Preekschets Psalm 136 – zondag in de herfst

Eeuwig duurt zijn trouw.

Kernvers: Psalm 136: 1
Schriftlezing: Psalm 136: 1 – 26.
Thema: Zijn trouw blijft eeuwig bestaan.

Liturgisch kader

Psalm 136:1 – refrein

Na de zomerperiode zijn de agenda’s gevuld en de herfst met haar schommelende weerpatroon van zon, regen en wind meldt zich aan. Het is mogelijk ons in de veelheid aan gebeuren en indrukken te verliezen. Psalm 136 bepaalt ons erbij dat in fluctuerende gebeurtenissen en ervaringen Gods eeuwige liefde en trouw stabiliteit en rust bieden.

In de liturgie bieden de gebeden een uitgelezen kans om deze ervaringen naar God te verwoorden in lof, dankzegging, belijden, vragen en smeken.

De liederen kunnen de complexiteit aan gebeuren, ervaringen en waarheden zingend in lijn brengen met Gods eeuwige trouw. Zing of spreek Psalm 136 in wisselzang of -spraak. De voorganger leest of zingt steeds de eerste twee regels over Gods daden en de gemeente beaamt dit met het refrein. Of, kies een selectie aan verzen uit die de wisselende onderwerpen dekken om te laten zien dat Gods eeuwige trouw in alle omstandigheden aanwezig is.

Uitleg

De bedoeling van Psalm 136: Gods liefde en verbondstrouw zijn onderliggende oorzaken voor de schepping en de verlossing.

Twee kernthema’s:

• De liefde en trouw van God, de bewegende kracht van de geschiedenis, strekt zich uit van de schepping tot het einde van de tijd en gaat maar door en door.

• Gods wonderen omvatten de reddende gebeurtenissen uit de geschiedenis en zelfs Gods dagelijkse voorraad voedsel. Alles geschenken van Gods genade.

Psalm 136, ook bekend als het grote Hallel, geeft in liturgische vorm de grote wonderen die God heeft verricht bij het scheppen van de wereld en het verlossen van Israël. Het reageert op de oproep van Psalm 135 om de Heer te loven. Beide Psalmen horen bij elkaar en werden samen gelezen. De hele gemeente werd hierbij betrokken in wisselzang waar de priester/voorganger het werk van God in het eerste deel van het vers uitriep of zong en de gemeente reageerde met het refrein: eeuwig duurt zijn trouw. Een hypothese is dat de Psalm de terugkeer van de ballingschap en het herstel van het volk vierde.

De lof aan God aan het begin en het einde (verzen 1-3 en 26) zijn als de twee boekenstutten die de boeken met de daden van God rechtop houden. Deze bibliotheek van Gods eeuwige trouw in zijn werken bezingt Gods schepping van de wereld, zijn wonderen in de uittocht, in de woestijn en de oorlogen; dat Hij Israël niet vergat in hun moeilijke tijden en ook zijn verzorging en onderhouden van al wat leeft.

Het refrein valt op: eeuwig duurt zijn trouw. Ook voor wie niet graag liederen met herhalingen zingt. Het refrein kent meerdere vertalingen, zoals want Zijn goedertierenheid is voor eeuwig; Want zijn gunst, alom verspreid, zal bestaan in eeuwigheid of zijn liefde blijft altijd bestaan. Het Hebreeuwse woord chesed is een veelgebruikte term, een rode draad door de Bijbel voor Gods trouwe verbondsliefde. Het kent dan ook verschillende vertaalvarianten vanwege de rijke betekenis en toepassing, zoals liefde en trouw die daarbij als twee kanten van dezelfde munt zijn, een eeneiige tweeling (Spreuken 3:3). Het verwijst naar het verbond dat God met Abraham sloot en dat Hij steeds herbevestigde, ook aan zijn kerk tot in Openbaring. De preek zal de kracht hiervan moeten uitleggen, om van het refrein geen strelend boodschapje te maken.

Psalm 136 maakt God tot onderwerp van de creatieve en verlossende daden die worden herdacht. Hij is eeuwig trouw. Het is inherent aan wie en hoe Hij is. Het is doelgericht: God wil mensen redden (“zo lief had Hij de wereld…”). Zijn liefde, trouw en genade staan centraal in voor- en tegenspoed. In alle wisselende voorbeelden die passeren, roept de Psalm ons op de eeuwige trouw van God te onthouden, bezingen, vast te houden en te vieren.

Het zingt van zijn grootheid, majesteit, liefde, daden en zegen, oordelen en straf. Zelfs in zijn straf en oordeel staan zijn genade, trouw en liefde centraal. Zelfs wanneer je een boterham eet of slok drinken neemt, proef je hoe goed God is. Bij het plotse overlijden van haar kind zei een verdrietige moeder, verwijzend naar Psalm 136: maar de Here is eeuwig trouw, zijn goedheid zal ons beschermen. De kracht van het refrein. Het zingt: ondanks alle stormen in je leven en geweld op aarde, duurt zijn trouw tot in eeuwigheid.

Toch…! Dit beschrijft de koppeling tussen de beschreven gebeurtenissen en Gods eeuwige trouw goed: toch!

Aanwijzingen voor de prediking

Het is de bedoeling de kracht en waarde van Gods eeuwige chesed duidelijk te maken en toe te passen. Een mogelijkheid om te beginnen is onze ervaringen anno 2020 met herhalingen in liederen, gesproken en gelezen teksten te benoemen. Dit kunnen positieve- en negatieve ervaringen zijn. Wat is de toegevoegde waarde van herhalingen? Psalm 136 laat zien dat herhaling een duidelijke plaats kan hebben wanneer het de hoorder bewust bepaalt bij de eeuwige liefde en trouw van God. Het brengt rust, vertrouwen, geloof, berusting, overgave, houvast…

Een andere mogelijkheid is de uitdagingen rond ons trouw zijn aan elkaar, ons werk, onze beloften op allerlei gebieden in het leven te benoemen en daarnaast Gods eeuwige trouw aan te tonen.

Nog een optie is om de diverse uiteenlopende gebeurens zoals in de eerste regels van de verzen te benoemen en de vraag te stellen hoe zich dit verhoudt tot de eeuwige liefde en trouw van God? Hoe moet men dit uitleggen aan iemand die niet gelooft of grote problemen kent?

Het refrein geeft het antwoord dat tegendraads is en schuurt in een tijd waarin wetenschap de waarheid bepaalt en waarin gevoelens en emoties door non-stop blootstelling aan problemen – in het eigen leven, in de buurt, wereldwijd – eelt krijgen en afgestompt raken. Zelfs de beperkte houdbaarheid van relaties en producten zetten druk op het eeuwigheidsperspectief.

Zo komt de zonde die de eeuwige en volmaakte relatie met God en met elkaar gebroken heeft in beeld. Door dit duidelijk te belichten komt het contrast met Gods eeuwige trouw sterker het hart binnen.

Andersom geldt dat Gods eeuwige trouw onze zonde van niet volmaakt trouw kunnen zijn aan Hem, elkaar en onszelf, duidelijk maakt. Zo komt de boodschap dichterbij en lukt het de hoorder zich de eeuwige trouw van God eigen te maken.
Daarbij is het zaak om de eeuwige trouw van God, de chesed, duidelijk uit te leggen in het geheel van de Bijbelse lijn. De hoorder dient duidelijk te begrijpen wat dit inhoudt, dat God zelf zo is en doet. En hoe dit in Jezus Christus Woord en daad werd. De trouw van God in Christus als mens en God, omdat Hij de wereld, de zondaren zo liefheeft…. (Johannes 3:16). Toch…! Zie Christus in het refrein en het wordt duidelijk. En Gods trouw door de Heilige Geest in ons. Dan biedt het refrein houvast, maar ook perspectief in uitzichtloze situaties.

Mogelijke bezwaren van de hoorders kunnen een waardevolle plaats krijgen. Zoals: is het wel waar wat het refrein zegt? Er zijn zoveel aardse zorgen. Waar merken we Gods eeuwige trouw aan? Een pandemie, relatie- en gezondheidsproblemen, misbruikschandalen, discriminatie, vluchtelingen, verslaafdheid zijn maar enkele voorbeelden die bezwaar tegen Gods eeuwige trouw kunnen oproepen. Hoe leg je het aan een niet-gelovige collega uit? Ga niet voorbij aan de moeiten die mensen hebben. Daarom is een achtergrondbeschrijving van het volk dat verward terugkeert uit ballingschap belangrijk: wat deed het herhaaldelijk zingen van dit refrein met hen in hun moeilijke situatie?

Wat doet het met ons? Een paar mogelijkheden. Matthew Henry zei: Welke mens, geboren uit een vrouw, heeft geen genade en liefde nodig, heeft geen zonde? Waar zouden wij zonder zijn genade en trouw zijn? We hebben niet maar genáde nodig, maar eeuwigdurende genade.

Het refrein inspireert om God trouw te dienen. Het laat ons God blij en hoopvol belijden om zijn liefdevolle trouw. Het moedigt aan om terug bij Hem te komen en ook om van Zijn goedheid te genieten.

En, omdat wij tot een selectief geheugen geneigd zijn en zoals kinderen leren door herhaling, helpt de herhaling ons te onthouden en niet te vergeten dat God eeuwig trouw is. Hij zal zijn beloften waar maken. Dit geeft ruime mogelijkheden om op te roepen tot bijvoorbeeld vertrouwen, hoop en doorzetten.

De preek zal Gods verbondsbeloften ruim aan de orde moeten stellen. Immers, eeuwige trouw wijst ook op de toekomst. Het houdt nooit op. In dat perspectief leeft en werkt men dagelijks. Gods goedheid en trouw zijn een onophoudelijke fontein in de wisselende ervaringen van ons leven.

Het verhaal achter het Duitse muziekstuk der Fremensberg illustreert dit treffend. Mark Twain vertelt erover. In de middeleeuwen verdwaalde een jager met zijn honden in de bergen in een hevige storm. Hij dwaalde rond. Hij hoorde door de geluiden van de storm heen vaagweg klokkengelui van een klooster die de monniken opriep voor de dienst. Hij volgde het geluid van dit aanhoudende klokkengelui en werd gered. Een prachtige wijs gaat als een rode draad door het hele muziekstuk heen, soms harder, soms zachter, soms zo zacht dat je hem haast niet meer kunt horen, maar hij is er steeds. Je hoort het schrille gefluit van de stormwind, het ratelende gekletter van de regen, het rollen van de donder. Dan wordt het zacht. Je hoort de verre geluiden, de klokken van het klooster, de hoorn van de jager, het opgewonden geblaf van de honden, de zingende monniken. Dan wordt het weer harder. Het vermengt zich met de plattelandse liederen, de dansende boeren die de geredde jager opvrolijken terwijl hij zijn maaltijd eet. En tussen al deze wirwar van geluiden door hoor je steeds het zingen van de monniken, zachter en dan weer harder en steeds die betoverende wijs. Mark Twain: ik denk niet dat er iets zo goddelijks moois is.

Zo klinkt het refrein van Gods eeuwige trouw door in alle situaties van onze levens. Het is nooit afwezig.

Ideeën voor kinderen

Wanneer Emma uiteindelijk bij de voordeur naar buiten komt, regent het. Ze ziet Jesse aan de overkant van de straat op haar staan wachten. Verbaasd groet ze hem en vraagt waarom hij zo lang in de regen op haar heeft staan wachten. Nu ben je kletsnat, Jes. Je hoefde echt niet op mij te wachten. Het is mijn schuld dat ik je liet wachten. Sorry! Ik schaam me.

Hoi Em, groet Jesse vriendelijk terug. Het is geen probleem. Ik deed het graag. Ik had je toch beloofd dat ik op je zal wachten en met je meelopen? Je kunt wel een vriend gebruiken nu je vader overzee is voor zijn werk, je moeder ziek is en jij thuis veel moet doen. Nu hoef je niet alleen naar school te lopen. Stap maar achter op mijn fiets. Na school help ik je wel even in huis. Ik wil graag een vriend voor je zijn en dat je op me aankunt. Papa en mama zeggen dat God er ook altijd voor ons is.

Wat ben je een goede vriend, Jes. Wat fijn dat je er steeds voor me bent, ik heb het echt nodig, zegt Emma.

Geraadpleegd

• C. Hassell Bullock, Psalms 73–150, ed. Mark L. Strauss en John H. Walton, vol. 2, Teach the Text Commentary Series, Grand Rapids 2017, 479.

• M. Henry, Matthew Henry’s Commentary on the Whole Bible: Complete and Unabridged in One Volume, Peabody 1994, 939.

• D. Kidner, Psalms 73–150: An Introduction and Commentary, vol. 16, Tyndale Old Testament Commentaries, Downers Grove, IL 1975, 292.

• H. D. M. Spence-Jones, ed., Psalms, vol. 3, The Pulpit Commentary, London; New York 1909, 288.

• R. C. Sproul, ed., The Reformation Study Bible: English Standard Version (2015 Edition), Orlando, FL 2015, 991.