Preekschets voor Pinksteren bij Handelingen 19:2b

Ze antwoordden: ‘Nee, we hebben zelfs niet gehoord van het bestaan van een heilige Geest.’ Handelingen 19:2b

Schriftlezing: Handelingen 19:1-7

Het eigene van de zondag

Pinksteren, de vijftigste Paasdag is de afsluiting van de Paastijd. Het is Pasen in al zijn volheid. Met Pinksteren doordringt het nieuwe leven dat Christus bracht met zijn opstanding, alle mensen, de gehele schepping. De heilige Geest wordt uitgestort over de leerlingen van Jezus, die met zijn allen bij elkaar in een huis zitten. Vervuld door de Geest spreken ze tot iedereen in Jeruzalem, in ieders eigen taal. Dit leidt er uiteindelijk toe dat er 3000 mensen tot geloof komen.

Pinksteren wordt daarom ook wel het geboortefeest of de verjaardag van de kerk genoemd. Feest is het in ieder geval: Pasen komt tot zijn voltooiing, de Geest is gekomen en daarom zijn wij nog altijd zondag aan zondag verzameld rondom het Evangelie.

Vandaag lezen we een alternatief Pinksterverhaal. Bekeerlingen die gedoopt zijn met de doop van Johannes, die niets wisten van de heilige Geest, worden gedoopt door Paulus en krijgen alsnog de Geest over zich uitgestort.

Uitleg

Handelingen der apostelen is het tweede deel van het boek dat de evangelist Lucas geschreven heeft in de jaren 80 van de eerste eeuw. Waarschijnlijk is het in de loop van de tweede eeuw in twee delen gesplitst. Over de auteur Lucas weten we niet zoveel. Waarschijnlijk was hij arts, een medewerker van Paulus. Uit zijn geschriften blijkt dat hij een hoogontwikkelde Jood uit de diaspora was.

Handelingen gaat over het wel en wee van de leerlingen van Jezus na de hemelvaart van Jezus. In de eerste hoofdstukken, tot hoofdstuk 8, gaat het over het wel en wee van de leerlingen in Jeruzalem. Daarna horen we over Filippus en met name over Saulus die Paulus wordt. Vanaf hoofdstuk 18:18- 19:40 gaat het over de lotgevallen van Paulus in Efeze.

Efeze is een stad enige kilometers landinwaarts vanaf de westkust van Klein-Azie, bereikbaar voor zeeschepen via een rivier. Buiten de handel was de Artemisverering met de bijbehorende toeristenstroom belangrijk voor Efeze.

Paulus ontmoet een aantal leerlingen die de heilige Geest niet ontvangen hebben toen zij gedoopt zijn. Ze zeggen dat zij zelfs niets weten van die heilige Geest. Ze hebben namelijk de doop van Johannes ontvangen.

Johannes doopte tot bekering en vergeving van zonden. Hij riep de mensen op om vruchten voort te brengen die een nieuw leven waardig zijn. En vertelde concreet hoe ze dat konden doen: delen van wat ze hebben. Zie Lucas 3.

Maar Johannes wees er ook op dat er iemand zou komen ‘die meer vermag dan ik’ (Lucas 3:16), iemand die met de heilige Geest zou dopen. Daarom is het best vreemd dat die gedoopte leerlingen niet van de heilige Geest gehoord hebben. Misschien wijst het erop dat zij niet wisten dat het bij de doop inbegrepen zat, de Geest.

Johannes was de voorloper van Jezus, hij maakte de weg voor Hem vrij, hij bereidde de mensen voor op zijn komst.

Maar na zijn dood (zie Lucas 9,7-9) zijn zijn leerlingen doorgegaan met verkondigen en dopen. En ook zij zijn de grenzen van Israël overgegaan, dat blijkt uit dit gedeelte in Handelingen.

Deze 12 mensen (ook weer een verwijzing naar Pinksteren, daar ging het ook om 12 leerlingen, na de dood van Judas was Mattias erbij gekomen, zie Handelingen 1:23-26) zijn wel gedoopt, maar hebben de heilige Geest niet ontvangen. Petrus zegt in Handelingen 2:38 dat wie gedoopt wordt onder aanroeping van Jezus Christus de heilige Geest geschonken zal worden.

De doop van Johannes roept op om zelf een andere weg te gaan, om zelf een nieuw begin te maken; de doop van Jezus schenkt je dat nieuwe begin, doordat je de Geest ontvangt.

De heilige Geest die gaven schenkt, waarover in de brieven van Paulus uitgebreid te lezen is. (bijv. 1 Korintiërs 12) In dit gedeelte krijgen de genoemde leerlingen de gave van klanktaal en profetie. Ook profetie doet weer denken aan Handelingen 2.

Met deze korte geschiedenis wordt duidelijk gemaakt dat de heilige Geest en Jezus niet los van elkaar te verkrijgen zijn. De Geest is onlosmakelijk met Jezus verbonden en vice versa.

Aanwijzingen voor de prediking

Het is goed om het verschil uit te leggen tussen de doop van Johannes en de doop van Jezus. Dat Jezus je het nieuwe begin schenkt, desnoods telkens weer, terwijl het bij Johannes meer gaat om wat jij zelf doet. Bij dat nieuwe begin, bij de doop van Jezus ontvang je ook de heilige Geest. Net als wanneer je bevestigd wordt als ambtsdrager of belijdenis doet van je geloof.

De Geest die wil helpen, die wil inspireren, die wil aanzetten tot, die enthousiast maakt en ga zo maar door.

De Geest is onlosmakelijk verbonden met Jezus. Hij heeft beloofd dat Hij de Geest zou sturen. En Hij is zijn belofte nagekomen. Wat betekent die verbondenheid concreet? Bijvoorbeeld dat de Geest niet aanzet tot dingen die tegen het evangelie ingaan. Dat de Geest wel uit liefde handelt, voor God, medemens en jouzelf.

De heilige Geest is onontbeerlijk in het leven van de mens, zonder Hem/Haar wordt alles kleurloos en futloos. Zeker in dit jaar 2021, waarin we moe worden van alle beperkingen die er gelden, hebben we de Geest nodig om het vol te houden. Om weer iets nieuws te verzinnen, om onze creativiteit aan te spreken.

Liturgische aanwijzingen

Behalve Handelingen 19 zou er ook natuurlijk ook een gedeelte uit Handelingen 2 gelezen kunnen worden. Wordt er meer ingestoken op de gaven van de Geest dan zou bijvoorbeeld 1 Korintiërs 12 heel geschikt zijn.
Uit het Oude Testament zijn de traditionele lezingen Ezechiël 11:17-20, Genesis 11:1-9, Joël 2:28-32. Denk ook eens aan Ezechiël 36:26. God schenkt een nieuw hart.

De traditionele intochtspsalm voor deze zondag is Psalm 68. The Psalm Project heeft een versie, Psalmen voor nu ook (mocht er nog niet gezongen kunnen worden).

Verder staan er prachtige Pinksterliederen in het NLB, bekende en minder bekende. Ook Sela heeft mooie liederen: Kom, o Heilige Geest, ‘De wind steekt op’.

Ook ‘de Heer heeft mij gezien en onverwacht’ zou goed kunnen passen in deze dienst.

Ideeën voor kinderen

Voor een kindermoment kun je denken aan het opblazen van een ballon. Een lege ballon is maar een nutteloos ding, opgeblazen, gevuld met wind (met Geest?) kun je er leuk mee spelen.

Bij kinderliederen kun je denken aan Laat zo je licht maar schijnen, van Elly en Rikkert of NLB 683.

Geraadpleegde literatuur

• Dr. John van Eck, Handelingen, de wereld in het geding, Kok, 2003.

• Tom Wright, Acts for everyone, Part 2 Chapters 13-28, SPCK Publishing, 2004.

• E. Eynikel, E. Noort e.a. (red.), Internationaal Commentaar op de Bijbel, band 2, Kok/Averbode, 2001.

• Jan Fokkelman en Wim Weren (red.), De Bijbel literair, Opbouw en gedachtegang van de bijbelse geschriften en hun onderlinge relaties, Meinema/Pelckmans, 2003.