‘Het ware licht’
De ramen van een kerk
Als je een kerk binnenkomt, heeft het licht dat door de ramen valt dan invloed op hoe jij die ruimte beleeft? Maakt het verschil voor je of de ramen transparant zijn of dat het glas een kleur heeft? De Goudse Glazen zijn uitgangspunt van deze handreiking. ‘Het ware Licht, dat ieder mens verlicht, kwam in de wereld.’ (Johannes 1:9)
Een belangrijke sfeerbepaler in een kerkgebouw zijn de ramen. In sommige kerken is het glas transparant en in andere zie je gebrandschilderde ramen. Die ramen kunnen een diversiteit aan afbeeldingen hebben of alleen abstracte kleuren.
In Gebrandschilderd glas, van middeleeuwse vensters tot moderne kunst schrijft Virginia Chieffo Raquin over het belang van gebrandschilderd glas in relatie tot God en licht:
“In de 12e en 13e eeuw stond gebrandschilderd glas, dat gezien werd als een kostbaar object, op gelijke hoogte met de esthetiek van edelstenen en metaal. Daarom kreeg het in gebouwen waarin het gebruikt werd een prominente plek. In de Middeleeuwen en Renaissance vertelden gebouwen ook verhalen van gemeenschappelijk geloof – aan het exterieur in de vorm van beeldhouwwerken, in het interieur door glas en muurschilderingen. Durandus, bisschop van Mende (ca. 1220-1296), schreef dat ‘de ramen van een kerk die van transparant glas zijn gemaakt de Heilige Schrift zijn die de wind en de regen buiten houden […] maar de ware zonneschijn (God) de kerk in laten schijnen; dat wil zeggen, in de harten van de mensen. Het metalen raster voor de ramen stelt de profeten en de Kerkleraren voor.” (Boek XXIV-XXV).
Elders schrijft ze:
“Het belang van gebrandschilderd glas en van edelstenen kan uitgelegd worden aan de hand van de belangrijke plek die licht als metafoor in premodern Europa werd toegedicht. In het Oude Testament wordt licht geassocieerd met het goede, en duisternis met Gods onbehagen. De eerste verzen van Genesis laten de lezer weten dat ‘de aarde woest aanwezig was, en dat duisternis op de vloed lag’. Daarna schiep God het licht en ‘zag hij dat het goed was’ (Genesis 1: 2-3).
(…) In het Nieuwe Testament wordt op nog explicieter wijze de natuur van God verwoord: ‘God is licht, en in hem is geen duisternis.’ (Johannes 1:5) Het evangelie van Johannes associeert licht met de natuur van Christus en met de betekenis van een spiritueel ontwaken: ‘In hem was leven, en het leven was het licht van de mensheid. En het licht schijnt in de duisternis, en de duisternis begreep het niet… Dat was het ware licht, dat iedereen verlichtte die in deze wereld kwam.’ (Johannes 1: 4-5, 9)
In de middeleeuwse gedachtewereld, die het ontstaan van gebrandschilderd glas meemaakte, is de schepping een proces van het verschijnen van goddelijk licht, van de ‘eerste stralen’(Christus) tot het simpelste voorwerpje. Om van het laagste naar het hoogste niveau te komen, zoek je naar het goddelijke licht dat in alle schepselen zit. God is niet alleen licht, maar ook harmonie en schoonheid. (…)
Licht was transparant toen het de Schepper verliet, maar kreeg kleur – en werd dus zichtbaar – toen het doordrong in de materiële wereld. Kleuren kunnen daarom gezien worden als uiting van de diversiteit en de onvolmaaktheid van schepselen, ook al verraden ze nog de glans van hun oorsprong.”
De Sint-Jan in Gouda is beroemd vanwege de gebrandschilderde ramen en de lichtinval bij zonnig weer. De kerk is met een audiotour te bezoeken, maar loop eerst eens rond zonder de audiotour te starten.
Laat de ruimte op je inwerken. De Sint-Jan is de langste kerk van Nederland. Wat zou zo’n grote ruimte doen met de mensen die er komen?
Wat doen de verschillende soort ramen met het licht? Wat doet dat met jou?
Wanneer je daarna de ramen wat beter bekijkt, kun je zien dat er een diversiteit aan afbeeldingen is. Er zijn bijbelse afbeeldingen die voornamelijk stammen uit de tijd dat de Sint-Jan een rooms-katholieke kerk was. Meerdere daarvan hebben betrekking op Johannes de Doper, de heilige naar wie de kerk vernoemd is. Deze ramen hangen helemaal achter in de kerk. De latere protestantse ramen zijn veel meer historisch van aard.
De meest recente aanwinst is het Erasmusraam van Marc Mulders. Het werd in 2016 geplaatst, ter gelegenheid van het Erasmusjaar. Het is een voorbeeld van een niet-figuratief raam en is vooral pastelkleurig. Het hangt tegenover het Bevrijdingsraam, dat juist felle kleuren heeft. Bij binnenkomst in de kerk valt dit Bevrijdingsraam meteen op. Wanneer je je omdraait, zie je het Erasmusraam.
Wanneer je met de audiotour door de kerk loopt, neem dan de tijd om de ramen op je te laten inwerken. De uitleg bij het volgende raam start pas als je dat zelf aangeeft. Maakt het voor jouw beleving uit of je naar een historisch raam kijkt of naar bijbelse afbeeldingen?
Wanneer je achter in de kerk langs de toiletten en de koffie verder doorloopt, kom je bij een kleine kapel. Ervaar je deze ruimte anders dan de kerk zelf? Waarom?
De Sin-Jan hangt vol met gebrandschilderd glas. Loop eens een kerk binnen waarin de ramen transparant zijn. In de zomermaanden hebben meerdere kerken regelmatig open huis. Volgens Virginia Chieffo Raquin kunnen kleuren gezien worden als uiting van de diversiteit en de onvolmaaktheid van schepselen, ook al is de glans van God er nog in aanwezig. Ze zegt hiermee dat gebrandschilderde ramen in hun veelkleurigheid symbool staan voor de diversiteit aan mensen die we om ons heen zien. Een veelkleurigheid die niet de volmaaktheid is van het transparante Licht, maar waarbij mensen, als beeld van God, toch de glans van God in zich hebben.
Ervaar jij een kerk met transparante ramen als goddelijker dan een kerk met gekleurde ramen? Is er daarbij verschil tussen figuratief gekleurde ramen of non-figuratief gekleurde ramen?
De Goudse glazen zijn online te bekijken via www.sintjan.com.
Tanja van Leeuwen doet onderzoek naar wat vrouwen beleefd hebben aan deelname aan vrouw-en-geloofgroepen en is redactielid van Herademing.
