Basis

Pastoraat bij rouw en verlies – basisinformatie 3

Tips en suggesties voor teksten

Vooraf: Steun geven aan iemand die rouwt is niet gemakkelijk. Er zijn ook geen gouden regels voor. Het belangrijkste is er gewoon te zijn voor deze persoon. Bied een luisterend oor en warmte aan. Laat de persoon weten dat je hem/haar wilt steunen op welke manier ook.

Wat kun je doen?

Luisteren, luisteren en blijven luisteren.
Het herhalen van het verhaal kan de persoon in rouw helpen bij het rouwproces en het accepteren van de dood of het verlies. Iedere keer dat hij/zij het verhaal vertelt, kan de pijn minder worden. Denk hierbij ook aan het Engelse woord ‘re-member’ dat herinneren betekent. Letterlijk betekent het ‘weer lid worden’. Door over iemand te praten, is iemand weer aanwezig. Dat kan troostend zijn.
En vertellen helpt om het gebeuren een plek te geven in het levensverhaal van mensen.

En als ik doodga, huil maar niet
Ik ben niet echt dood
moet je weten
‘t Is het verlangen
dat ik achterliet
Dood ben ik pas
als jij dat bent vergeten
Bram Vermeulen

Trouw blijven komen en luisteren of samen in stilte zitten als iemand niet kan praten.
Je kunt ook heel veel steun bieden door er gewoon te zijn, zelfs in stilte. Wanneer je niets weet om te zeggen, kun je een schouderklopje geven, een kneepje in iemands hand, of wanneer je aanvoelt dat dit kan, kun je iemand een knuffel geven.
Benoem wat je ziet, zonder oordeel, maar om de ander uit te nodigen te vertellen. Bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je een foto hebt neergezet.’ of ‘Ik zie dat de auto weg is.’
Stel open vragen: Hoe gaat het? Wat betekent dit voor jou/u?
Open vragen zijn ook belangrijk bij verloren idealen. Aan iemand zonder kinderen kun je vragen: ‘U heeft geen kinderen. Hoe is dat voor u?’ Dat is beter dan: ‘Vindt u het erg om geen kinderen te hebben?’
Wanneer er ruimte voor lijkt te zijn, stel vragen zodat de persoon in rouw ruimte voelt om het verlies te bespreken. Dit kun je al doen door de simpele vraag te stellen ‘Vind je het fijn om er even over te praten?’
Accepteer en respecteer alle gevoelens. Laat de rouwende persoon weten dat huilen geen probleem is, dat boos worden kan en dat instorten normaal is. Probeer geen discussie aan te gaan over de gevoelens van de rouwende persoon, hij of zij moet het gevoel krijgen dat het mogelijk is om open met je te praten, zonder angst om bekritiseerd te worden.
Bied steun en bevestiging, zonder het verlies te bagatelliseren. Vertel de persoon in rouw dat wat hij/zij voelt, passend is bij de situatie, dat de eigen manier goed is. Er is geen recept voor rouw.
Kijk of mensen beide ‘roeispanen’ (zie hierboven over ‘verhalen vertellen over verlies’ en het ‘duaal rouwmodel’) gebruiken. Als iemand alleen over vroeger praat, vraag dan ook eens naar plannen voor de toekomst. Als iemand het alleen maar over de toekomst heeft, vraag ook eens hoe het vroeger was.
Blijf contact zoeken, ook na een lange tijd. Kom langs, stuur een kaart, of bel eens op.
Blijf steun geven op belangrijke dagen. Sommige dagen van het jaar zijn nu eenmaal nog moeilijker; feestdagen bijvoorbeeld, maar natuurlijk kunnen ook verjaardagen van de overleden persoon erin hakken. Stuur een kaart op die dag, ga langs, of zoek op een andere manier contact. Je steun zal zeker op die dagen extra nodig zijn (en gewaardeerd worden).
Maar realiseer je ook dat sommige mensen niets met data hebben. En er zijn mensen voor wie de feestdagen niet bijzonder moeilijk zijn. Stel dus open vragen: ‘Hoe is het nu in deze decembermaand voor jou?’ ‘Het is een jaar geleden dat je ziek werd – hoe gaat het nu met je?’
Realiseer je dat mensen een levenslange relatie met broers en zussen hebben, meestal langer dan die met ouders, partner of kinderen. Vraag bij een overlijden van een broer of zus wat hij of zij betekend heeft voor degene die achterblijft. Of vraag: ‘Hoe was jullie relatie?’ Aan de hand van het antwoord kun je verder vragen. Vraag ook eens hoe het vroeger thuis was. Soms kunnen mensen dan herinneringen ophalen en vinden ze het prettig om die te vertellen.
Als iemand een partner verloren is, kan het moeilijk zijn om de eerste keer na de uitvaart, weer (alleen!) naar de kerk te gaan. Stel voor dat je iemand ophaalt, dat je samen gaat. Of wacht iemand bij de deur van de kerk op en vraag of je naast hem of haar zal komen zitten.
Overweeg of je als kerk een rouwgroep wilt oprichten. (Daar is veel informatie over.)

Wat kun je beter niet doen?

Wees voorzichtig met troosten. Een opmerking als: ‘U heeft toch nog twee kinderen’, bij het overlijden van een kind, is heel pijnlijk. Iemand heeft verdriet om het verlies van dat kind en andere kinderen kunnen (en hoeven!) dat niet goed te maken.
Vermijd ook troost als: ‘Het is onderdeel van het plan van God.’ Deze zin kan mensen boos maken en roept vaak de reactie op: ‘Welk plan? Niemand heeft mij van te voren iets over dit plan verteld.’
Vul niet in hoe het voor iemand voelt en vertel niet dat je weet hoe het voelt, ook al heb je iets vergelijkbaars mee gemaakt.
Verdriet is niet met verdriet te vergelijken, en iedereen ervaart rouw en verlies op zijn/haar eigen manier.
Bovendien kunnen mensen verwarde gevoelens hebben: ‘Ik mis mijn man, maar voor hem ben ik blij dat het afgelopen is.’
Schrik niet wanneer de overleden persoon ter sprake komt.
Begin geen zinnen met ‘Jij moet…’ Wanneer iemand in de rouw is, kan dit heel hard over komen. En dat is niet wat je wilt. Steunen houdt niet in dat je jouw mening oplegt aan een ander.
Wees voorzichtig met opmerkingen over na de dood: ‘Hij of zij is nu op een betere plek.’ De rouwende persoon deelt jouw geloof misschien niet. Het kan soms beter zijn om je eigen geloofsovertuigingen voor jezelf te houden. Probeer er achter te komen wat de geloofsovertuiging van de ander is en ga daarover in gesprek.

Suggesties voor teksten om met mensen te lezen

Je kunt een tekst ook afdrukken op een (gekleurd) stukje papier en achterlaten nadat je hem hebt voorgelezen. Dan kunnen mensen de tekst nog eens nalezen.

Gedichten

Kom niet wenen

Kom niet wenen aan mijn graf,
al heb je verdriet.

Dit is geen slaap, ik ben er niet.

Ik ben de wind die waait in de verte,
ik ben de diamant die glinstert in de sneeuw.

Ik ben de regenboog boven het rijpe graan,
ik ben de zachte najaarsregen.

Ik ben de vlinder die boven je rondcirkelt,
als je op het gras ligt op een zomer ochtend.

Ik ben de sterren die ‘s nachts aan de hemel staan.

Dus huil niet aan mijn graf, ondanks je nood.

Ik ben hier niet, ik ben niet dood.

(Waarschijnlijk van Mary Elizabeth Frye)

Voor een dag van morgen Hans Andreus
Testament Bram Vermeulen
Voor een vriend Toon Hermans
De brug Toine Lacet
De gestorvene Ida Gerhardt
Mijn man Willem Wilmink
Huil niet om mij Henri Kerckhoffs
Hoe lang is het nu geleden Gerry Odijk

Ontslagen

Ik voel me opgebrand
Afgetobd en uitgeblust
Twijfelend aan mijzelf
In mijn lijf voel ik geen rust
Drie maand geleden
Heeft ontslag zich aangediend
Nu krijg ik de reactie
Zoals bij velen niet verdiend
Zoekend naar de juiste job
Een baan die mij het beste past
Gevoel van onzekerheid
Drukt op m’n schouders als een loden last
Het gevoel niet meer te voldoen
In deze hectische maatschappij
Ondermijnd zelfvertrouwen
Eens keert het tij zich ook voor mij.

onbekend

Ik mis alles zo

mijn ouders zijn gescheiden
en laten ons de kinderen maar lijden
ik mis alles om me heen
ik voel me als een steen
die er maar achter aan huppelt
en niemand die me vast pakt en knuffelt
ik mis m’n oude buurt m’n oude huis
ik voel me zo klein zo klein als een muis
niemand die me snapt
als een boom werd alles gekapt
ik mis m’n broertje dat bij me vader woont
niemand die me loont
m’n moeder m’n vader allebei een nieuwe liefde
en wij mochten weer is niet kiezen
ik mis m’n oude vrienden van toen
als ik ze zie geef ik ze een dikke zoen

onbekend

Voor een overleden hond

Als puppy van acht weken kwam je bij ons in huis
en je voelde je meteen thuis.
Je kon zo trouw waken; die taak nam je hoog,
want je verloor ons geen seconde uit het oog.
Maar je was meer dan een geboren wachter,
je had nog een andere kant, veel zachter.

Ook in tijden van verdriet was jij een kameraad
en je troostende kop op onze knie gaf veel baat.
Met je trouwe hondenogen verdreef je onze pijn
en je opbeurende likjes mochten er ook zijn.
Wat konden we toch fijn met je dollen
en wat moesten we lachen als je in het gras lag te rollen.
Met alle vier je poten trappelde je dan in de lucht,
het was echt een dolkomische klucht.

Dan de vele wandelingen, met jou aan onze zij,
wat maakten die ons, steeds opnieuw, toch weer blij.

Nu bijna twaalf jaar later ben je er niet meer,
wat doet dat onbegrijpelijk zeer.
Ik zie een lege mand en je riem doelloos aan de kapstok hangen,
die aanblik alleen al en de tranen lopen over m’n wangen.
Vele mooie jaren heb je ons gegeven, daarom zullen we je nooit vergeten.
Wij hopen dat je over ons blijft waken, als een veilig en lichtend baken.

Rust in vrede, trouwe kameraad.

onbekend

Wat leven is…

Je bent belazerd
door je eigen lijf
dat je zo gezond dacht
als je geest is.

Radeloos van angst
besef je opeens
wat leven is,

zie je de dingen
om je heen als nieuw
zoals ze werkelijk zijn.

Ik wou met jou
dat daarin God schuilt
die je behoedt

onbekend

Verhaal

Verhaal over de drie bomen van Evert Landwaart.

Gebeden

Als U ver weg lijkt

Schepper van hemel en aarde
soms zijn onze dagen
als een nacht zonder uitzicht
en als dreigende golven
die ons overspoelen.
U lijkt dan zo ver weg
en angst doet ons bidden:
‘God, waarom hebt U ons verlaten!”
Vergeef ons
als we geen vertrouwen hebben.
Schenk ons de vaste overtuiging
dat U ons nooit verlaat
en dat U er bent
voor ieder levend wezen.
Moge de geestkracht
van de Heer Jezus
ons steeds overeind houden.
Vandaag en alle dagen.

John Bougie

Zoals ik ben

Bij jou, Heer, kan ik komen
zonder een masker op te zetten
of een rol te moeten spelen.
Ik kan helemaal mezelf zijn.

Als ik bij jou ben
hoef ik me
niet te verontschuldigen,
niet te verdedigen,
niet te bewijzen.

Doordat jij mij aanvaardt
zoals ik ben
hoef ik me niet
in een keurslijf te persen
en kan ik mezelf leren zien
zoals ik ben.

Naar Antoine de Saint-Exupéry

Wees bij ons

God, Almachtige,
heb oog voor uw mens,
heb hart voor wat ons overkomt,
nu een storm raast over ons leven,
nu we angstig zijn
voor de toekomst.
Waar bent U, God?

Wees aanwezig
bij ons verdriet,
bij onze pijn,
bij onze zorgen.
U bent niet in de storm,
U bent niet in de aardbeving,
U bent niet in het vuur.
Wees met ons,
kom over ons
in het suizen van een zachte bries.
Geef ons vertrouwen
in de dingen die komen gaan.
Dat vragen we U,
onze God in tijd en eeuwigheid.

Gab Lansbergen

De hand van een vriend

Je dag moge goed zijn
en je nacht genadig;
de hand van een vriend
moge je vasthouden
je zegenen en troosten;
en God zelf
moge je hart vervullen
met vrede en vreugde.

Keltische zegenwens

Gebed voor afscheidsmomenten

God,
vandaag neem ik afscheid van een geliefd mens,
iemand die bij me hoorde,
als deel van mezelf.

Vandaag moet ik de ander loslaten,
nu ik haar heb verloren, aan het leven of de dood.

Vandaag moet ik het besef door laten dringen
dat niets in het leven hetzelfde blijft,
dat niets voorgoed bij je hoort.

Is dat hoe U het wilt?
Dat iets kostbaar is,
juist zodat we het koesteren…

Ik denk wel, dat omdat het voorbij gaat,
ik extra dankbaar ben voor wat er is geweest.

God,
wilt U me vandaag de moed geven om afscheid te nemen,
om los te laten wat geweest is?

Dank U voor alle momenten die ik koesteren kan,
voor alles wat ik met de ander deelde.

Amen.

Uit God, bent u daar? Gebeden, Martha Osborn. Ark Media, 2014

Uit Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk (2013)

‘Trouwe God…’ (blz.1361)
‘Geef uw toekomst…’ (blz. 1496)
‘Barmhartige God’ (blz.1484)

Uit Dienstboek. Een proeve. Deel II Leven. Zegen. Gemeenschap (2004)

Gebeden na het verlies van een kind/bij rouw om een kind:

‘God van liefde en leven’ (blz. 961 nr. 30)
‘God onze Schepper’ (blz. 962 nr. 31)
‘God van mededogen’ (blz. 962 nr. 32)
‘Onze Vader in de hemel’ (blz. 963 nr. 35)

Bijbelteksten

Je kunt iemand vragen of hij/zij het op prijs stelt als je een stukje uit de Bijbel leest. Maar wat zal je lezen? Vraag eens aan de ander wat hij/zij mooi vindt. Misschien krijg je als antwoord: onze trouwtekst. Of: de tekst van de uitvaart. Of: een psalm, dat vind ik mooi.

Hieronder staan wat suggesties en dat is zeker geen compleet overzicht. Je kunt het zelf aanvullen.

Realiseer je dat sommige mensen niet getroost willen (kunnen!) worden en dan kan een troostende tekst niet passen.

Psalm 22: Waarom hebt Gij mij verlaten?
Psalm 23: De Heer is mijn herder
Psalm 71: ouderdom; God aanroepen als helper
Psalm 121: Waar komt mijn hulp vandaan?
Psalm 130: Uit de diepte roep ik tot U
Psalm 139: Gij kent mij
Jeremia 31:15 of Matteus 2:18: Rachel weent om haar kinderen en weigert zich te laten troosten (Mag ik verdrietig zijn?!)