Premium

Preekschets Openbaring 11:19 – Goede Vrijdag

Openbaring 11:19

Goede Vrijdag

Toen ging Gods tempel in de hemel open en verscheen daar de ark van het verbond. Er volgden bliksemschichten, groot geraas, donderslagen, een aardbeving en zware hagel.

Schriftlezing: Openbaring 11:15-19

Het eigene van de dag

Goede Vrijdag nodigt uit tot het zetten van verschillende accenten. Dit is onder andere afhankelijk van de keuze of en wanneer men het heilig avondmaal viert in de drie dagen van Pasen. Van oudsher werd in de protestantse traditie veelal gekozen voor een viering op Goede Vrijdag. In veel gemeenten vindt de viering plaats op Witte Donderdag, deze schetsen gaan daarvan uit. Goede Vrijdag kan hierdoor een accentverschuiving naar de toekomst krijgen zonder de binding aan het sterven van Jezus kwijt te raken.

Uitleg

Deze perikoop uit Openbaring bevat twee lofprijzingen die in de hemel klinken. De eerste kent geen omschreven herkomst, althans niet meer dan ‘luide stemmen, die zeiden’. De tweede klinkt uit de mond van ‘de vierentwintig oudsten’ die te zien zijn als een hemelse vertegenwoordiging van het Godsvolk. Beide doxologieën hebben een sterk proleptisch karakter. Zij beschrijven de gebeurtenissen die nog uitstaan overwegend in de aoristus alsof deze al zijn gerealiseerd en vervuld. Het gebruik van de aoristus duidt op de zekerheid die de auteur tot uitdrukking wil brengen ten aanzien van gebeurtenissen die nog plaats zullen hebben. Vers 19 is een verbindingsvers tussen deze perikoop en de volgende hoofdstukken waarin sterke strijd en bedreiging door de antichrist beschreven staan.

Als inhoud van de zevende bazuin is de perikoop opmerkelijk. In plaats van een totale ineenstorting van de wereld – als overtreffende trap van de zes voorafgaande bazuinen – volgt een lofprijzing uit de hemel waarin het koningschap van God en zijn messias geopenbaard en ontvouwd wordt. Dit doet een aantal uitleggers zeggen dat deze perikoop niet de inhoud van de zevende bazuin is, maar hoogstens een opmaat daarvan. De werkelijke inhoud zou in de volgende hoofdstukken aan de orde komen. Deze conclusie lijkt voornamelijk ingegeven door de opvatting dat de zevende bazuin moet bestaan uit een lange beschrijving van het laatste oordeel in al zijn ernst. Hierbij wordt over het hoofd gezien dat niets ernstiger is dan het laatste oordeel, ongeacht de lengte van de beschrijving. De voleinding van de geschiedenis wordt geproclameerd en gecelebreerd, maar nog niet ontvouwd (zie daarvoor 20:11v).

De absolute status van het koningschap over de wereld van de Heer en zijn messias (vs. 15, vgl. Ps. 2:2; Dan. 7:14) komt duidelijk naar voren wanneer Matteüs 4:8 ter vergelijking wordt aangehaald. In Matteüs wordt gesproken over de koningschappen (koninkrijken) van de wereld die onder bestuur staan van de duivel die in Efeziërs 6:12 als een ‘kosmokrator’ verschijnt. God daarentegen is ‘pantokrator’ (zie vs. 16): alles valt onder zijn bestuur, Hij is de Almachtige. Dit thema is uitgewerkt in de tweede lofprijzing van de oudsten in de verzen 17 en 18. In de eretitel van God (‘die is en die was en die komt’, zie 1:8) ontbreekt hier het derde element ‘die komt’. Dit is enerzijds het gevolg van het proleptische karakter met de aoristi en anderzijds zo op te vatten dat de term in het vervolg van de doxologie geparafraseerd wordt. Vers 18 gebruikt het werkwoord ‘komen’ in verbinding met ‘uw woede/toorn’ (de nbv is enigszins misleidend op dit punt). Wat tot de inhoud van Gods woede behoort, staat daarna beschreven. Inhoudelijk valt dit samen met het laatste oordeel waarvan enkele kenmerkende aspecten aan de orde komen. Het razen/toornen van de volken (vgl. Ps. 2:1) behoort tot eschatologische scenario’s alsmede het oordelen van de doden op hun tijd. Naast deze donkere kant van het laatste oordeel staat de lichte kant, namelijk het belonen van allen die trouw zijn geweest en gebleven.

De perikoop eindigt met een beeld in vers 19 dat wil bevestigen dat God de beloften van zijn verbond zal vervullen. De ark staat symbool voor deze beloften. De ark wordt zichtbaar in de hemelse tempel die zich opent. Hiermee wordt gewezen op een rechtstreekse toegankelijkheid tot God: er is geen voorhangsel meer en God zelf zal bij zijn volk zijn (zie 21:3). De verschijning van de ark onderstreept Gods genadige aanwezigheid bij zijn verlosten en zijn toedeling van genade door verzoening. Dit ‘resultaat’ van het laatste oordeel heeft zijn prelude in de sluiting van het nieuwe verbond in Jezus’ dood aan het kruis, dat het karakter van een beslissend oordeel draagt en dat uitloopt op het laatste oordeel. De begeleidende natuurverschijnselen behoren tot de beschrijving van theofanieën.

Aanwijzingen voor de prediking

Goede Vrijdag nodigt uit tot een sobere en intense verkondiging. De betekenis van Jezus’ dood aan het kruis kan juist op deze dag alle aandacht ontvangen. Meer dan op andere momenten waarop de kruisdood min of meer verondersteld wordt, kan deze geëxpliciteerd worden. Zonder te vervallen in een van bloed druipende verkondiging mag er gewezen worden op de wrede aard van een kruisiging. Met name kerkgangers onder de veertig (en misschien wel onder de vijftig of nog ouder) zijn op grond van hun ervaringen met films niet gauw onder de indruk van wreedheden. Een voorbeeld in dit verband is de film A Law Abiding Citizen waarin een echtgenoot en vader op wrede wijze wraak neemt voor de moord op zijn vrouw en dochter. Daarnaast is een song van Johnny Cash getiteld ‘Redemption’ een voorbeeld van expliciete verwoording van Jezus’ kruisdood en het bloed dat vergoten wordt.

In aansluiting bij het klemmende gevoel dat de wrede dood van een onschuldige – in dit geval dé Onschuldige – oproept, wordt de betekenis van de kruisdood via de lezing uit Openbaring aan de orde gesteld. Van belang in dit verband is het perspectief van waaruit Goede Vrijdag wordt belicht. De perikoop uit Openbaring doet dit vanuit de voltooiing van de geschiedenis. De zevende bazuin luidt twee lofprijzingen waarin een situatie wordt geschetst als zijnde reeds gerealiseerd, terwijl dit in de beleving van de tijd van de hoorders nog niet het geval is. De zekerheid van de auteur om zo te schrijven is gestoeld op Gods trouw. Op dit punt is te wijzen op de spanning die bestaat tussen Gods trouw en de wrede dood van Jezus die zijn gehele leven trouw aan God is geweest. Waaruit blijkt Gods trouw op Goede Vrijdag? Deze vraag verlangt beantwoording.

De dood van Jezus is op te vatten als een onvoorzien en ongewenst einde van zijn loopbaan als verkondiger van het koninkrijk dat nabij is. Een korte schets van dit (veronderstelde) roemloze einde tekent de blik van de wereld op Goede Vrijdag. In plaats van een troon wacht een graf. Een onmogelijke opdracht vertaalt zich in een roemloos einde.

Met een vragenderwijs gestelde opmerking of hiermee alles is gezegd, kan de blik gericht worden op de perikoop uit Openbaring. In de context van de voorafgaande zes bazuinen was een andere inhoud te verwachten voor de zevende bazuin. Een totale vernietiging in de trant van de film 2012 was te verwachten, maar in plaats daarvan volgen onverwachte lofprijzingen op de heerschappij van de Heer en zijn messias. Blijkbaar staat de komst van dat koninkrijk niet op losse schroeven en dat heeft het ook nimmer gestaan. Dat wil de auteur onderstrepen. Tentatief kan de grond van deze zekerheid verkend worden en ontwaard worden in de gebeurtenis van Goede Vrijdag. Het (laatste) oordeel in deze perikoop en de kruisdood van Jezus staan niet los van elkaar. Inhoudelijk zijn deze twee met elkaar verbonden: het oordeel dat aan het kruis door Jezus Christus is gedragen werkt voor gelovigen ten principale aldus uit dat het laatste oordeel uitmondt in lofprijzingen, in plaats van angst in te boezemen.

De inhoudelijke verbinding krijgt gestalte in een formele verbinding tussen vers 19 en de traditie rondom de kruisiging van Jezus zoals deze is te vinden in Matteüs. De intensiteit van de inhoudelijke verbinding is te tekenen met die van de formele verbinding. De gebeurtenis in de tijd – de kruisdood van Jezus – preludeert op de gebeurtenis in de voltooide tijd, die voor gelovigen verbonden is met de notie van loon. Als constante in de tijd kan gewezen worden op het verbond waar God garant voor staat. Het nieuwe verbond vervult en voltooit het oude verbond dat zichtbaar is in de ark van het verbond in Gods tempel in de hemel. De notie van vervulling en voltooiing is te omlijsten met de tradities van de verdwenen ark waarvan nu duidelijk wordt waar deze is, namelijk in Gods hemelse tempel. Zo wordt Goede Vrijdag bevestigd in de voltooiing van de tijd.

Liturgische aanwijzingen

Als evangelielezing beveelt zich Matteüs 27:45-56 aan (zie m.n. vs. 51). Psalm 2 zou als lezing uit het Oude Testament op zijn plaats zijn op grond van diverse verbindingen tussen de perikoop en deze Psalm.

Om te zingen: Psalm 93, 96, 97:1, 99:1 en de gezangen die het sterven van Jezus verwoorden. Gezang 300 en lied 88 uit T 88 zijn eveneens het overwegen waard.