Profetisch spreken over en in Israël en Palestina

Is Nes Ammim een vorm van christelijke presentie die nog steeds gedragen wordt door Nederlandse kerken? De verlegenheid rond ‘Israël’ is toegenomen en Israël heeft als vakantieland of pelgrimsbestemming een steeds negatiever imago. Van steun aan Israël is in protestantse kerken weinig sprake meer – zo steunt Kerk in Actie, de diaconale tak van de PKN, vooral Palestijnse minima in de Gazastrook.

In ieder geval houden de kerken zich niet afzijdig van Israël en Palestina. De Protestantse Kerk Nederland en de Raad voor Kerken spreken zich bijvoorbeeld recent uit: in een ‘reisverslag’ van de Raad van Kerken uit november 2022[1] en in een Israël-Palestina nota van de synode van de PKN – een update van de in 2008 geschreven nota, die dit jaar wordt opgesteld.[2]

Schuldgevoel als basis onhoudbaar

De strekking van het reisverslag is vooral een oproep tot ‘gerechtigheid’, gelijke rechten en gelijkwaardigheid voor zowel Palestijnen als Israëli’s en een gevoelde drang – misschien zelfs een roeping – tot ‘profetisch spreken.’

In Nes Ammim is huiver ten aanzien van dit profetisch spreken of roepen; liever klaarstaan en een vrijplaats voor veilige ontmoeting en samenleven creëren, dan met misschien wel meel in de mond spreken. In het licht van de ontstaansgeschiedenis van Nes Ammim, beginnend in 1963, is dat begrijpelijk: de plek ontstond uit schuldgevoel over de rol van de kerken in de sjoa (ook wel ‘de holocaust’).

Wij zijn in Jezus’ navolging bruggenbouwers

Kan een rol voor Nes Ammim, na 60 jaar, uit schuldgevoel blijven bestaan? Is dit een levensvatbare basis voor een toekomst, vraag ik mezelf af. Er moet, voor mijn gevoel, sowieso gezocht worden naar een bijstelling, een actuele rol. De motivatie voor Nes Ammim is wel degelijk, en meer dan ooit, een christelijke: in navolging van onze bruggenbouwer, hogepriester Jezus Christus, bruggenbouwers in de Israëlische samenleving zijn. Hebreeën 2:14-18 is voor mij daarin een sleuteltekst: Jezus Christus is onze hogepriester (in het Latijn ‘Pontifex maximus;’ de grote Bruggenbouwer.

Plekken van dialoog in uitwisseling

Wij zijn in Jezus’ navolging bruggenbouwers: priesterlijk actief met een opdracht mensen onderling en met God te verzoenen, getroost en bemoedigd, met hulp van en door Gods Geest.

Zo kan Nes Ammim concreet blijvend bijdragen in Israël: priesterlijk. En dat kunnen we doortrekken naar de Nederlandse context, want kerken en christenen in Nederland kunnen ook bruggenbouwers zijn; kunnen de dialoog in de samenleving faciliteren en ondersteunen. De polarisatie die ik in mijn eerdere column omschreef in Israël, is niet volstrekt anders dan de polarisatie die we in Nederland zien. In deze vergelijkbare context, ligt er net als voor Nes Ammim, een rol voor kerken om vrede en verdraagzaamheid te bevorderen – en om een dialoogplek te zijn.

Als we in deze vergelijkbare contexten ervaring opdoen met bruggen bouwen, groeien ook de mogelijkheden voor onderlinge uitwisseling; van zowel ervaring als mensen. Voor Nes Ammim is dat ook nodig, omdat er altijd bruggenbouwers nodig zijn die komen helpen. Deze dialoogplek kon er 60 jaar lang, alleen zijn dankzij vrijwilligers, die hoofdzakelijk uit Nederland en Duitsland komen. Hoe dit zich concreet in het Israël van nu verder ontwikkelt, is nog een open vraag, waarop geen pasklaar antwoord is.

Zijn de profetische en de priesterlijke rollen niet beide een roeping van de kerk?

Kan het profetisch spreken van kerken in Europa tégen de staat Israël en het als kerken oproepen tot het naleven van internationale afspraken niet náást het priesterlijk zwijgen en verzoeningswerk bestaan? Zijn de profetische en de priesterlijke rollen niet beide een roeping van de kerk? En zijn niet beide nodig en goed?

In principe denk ik: jazeker. Maar in de praktijk is de geschiedenis (van Jodenvervolging) een complicerende factor. Ook na het 75-jarig bestaan van een onafhankelijke, joodse staat Israël, zijn het antisemitisme van de middeleeuwen, de pogroms, de getto’s en de sjoa (ook wel ‘de holocaust’) – om maar enkele voorbeelden te noemen – níét vergeten. De rol van veroordelende, aan de ondergang van Joden meewerkende Europeanen – in naam christen en soms uitgesproken ‘in naam van God’ – is een factor die nog altijd meespeelt en tegenwerkt.

Onderwijs, anti-judaïsme en sjoa-ontkenning

Evengoed is het in Israël, net als in Europese landen, belangrijk om de geschiedenis ‘in herinnering te houden;’ om de écht plaatsgevonden vernietiging van Joden te blíjven gedenken. In Nederland blijft het daarvoor actueel om 4 en 5 mei vrij te houden. Niet alleen in Nederland en Europa in bredere zin, speelt ontkenning van de sjoa en anti-judaïsme, maar ook onder Arabische Israëli’s en Palestijnen.

Zelfs voor nu opgroeiende Israëlische kinderen is geschiedenisonderwijs blijvend nodig. Vlakbij Nes Ammim is er een museum over de ‘ghetto fighters,’ het intern Joodse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog;[3] én een kindermuseum over oorlog, Yad Layeled.[4] Daar kunnen kinderen van nu zich verdiepen in het leven van kinderen van toen, in de getto’s en concentratiekampen in Europa.

‘Wie één mens redt, redt de hele wereld,’ luidt een Joods spreekwoord

Ook in Europa bestaan er initiatieven voor sjoa-onderwijs. Zo is er in Duitsland overheidssponsoring van scholen voor uitwisselprogramma’s met Israël, maar ook met Polen: scholieren kunnen zich zo inleven in de Israëlische scholieren en hun geschiedenis van vernietiging in Europa; – in Polen bevonden zich vooral vernietigingskampen. In Nes Ammim vinden uitwisselprogramma’s tussen Duitse en Israëlische scholieren plaats en gaan scholieren samen naar musea. Op hun beurt komen de Israëlische scholieren ook op Duitse scholen.[5]

Of dat in Nederland gebeurt, betwijfel ik en zou ik toejuichen. Ook hierin is misschien concreet een initiërende rol voor de kerken weggelegd: met middelbare scholen in contact treden en als kerk en school samen een uitwisselprogramma in Nes Ammim organiseren. Misschien is dit, met de instroom van Turkse en Marokkaanse werknemers en vluchtelingen uit het Midden-Oosten, in Nederland wel nét zo zinvol en nodig als voor de Duitse scholieren: het kennen van je geschiedenis behoedt je hopelijk voor het opnieuw maken van dezelfde fouten als ons voorgeslacht.

Het 75-jarig jubileum van de staat Israël en 4 & 5 mei liggen net achter ons. Laten we blijvend herinneren; laten we niet vergeten ‘lest not forget.’ ‘Wie één mens redt, redt de hele wereld,’ luidt een Joods spreekwoord.

Noten

[1] “De hoop levend houden: Verslag van de reis naar Palestina en Israël van de Raad van Kerken in Nederland, 14-21 november 2022,” Raad van Kerken, 8 februari 2023: https://www.raadvankerken.nl/files/2023/03/De-hoop-levend-houden-Verslag-reis-RvK-Palestina-Israel_NLD_0303b.pdf.

[2] Bekijk voor meer informatie de webpagina van de PKN over de IP-nota: https://protestantsekerk.nl/verdieping/kerkorde-en-ip-nota/.  

[3] The Ghetto Fighters’ House, https://www.gfh.org.il.

[4] Yad Layeled Children’s Educational Museum, onderdeel van The Ghetto Fighters’ House, https://www.gfh.org.il/eng/Yad_Layeled.

[5] ConAct, Koordinierungszentrum Deutsch-Israelischer Jugendaustausch, https://www.conact-org.de/.