De mensen die aan mijn zorg waren toevertrouwd, eerst gedetineerden en later toen ik straatpastor was, daklozen, hadden altijd problemen met hun schoenen. In de gevangenis waren mannen soms in hoogzomer binnengebracht, maar op badslippers kun je in de winter niet naar de luchtplaats. Dus kwam regelmatig de vraag of ik geen winterschoenen kon regelen.

Op straat was het niet veel beter: wie dakloos is verslijt zijn schoenen harder dan gemiddeld, en is bovendien van die schoenen erg afhankelijk. Geen geld om schoenen te kopen en altijd pijnlijke voeten, daarmee is dakloosheid in een notendop samengevat. Een schoenenwinkel in Leiden bood aan om zijn onverkochte schoenen eens in de zoveel tijd aan het straatpastoraat te doneren: een geschenk uit de hemel!

Grond onder je voeten

Van mijn dakloze mensen leerde ik dat schoenen je basis zijn; ze zijn letterlijk de bodem waar je op staat, de grond onder je voeten. Ik ontwikkelde een scherpe blik voor hun voeten en kon daar eigenlijk al alles aan aflezen. Waren hun schoenen vies en gehavend, dan wist ik dat ze al een poos geen hulp hadden gehad en geen plek om zichzelf te verzorgen. Waren hun schoenen nog heel en zonder gaten, dan zag ik dat er in ieder geval nog een beetje bestaansgrond aanwezig was.

Verkeerde schoenen

Kennelijk kun je aan schoenen veel zien en dat geldt niet alleen voor daklozen. Voor veel jongeren zijn schoenen een deel van hun identiteit. Ze kunnen er mee laten zien dat ze geld hebben, dat ze modebewust zijn en vooral dat ze erbij horen. ‘Verkeerde schoenen’ zijn in hun ogen niet schoenen die knellen, maar schoenen die overduidelijk laten zien dat iemand buiten de boot valt. Moeilijk voor pubers die opgroeien in een gezin dat moet leven van een bijstandsuitkering, waar ouders sowieso al moeite hebben om voor elk seizoen passende schoenen te kopen. Ingewikkeld als die schoenen dan ook nog deel zijn van een dwingende dresscode.

Dat laatste geldt trouwens ook voor de bovenlaag van onze samenleving. Ook daar maken schoenen deel uit van iemands identiteit. Alleen gaat het daar niet om sneakers die op een exotische manier gestrikt horen te zijn, maar om handgemaakte Italiaanse schoenen waar de kwaliteit vanaf spat. Wie er eenmaal oog voor heeft kan de ongelijkheid tussen mensen feilloos aflezen aan de schoenen die iemand draagt.

Eén paar sandalen

Die ongelijkheid kun je ook heel goed aflezen aan de hoeveelheid schoenen die iemand bezit. Berucht was de verzameling van Imelda Marcos, voormalig presidentsvrouw van de Filipijnen. Na haar vlucht naar de Verenigde Staten werd haar verzameling van ruim twaalfhonderd schoenen bewaard in het Nationale Museum in de hoofdstad Manilla. Dat door termieten en waterschade bijna de hele collectie verdwenen is, laat maar weer zien hoe vergankelijk dit soort statussymbolen zijn.

Wie de Bijbel een beetje kent, had dat kunnen weten. Immers: Jezus stuurt zijn leerlingen twee aan twee de wereld in, zonder extra kleren en zonder extra sandalen. Eén paar schoenen volstaat voor wie op pad gaat om de wereld te vertellen van het evangelie. Dat maakt dat de boodschappers van het goede nieuws geen exclusieve status uitstralen, waarmee ze anderen zouden kunnen intimideren. Ze komen gewoon zoals ze zijn en zijn voor hun dagelijkse onderhoud afhankelijk van de gastvrijheid van anderen. Zo zijn ze ook in hun verschijning boodschappers van de eenvoud. Daar spreekt een groot vertrouwen uit.

Twaalfhonderd paar schoenen hebben ze niet nodig, omdat ze op één paar sandalen hun werk beter kunnen doen dan met de ballast van veel bezit. Dat vind ik een inspirerende gedachte. Wat hebben we eigenlijk echt nodig?