Preekschets Matteüs 6:27
Matteüs 6:27
Tiende zondag na Pinksteren
Wie van jullie kan door zich zorgen te maken ook maar één el aan zijn levensduur toevoegen?
Schriftlezing: Matteüs 6:19-34
Het eigene van de zondag
Het is zomer. Een mooie tijd voor drie diensten met een meditatief karakter. Meditatio is in de homiletiek een belangrijke fase in de voorbereiding van de preek. Hierin kan innerlijke verbinding groeien tussen het Woord en de persoon van de prediker. Het komt immers de pneumatologische dynamiek ten goede als de gemeente kan proeven dat de voorganger ook zelf door het gedeelte in het hart is bewogen. Volgens de hier beschreven opzet gebruiken we meditatieve elementen niet alleen in het voorbereidingsproces, maar ook als stijlvorm in de preek zelf. Zo kan de gemeente ervaring opdoen met de Schrift via ritualiteit uit de eeuwenoude traditie van christelijke meditatie.
Deze eerste zondag heeft nog een enigszins vertrouwde vorm. Volgende week brengen we elementen in vanuit de lectio divina en de laatste dienst bevat een stukje Ignatiaanse meditatie. Afhankelijk van de aard van de gemeente kan ook gekozen worden om een model drie keer aan te bieden, bijvoorbeeld drie zondagen een psalm met lectio divina.
Wanneer dit een plek krijgt in reguliere kerkdiensten, is het wel belangrijk te benoemen en er zorg voor te dragen dat het diensten blijven voor de breedte van de gemeente, en niet alleen voor meditatieliefhebbers. Er moet dan goed worden overwogen hoever men wil gaan in het aanbieden van de beschreven vormen. We blijven verbi divini minister en de argeloze kerkganger moet niet het gevoel krijgen in een meditatiesessie te zijn beland. Uiteraard ontstaat meer speelruimte bij de invulling van bijvoorbeeld Taizé- of Thomasvieringen.
Het geheel kan een mooi project worden, uitgebreid met werkvormen als meditatief wandelen of schilderen. Er valt te denken aan titels als ‘Verstilde omgang met God – drie zomerse zondagen in (naam, plaats of kerk)’, of ‘Meditatieve vieringen tijdens de zomeravond’. Via kerkblad en lokale media kan de voorganger ingaan op veelgehoorde aarzelingen rond stilte en meditatie. Niet alle kerkgangers zullen drie zondagen aanwezig zijn, maar misschien wel een groep die bij de organisatie betrokken is.
Vandaag Matteüs 6:24-34. De tekst neemt de hoorder mee in een beweging van ‘angstige zorgen’ naar het aandachtig ‘kijken naar de vogels en de lelies’. Een beweging van onthechting en loslaten van gedachtenpatronen waarin wij zo vaak gevangen zijn, naar echt zien wat is en van God uit genadig naar ons toe komt. Thema kan zijn: ‘Zien wat is’.
Uitleg
Wie de tekst los pelt en op een tegeltje plakt gaat de mist in. Het geeft dan aanleiding tot een moralistisch verstaan – je mag je geen zorgen maken – of juist tot een carnavaleske uitglijder van ‘zet al je zorgen aan de kant’. Moralisme gaat drukken als een juk, en libertinisme slaat de verantwoordelijkheid om voor goed voedsel en kleding te zorgen in de wind. In de compositie van Matteüs hoort dit gedeelte bij het onderricht van Jezus over het koninkrijk. Binnen dit bredere verband past het in een mozaïek van teksten gericht op het ‘onderscheiden waarop het aankomt’. Om in de geestelijke ruimte en innerlijke vrijheid (vacare Deo) van het koninkrijk te blijven wordt ons richting gewezen. Jezus leert om in intentie, denken en gedrag ons intuïtieve instrument van ‘onderscheiding’ te finetunen. Waarin verzamel ik schatten op aarde, en waarin in de hemel, en hoe houd ik mijn hart bij de goede schat (vs. 19, 20)? Hoe houd ik mijn oog helder, zodat ik zuiver zie en het innerlijk licht niet verduister (vs. 22, 23)? Hoe blijf ik die ene Heer dienen, en laat ik de slaafse dienst aan de mammon achter me (vs. 24)?
In het koninkrijk is de Heer koning. In de sfeer van zijn koningschap blijven wij vrij, als de mens van God waartoe wij bestemd zijn. Ons gedeelte beweegt de hoorder tot die vrijheid. Te midden van de duizend stemmen, indrukken en prikkels die dagelijks op ons in beuken en ons zo snel bezetten door in onze gedachten tot zorgen te verstenen, is daar die stille stem van God in wie wij geborgen zijn.
Vanaf vers 25 zijn de imperatieven leidend, als richtingwijzers die een innerlijke beweging op gang willen brengen. De woorden van Jezus zijn lokkend richting vacare Deo. De hoorder wordt tweemaal geleid in een spirituele beweging van blokkerende zorg naar loslaten-kijken-vertrouwen. Tussen de twee bewegingen vinden we onze kerntekst.
Vers 25 stelt de zorg im Frage.
Vers 26a doet de hoorder loslaten en zíén (kijk: de vogels!).
Vers 26b lokt de hoorder tot rust en tot vertrouwen in God.
Vers 27: Wie van jullie kan door zich zorgen te maken ook maar één el aan zijn levensduur toevoegen?
Vers 28 stelt de zorg im Frage.
Vers 28b doet de hoorder loslaten en zíén (kijk: de lelies!).
Vers 30 lokt de hoorder tot rust en tot vertrouwen in God.
De structuur is niet zuiver symmetrisch, maar de spirituele parallel is treffend. Let ook op de verschillende imperatieven die in de nbv vertaald zijn met ‘kijk (eens)’: eublepsate in vers 26 en katamathete in vers 28. In vers 26 is er sprake van kijken naar vogels en het volgen van hun gang door de lucht. De kijker beweegt met zijn ogen mee. Deze lichamelijke beweging representeert het loslaten van verlammende zorgen. Vers 28 gaat over een ander soort kijken. Het is het geconcentreerde en verstilde schouwen van lelies, waarop we ons oog in vrede laten rusten. Deze houding zoekt een weg naar binnen. Dat ligt voor ons niet zo voor de hand. Het kan wel door iedereen worden geleerd via een weg van oefening. In de Oosters-Orthodoxe Kerk heeft men hier ervaring mee in de omgang met iconen. Wij hebben vooral geleerd objectiverend te kijken, oordelend en duidend. In het schouwen wordt de ‘objectrelatie’ tot het voorwerp ontstegen. Dan wordt de lelie in het veld meer dan een bloem in biologisch opzicht. Ze wordt doorschijnend tot op God en verbindt me met het geheel van de schepping waarin ook ik met huid en haar ben opgenomen. In deze verbinding komt Gods vrede genadig naar me toe.
Aanwijzingen voor de prediking
We doen de tekst recht door eerst een paar dingen op scherp zetten. De woorden van Jezus moeten beslist in verband gebracht worden met zijn onderricht over het koninkrijk en over het onderscheiden waarop het aankomt. Het is een uitdaging om bij kerkgangers gedachten de pas af te snijden dat dit nu eens een dienst is om ‘lekker te ontspannen’, maar hen te doen beseffen dat het warempel ergens over gaat. Deze dienst wil mensen helpen om (een klein beetje meer) los te komen van machten die zich in ons kunnen vastzetten en de vrijheid in Christus belemmeren. Heel deze dienst wil heilsbemiddelend zijn om mensen (meer) te brengen in de sfeer van Gods koninkrijk en zijn gerechtigheid. De vorm van de preek kan vertrouwd blijven, maar bevat in een meditatieve dienst minder woorden. Formuleer korte zinnen met rustmomenten waarin stilten moge vallen. Hierbij kan gebruikgemaakt worden van de akoestiek van de kerkruimte. In de stilte, na de echo van de woorden, kan het heilige zich present stellen. De preek draagt dan naast kerugmatische elementen ook een ritualiteit in zich mee die de hoorder kan brengen tot een meditatieve houding. We laten de preek uitlopen op het nogmaals op rustige toon (laten) lezen van een kerngedeelte uit de tekst. We verweven dit met momenten van stilte en eindigen met passende muziek.
Liturgische aanwijzingen
In deze dienst met minder woorden kiezen we voor één lezing. We doorweven de liturgie met muziek en liederen over en vanuit stilte. Liederen uit Taizé en Iona lenen zich goed, maar ook enkele liederen uit de elb (bijv. 239 of 241). Uit het Liedboek treft Gezang 463 een juiste snaar, maar waarom ook niet Gezang 14 of andere liederen van vertrouwen? Wie wil beginnen met een psalm kan Psalm 65 kiezen.
Geraadpleegde literatuur
U. Luz, Das Evangelium Nach Matthäus, ekk deel 1/1, Köln, 1985. Zie voor nadere verdieping in meditatieve vormen: L. Boot (red.), Handboek christelijke meditatie. Vertrekpunten, wegen en vruchten, Zoetermeer, 2011.
