten. Goed plan om dit samen oecumenisch te vieren. Luther wilde geen afscheiding maar kerkhervorming. In het verlengde van zijn optreden ontstond helaas wel kerkscheuring. En van de weeromstuit is er nu ook een oecumenische beweging. Luther wilde de kerk van misstanden bevrijden. De oecumene wil oude breuken herstellen. Reformatie en oecumene gaan hand in hand.

Uitleg

Dit bijbelgedeelte komt alleen in Lucas voor. Als chef bij de belastingdienst verdient Zacheüs goed geld, maar zijn stadgenoten mogen hem niet omdat hij zichzelf ten koste van anderen verrijkt. Hij kan wat hun betreft de boom in. Zacheüs is heel benieuwd naar Jezus. Buiten is het een drukte van belang. Klein van stuk als hij is, klimt hij in die boom. Zó kan hij Jezus goed zien en blijft hij zelf buiten beeld. Maar dan neemt Jezus de regie in deze bijzondere ontmoeting. Jezus kijkt omhoog, ziet Zacheüs, roept zijn naam en nodigt zichzelf bij hem thuis uit. Daar had Zacheüs niet van terug. En dan blijkt Jezus het hele leven van Zacheüs op zijn kop te zetten. Zacheüs erkent zijn fouten, sterker nog, hij gaat in het vervolg alles anders doen. Iedereen die hij heeft afgezet, betaalt hij vierdubbel terug. Dat is meer dan hij hoeft te doen. Zo herstelt Zacheüs de verhoudingen met zijn medemensen, met God en met zichzelf. En zo heeft Jezus ook deze verloren zoon van Abraham gevonden en thuisgebracht. Dit is de traditionele uitleg met als kernwoorden: bekering, vergeving, genade en heiliging. De essentie is dat Zacheüs door Jezus in genade wordt aangenomen en anders gaat leven. Hij bekeert zich als een blad aan de boom van zijn oneerlijke praktijken. En hij wordt opnieuw in het gelid gezet, waarbij Jezus de regie heeft.

Maar een verrassend andere uitleg is ook mogelijk. Zacheüs is geen fraudeur, maar iemand met een prima baan bij de belastingdienst. Gastvrij als hij is, komt hij snel uit de boom als hij Jezus thuis mag ontvangen. Als de omstanders negatief reageren, neemt hij het voor Jezus op en omgekeerd. Hij geeft (vers 8 staat in de tegenwoordige tijd!) de helft van zijn bezit al aan de armen en als hij iemand per ongeluk heeft benadeeld, dan vergoedt hij dat vierdubbel! Met deze uitleg is het geen bekeringsverhaal maar gaat het over een zuivere man die zich moet verdedigen tegen de laster van omstanders. Heel frappant: zijn naam betekent zuiver, rein, onschuldig.

Lees je de tekst als een bekeringsverhaal, dan is het antwoord van Jezus daarvan een bevestiging: vandaag is dit huis redding ten deel gevallen, want ook hij is een zoon van Abraham (let op: de directe rede wordt verlaten). Maar lees je dit als de ontmoeting met een zuivere man, dan is de essentie dat Zacheüs solidariteit en gastvrijheid toont. En dat is ook typerend voor Abraham. Net als Abraham stelt Zacheüs zijn huis open voor een goddelijke gast; hij ontvangt Christus in zijn huis en hart. Kernwoorden zijn dan: gastvrijheid en een leven dat gemeenschap sticht in Christus. Zo bezien is de prediking van Zacheüs een positieve stimulans tot een gastvrije levenshouding. Vers 10 is dan de afsluitende zin van het voorafgaande (verloren zoon, verloren schaap, verloren penning, arme Lazarus, tien melaatsen, enz.): de Mensenzoon is gekomen om het verlorene te zoeken en te redden.

Aanwijzingen voor de prediking

Maarten Luther durfde nieuwe wegen in te slaan. Net als Abraham liet hij oude tradities en beelden achter zich en werd tot zegen voor velen. Abraham stond voor de keus om in Haran te blijven of Gods stem te volgen. Zo stond ook Luther voor de keus om te blijven waar hij was of de weg te gaan die God hem wees. “Hier sta ik. Ik kan niet anders.” De kracht van de Reformatie is het ambt van alle gelovigen. Niemand anders kan voor jou geloven. Zingen, bidden en bijbellezen doe je zelf met je eigen mond, je eigen ogen en je eigen hart. Door het geloof alleen word je gerechtvaardigd en ben je geloofwaardig. Jij staat zelf voor God en jij bent zelf verantwoordelijk voor je eigen geloof dat je van God hebt gekregen. Gratis, zomaar voor niets. Je maakt ook je eigen fouten, maar niemand is alleen maar goed of alleen maar slecht. In 1517 stimuleerde de kerk de mensen om hun zonden met geld af te kopen. Er waren zelfs collectieve aflaten: je reinste kerkelijke zelfverrijking. Als je maar betaalde was de vergeving direct geregeld, soms zelfs nog vóór de zonde was begaan. Tegen zulke misstanden, waarbij de kerk in de ban van het geld gekomen was, protesteerde Luther. Niet het geld regeert, maar Christus. Niet geld is het belangrijkste, maar Gods Woord, geloof en genade. Genade is niet te koop, maar vraagt om berouw en bekering.

Abraham was niet heilig (Genesis 20), Zacheüs ook niet (als we uitgaan van de exegese van zelfverrijking), en Luther zeker niet (hij heeft zich onbeschoft en wreed over de Joden uitgelaten). Mensen van wie je het niet verwacht, kunnen bitter tegenvallen. Dat geldt als het om ego’s gaat, om vastgeroeste vooroordelen, en zeker als het om geld gaat. In onze tijd zien we ook veel zelfverrijking. De blijde boodschap is: bij God krijg je altijd de kans je leven weer in het gelid te krijgen (reformatie) en weg te trekken uit je oude constellatie. Boze tongen (omstanders) beweren dat Zacheüs niet deugt, maar zijn ze zelf zoveel beter? Zacheüs is ook een zoon van Abraham, zegt Jezus. Net zo min als Zacheüs worden wij op onze fouten vastgepind. We mogen een nieuwe start maken, in Christus begenadigd. Als je dat eenmaal hebt ervaren, ga je alles anders doen. Goedmaken wat je verkeerd deed en herstellen wat fout ging. De genade is er eerst. Jezus roept Zacheüs eerst uit de boom, pas daarna gaat Zacheüs veranderen. Wie Gods vergeving heeft ervaren, wordt een ander mens. En dat werkt door in alle verhoudingen en in alle keuzen die je maakt, in alle dingen de je doet of laat, aanneemt of afwijst.

Een mens kan veranderen, zoals Maarten Luther kon veranderen. Hij worstelde in zijn jonge jaren constant met de vraag ‘hoe krijg ik een genadig God?’ Maar God was hem al vóór met zijn genade, hij hoefde die alleen maar aan te nemen. Toen Luther dat eenmaal begreep, kreeg hij een enorme kracht en energie. Hij ervoer een nieuwe vrijheid, de vrijheid van een christenmens, waardoor hij de dingen anders kon gaan doen dan daarvoor. Niet alleen in zijn eigen leven, maar ook in de kerk die hij liefhad en die hem nodig had. Zo was er kracht en moed tot reformatie, kerkherstel. Terug naar de bron van het geloof. Wij zijn protestanten. Dat betekent niet dat we alleen maar goed zijn in protesteren. Het betekent wel dat we steeds opnieuw bereid zijn om het telkens weer anders en beter te doen, in ons eigen leven, in ons gezin, in de kerk, op ons werk en overal waar onze inzet gevraagd wordt.

Ideeën voor kinderen en tieners

Luister met de kleine kinderen naar het liedje over Zacheüs.

Laat de iets grotere kinderen de getallen 1 tot en met 190 aan elkaar verbinden en daarna deze plaat (link is inmiddels verlopen) inkleuren.

Of zoek via google een zwart-wit tekening van de Lutherroos, print deze uit (vergroot deze als nodig) en laat de kinderen deze inkleuren zoals het hoort (ook via google te vinden):

met een zwart kruis: Jezus gaf zijn leven voor zijn vrienden
met een hart, want je gelooft met je met je hart
met een witte roos: een teken dat het geloof vreugde, troost en vrede geeft; wit is de kleur van de Heilige Geest en van engelen
met een hemelsblauwe achtergrond: toekomstige hemelse vreugde
met een gouden rand: de hemelse eeuwigheid kent geen einde en is kostbaarder dan goud

Liturgische aanwijzingen

Liederen uit Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk (NLB):

Lied 46, waarop het Lutherlied gebaseerd is
Lied 186
Lied 517 (Elisabeth Kreuziger was bevriend met Luther)
Lied 531:2
Lied 670
Lied 722
Lied 805
Lied 898

Gebed

God, u danken wij om uw Woord dat tot ons is gekomen door de geestkracht van Willibrord en Bonifatius, die als eersten het evangelie in onze streken hebben gebracht. Wij danken u om Maarten Luther en Johannes Calvijn, die zo veel hebben bijgedragen aan de vernieuwing van uw kerk. Wij danken u om de oecumenische beweging, die breuken wil helen en in geloof nieuwe wegen wil gaan van eenheid in verscheidenheid. Wij danken U voor uw genade en goedheid. Blijf bij ons en bij heel uw kerk. Blijf bij ons met uw troost en met uw zegen, met uw Woord en Sacrament. Blijf bij ons in de nacht van beproeving en angst, in twijfel en in aanvechting. Blijf bij ons in leven en sterven, in tijd en eeuwigheid.

Amen.