Spijt

In ons plaatselijke huis-aan huisblad staat elke week een kort gesprek met een stadsgenoot. Deze rubriek heet ‘de Estafette’. Iedere keer wordt een andere persoon geïnterviewd. Het gesprek bestaat uit een vast aantal vragen, over werk, hobby’s, stamkroeg, favoriete muziek, mooiste en lelijkste plekje van de stad… Eén van de vragen is ook: ‘waar heb je spijt van?’ De antwoorden zijn heel wisselend. Sommigen vinden het onzin om ergens spijt van te hebben. Je kunt gedane zaken toch niet meer veranderen. Je moet vooral vooruit kijken. Anderen geven toe dat ze spijtgevoelens kennen en dat ze van hun fouten geleerd hebben. Zelden benoemt iemand iets concreets waar hij of zij spijt van heeft. Dat is natuurlijk niet zo vreemd gezien het feit dat alle stadsbewoners het blad onder ogen krijgen.

Verschillende betekenissen

Het woord ‘spijt’ is etymologisch verwant aan het oudfranse ‘déspit’ dat ‘berouw’ betekent. Berouw is een sterk woord. Het betekent dat we verdriet hebben, omdat we iets verkeerd hebben gedaan of tekort geschoten zijn. Bij spijt hoeft echter niet altijd sprake te zijn van berouw of schuld. Als we ergens spijt over hebben kan dat ook gewoon betekenen dat we iets jammer vinden. Zo kunnen we achteraf bijvoorbeeld spijt voelen dat we bepaalde kansen niet gebruikt hebben. En dat we niet al onze mogelijkheden hebben kunnen verwezenlijken. Soms gaat dat gepaard met verdriet en het gevoel dat we onszelf daardoor tekort hebben gedaan. Meestal echter beseffen we dat we in het leven moeten kiezen. Als we andere keuzes hadden gemaakt, hadden we misschien spijt gevoeld over wat we in dat geval hadden moeten laten liggen.

Het woord spijt gebruiken we ook om op een vriendelijke manier ‘nee’ te zeggen. Als we niet op een uitnodiging of een verzoek in kunnen gaan, antwoorden we meestal met ‘het spijt me’. We vinden het zelf misschien jammer dat we ergens niet bij kunnen zijn. Of dat we niet aan de vraag van de ander kunnen voldoen. Bovendien vermoeden we dat we de ander met ons ‘nee’ teleurstellen. ‘Het spijt me’ betekent dan zoiets als ‘helaas’, gepaard gaand met een lichte of diepgemeende verontschuldiging.

Berouw

In veel situaties betekent het woord spijt wel hetzelfde als berouw. We zien in dat we iemand hebben gekwetst of in de steek hebben gelaten. Daar voelen we ons schuldig en verdrietig over. We verlangen ernaar om het goed te maken met de ander. Berouw kan er ook voor zorgen dat we een volgende keer iets op een andere en betere manier proberen te doen. In het gewone spraakgebruik komen we het woord berouw zelden meer tegen.

Pas las ik een verhaal van Jip en Janneke voor aan onze zevenjarige kleindochter. In het verhaal stond dat Jip berouw had over iets stouts dat hij gedaan had. ‘Oma, wat is berouw?’ vroeg onze kleindochter. Toen ik uitlegde dat het spijt betekent, begreep ze meteen waar het om ging. Ook in de kerk wordt tegenwoordig weinig meer over berouw gesproken. Lange tijd hadden wetslezing, schuldbelijdenis en genadeverkondiging een vaste plek in de zondagse liturgie. Geleidelijk aan verdwenen deze elementen meer naar de achtergrond.

Geloof en leven zijn hierdoor blijmoediger geworden. We worden minder opgezadeld met een sterk schuldgevoel. Dat neemt niet weg dat we in het leven fouten maken waar we spijt of berouw over kunnen hebben. Weten we dan nog hoe we daarmee om kunnen gaan en bij wie we ermee terecht kunnen?

In gesprek over spijt

Soms vertellen mensen tijdens een pastoraal bezoek uit zichzelf dat ze ergens spijt over hebben. Oudere mensen bijvoorbeeld die terugblikken op hun leven. Zij vragen zich af: wat was er goed? Wat was er moeilijk? Achteraf ervaart men welke levenskeuzes gunstig en minder gunstig hebben uitgepakt. Ook ziet men waar het niet van gekomen is en wat men gemist heeft. Zo vindt Liesbeth (voorbeeld 1) het jammer dat ze nooit een verpleegkundige opleiding heeft gevolgd. Spijt kan ook ter sprake komen als iemand beseft dat hij/zij iets verkeerd heeft gedaan ten opzichte van een naaste. Johan (voorbeeld 2) ziet in dat hij tekortgeschoten is tegenover zijn zieke vriend. Als mensen over spijtgevoelens beginnen, kan het goed zijn om daar even op door te vragen. Waar heeft de ander precies spijt van? Gaat het over gemiste kansen of mogelijkheden? Of voelt iemand zich ergens schuldig over? Hoezeer houdt het de betrokkene bezig?

Spijtgevoelens kunnen ook een positieve functie hebben. Ze kunnen iemand in beweging brengen. Het kan helpen om daar in het gesprek ook aandacht aan te schenken. Wat zou iemand nu graag willen doen? Waar heeft Liesbeth bijvoorbeeld nu behoefte aan? Kan zij daar ruimte voor maken? Op welke manier kan Johan iets met zijn spijtgevoelens doen? Hij kan zijn vriend niet meer laten weten dat hij spijt heeft. Maar misschien kan hij op een geschikt moment nog wel eens met de partner van zijn vriend gaan praten. Waarschijnlijk zal Johan in het vervolg ook eerder tijd proberen te maken voor zijn naasten.

Ernstige gevolgen

Soms halen we domme dingen uit. We weten dat iets onverstandig en verkeerd is en toch doen we het. Ergens in ons klinkt een stemmetje dat we niet goed bezig zijn, maar we luisteren niet. We laten ons meeslepen door bepaalde verlangens of andere gevoelens. Het feit dat we iets heimelijk doen, is meestal al een signaal dat er iets mis is. Als bepaalde handelingen het daglicht niet kunnen verdragen is het verstandig om ze goed te onderzoeken. En om er met iemand over te praten. Schaamte echter belemmert ons om eerlijk voor sommige daden uit te komen. We vallen onszelf tegen. Bovendien vrezen we het oordeel van anderen.

Wie zijn of haar naasten ernstig gekwetst heeft, kan daar intens en langdurig spijt over voelen. Wroeging en zelfverwijt kunnen die persoon dag en nacht bezighouden. Hij of zij zou graag het verkeerde gedrag opbiechten, maar vreest de gevolgen. Soms kan het een opluchting zijn als een misstap of een wandaad op een andere manier uitkomt. Hoe pijnlijk het voor alle betrokkenen ook is. Het geheim is doorbroken.

Dat maakt het mogelijk om spijt te betuigen en erover te praten. Zowel voor degenen die gekwetst zijn als de persoon die verkeerd gehandeld heeft, is dat heilzaam. Spijt betuigen is een eerste stap op een lange weg naar herstel van geschonden relaties.

Mogelijkheden voor het pastoraat

Het Evangelie heeft een bemoedigende boodschap voor wie berouw heeft. God is barmhartig. Hij schenkt vergeving. We krijgen een nieuwe kans, wat we ook gedaan hebben. Die boodschap mogen we in een pastoraal gesprek aan elkaar doorgeven. We mogen er ook samen voor bidden. In onze houding kunnen we gestalte geven aan Gods barmhartigheid door de ander niet te veroordelen. Het is goed om te beseffen dat we ook zelf onze fouten en gebreken hebben en dat we net zo goed als de ander van genade leven. Dat maakt mild. Hierdoor voelt de ander zich veilig en durft hij of zij een misstap of wandaad op te biechten. Ook al krijgen we de vergeving van God gratis en ‘om niet’, dat betekent niet dat we er daarmee zijn. We zullen ook zelf aan de slag moeten om bepaalde daden goed te maken. Ook aan degenen die we gekwetst hebben, zullen we vergeving moeten vragen.

Als het vertrouwen beschaamd is en er een sterke wond is toegebracht, zal het veel tijd kosten tot de getroffenen het kunnen vergeven. In de situatie van Paula en Marco en hun gezinnen zal het waarschijnlijk lang duren voordat het vertrouwen en de onderlinge relaties zijn hersteld. In het pastoraat is het belangrijk om de betrokkenen op die moeilijke weg nabij te blijven.