Shantie Singh – Vervoering

Van India naar Suriname, en dan naar Nederland – enorme afstanden, in kilometers, maar zeker ook in culturen… Kunnen we meereizen en meebeleven?

Jaren geleden was ik een maand lang in het zuiden van Afrika. Daar wankelden mijn oordelen over wat hoort en niet hoort. Ook al was het leven in een stad vrij westers georiënteerd met goed gevulde supermarkten en gezellige restaurantjes, er was voor mij veel wat ik vreemd vond. Langs de autowegen liepen altijd mensen met hun volle boodschappentassen – dat mag toch niet! In een wandelpark stapten de struisvogels vrij rond – dat kan toch niet! In dorpen zag ik half afgebouwde huisjes – wat een troep!

Troep? ‘Het wordt mooi, hè? We gaan verder als we weer geld hebben!’ De boodschap kwam over.

Natuurlijk was een maand niet genoeg om bevolking en cultuur goed te leren kennen. Maar het was wel een eye-opener: mijn manier van leven is niet de enige juiste. Dat wist ik wel, maar als je uit je comfortzone geplaatst bent, letterlijk, dan dringt het beter tot je door.

Ook een boek kan je uit je comfortzone halen. Vervoering doet dat in allerlei opzichten. Geografisch, cultureel, literair. En wat levert dat aan inzicht op?

Inhoud

Shantie Singh gaf als ondertitel mee ‘Vier generaties, drie continenten’.

Ramdew Raj verlaat in 1912 zijn land India (Azië) om in Suriname (Zuid-Amerika) als contractarbeider aan het werk te gaan op een suikerplantage. De slavernij was officieel afgeschaft, maar de werkomstandigheden voor de arbeiders waren niet veel beter geworden. Na vijf jaar, als zijn contract is afgelopen, kan hij voor zichzelf beginnen. Hij wordt de stamvader van een grote familie en ook een gerespecteerd man in een Hindoestaanse gemeenschap. Ze leven naar Hindoestaanse traditie en met Hindoestaanse rituelen. Zijn zoon Yash treedt in zijn voetsporen, ook hij ontwikkelt zich tot het hoofd van een grote familie en een man voor wie men respect heeft.

Mukesh, kleinzoon, vertrekt als twintiger naar Nederland, hij vindt werk in een koekjesfabriek van Bolletje in Almelo. Hij laat zijn jonge vrouw Seema overkomen, samen proberen ze hun weg te vinden in de westerse cultuur. Ze krijgen een zoon en een dochter. De vierde generatie groeit op in Europa.

Geografie – drie continenten

De wereld is kleiner geworden. Onze samenleving multicultureler. Maar in hoeverre komen we echt in contact met ‘andere’ mensen en hun cultuur? En hoe dan? Televisie biedt mogelijkheden, of een reis, maar dan blijven we op afstand.

Biedt een boek waarin we kunnen meeleven met personen van vlees en bloed, niet veel meer kansen?

Shantie Singh laat ons de omstandigheden waaronder mensen een eeuw geleden in India en Suriname leefden, voelen en meebeleven. Verrijkt ze daarmee onze kennis van die landen? Krijgen we daardoor ook een beter beeld van het landschap, de steden, de bevolking? Kun je je oriënteren op basis van haar verhaal of heb je meer (feitelijke) informatie nodig? Het derde continent is Europa. De kleinzoon van Ramdew zoekt een toekomst in Nederland, in Almelo. Verrijkt Singh ook onze kennis van ons eigen land?

Cultuur – tradities en rituelen

Meteen met de eerste zinnen word je in een vreemde situatie geplaatst: ‘De vlam speelde met haar schaduw en lonkte naar de tientallen andere lichtjes verspreid op het erf. De gloed gaf het huis een nieuwe aanblik. Het was het kostuum dat het die ene avond in het jaar mocht aantrekken.Het huis leek gracieus los te komen van de aarde.’ Is dit het begin van een sprookje?

Wat later wordt duidelijk dat het om het divalifeest gaat, een lichtjesfeest, en dat het gehouden wordt door de familie van Ramdew, of de Raj zoals hij inmiddels genoemd wordt. Een familie met een Eerste Vrouw die aan het hoofd staat, Kumari Mai, en een Kleine Vrouw, Piya Mai, die aan de Raj zijn vele kinderen heeft gegeven. Vanuit westerse opvattingen vraag je je af hoe het in zo’n gemeenschap reilt en zeilt. Hoe zijn de verhoudingen en vooral, hoe is de verstandhouding?

Als je later leest dat er nog een derde vrouw een grote rol speelt, dan worden die vragen alleen maar belangrijker.

Zo zijn er meer situaties die je in verlegenheid brengen. Wat vinden wij bijvoorbeeld van de traditie rond overlijden en begrafenis? De Raj vertelt zijn zoon Yash over Hindoestaanse rituelen na een overlijden. En hij verzoekt zijn zoon daarnaar te handelen als hij komt te overlijden. ‘Het was de allereerste keer dat Yash de Raj iemand een verzoek hoorde doen.’ (pag. 26) Als het eenmaal zover is, verloopt alles anders, want ook een andere zoon meent zijn rechten te hebben.

De gebruiken zijn anders dan wij kennen, maar zijn de gevoelens anders? En zijn ook de verhoudingen tussen vader en zonen of tussen broers onderling niet herkenbaar? Ik moest erg denken aan de bijbelverhalen over Kaïn en Abel, Ismaël en Isaak, Jacob en Esau.

Literatuur – verhalen vertellen

Het is misschien opgevallen dat deze boekbespreking niet is ingedeeld met termen als opbouw, verteltijd of perspectief. Het zijn termen waarmee je de constructie van een boek kunt beschrijven. Het is de vraag hoe bewust de schrijfster dit verhaal heeft geconstrueerd. Zou ze een plan hebben gehad of liet ze het verhaal komen? In dit verhaal switchen we heel vaak van de ene naar de andere periode. Vooruit in de tijd en dan weer achteruit. Er is meestal sprake van een alwetende verteller die de verschillende hoofdfiguren tot leven roept. Maar er zijn ook ik-vertellers: een houtsplinter, een trouwsari, een schriftje.

Maakt dat het geheel chaotisch, zoveel tijden, zoveel verhalen? Of zit daarin nu juist de charme van dit boek? Past het bij de thematiek? Het eerste deel heet ‘De dansende verhalenverteller’. Misschien ligt daar het antwoord op mijn vragen. Het vertellen van verhalen wordt gezien als een kunstvorm en alle negen emoties spelen daarin een rol: vreugde, verwondering, liefde, vrede, moed, woede, verdriet, angst en walging.

Slaagt Shantie Singh erin om al die emoties over te brengen? Herkennen wij ze of is deze stijl van vertellen ons daarvoor te vreemd? Past dit boek in onze opvattingen van wat we literatuur noemen?

Motto

Veel boeiende aspecten heb ik laten liggen, maar op één wil ik nog attent maken: het motto. ‘People who have gone, are still here, in us. Places we came from, are carried to the places we go.’ (Anoushka Shankar) Wat zegt dit ons? Wat is het belang van deze uitspraak?

Auteur

Shantie Singh (1982) studeerde aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam en werkt als bestuurskundige bij deze gemeente. Ze noemt zichzelf storytelling fashionista, verhalende columnist en rondtrekkende schrijfnomade. Vervoering, haar debuutroman, is gebaseerd op haar eigen familiegeschiedenis.

Shantie Singh. Vervoering. Vier generaties, drie continenten. Amsterdam: Uitgeverij De Geus, 2014. 411 pp. €16,95 (hc); €14,99 (e-boek). ISBN 9789044534214.