Taboe

Beate Rose is geestelijk verzorger in de ouderen-en hospicezorg, en redactielid van Open Deur.

Een vrouw die in Nederland plotseling een hartstilstand krijgt, heeft gemiddeld minder kans om te overleven dan een man. Mensen zijn namelijk huiverig voor het ontbloten van het bovenlichaam van een vrouw. Dat is taboe. Ook als er een leven op het spel staat. Uiteindelijk stappen omstanders daaroverheen en begint iemand met reanimeren. Maar bij een mannelijk slachtoffer start die reanimatie eerder. In een situatie waarin elke seconde telt, heeft die vertraging effect op het uiteindelijke resultaat.

Een vriendin komt met dit verhaal na haar jaarlijkse opfriscursus reanimatie. Samen verbazen we ons hierover. We waren ons hier niet van bewust. We leven toch na de seksuele revolutie? En bovendien, als het om mensenlevens gaat, dan denk je toch niet na en ga je aan de slag?

Maar taboes laten zich niet zomaar opzij zetten. En ze zijn overal, ook als je denkt dat jij je van alle taboes hebt bevrijd.

DAT IS GEWOON ZO

Antropologen – wetenschappers die mensen en hun samenlevingen bestuderen – hebben al lang geleden ontdekt dat taboes van alle tijden zijn en overal ter wereld een rol spelen. Het is moeilijk om je eigen taboes te ontdekken. Want die zijn diep in mensen verankerd; het gaat om regels die vanzelfsprekend voelen, waar je niet bij nadenkt, om dingen ‘die gewoon zo zijn’. Of beter: niet zo zijn, want bij taboes gaat het altijd om wat je niet doet, om gebieden die je niet mag betreden, om lichaamsdelen die je niet te zien krijgt, om onderwerpen waarover niet gesproken wordt.

Taboes worden van generatie op generatie overgedragen.

Waarom zijn taboes zo sterk? Wetenschappers denken dat dit komt omdat taboes de menselijke soort helpen om te overleven. Dat is bijvoorbeeld heel duidelijk bij een taboe dat al lang geleden is ontstaan: het taboe op het aanraken van een dode. Mensen voelden intuïtief aan dat je bij het aanraken van een dood lichaam ziek kunt worden.

Een ander taboe dat wereldwijd voorkomt en al heel oud is, is het taboe op incest. Ouders en kinderen dienen geen seksuele omgang met elkaar te hebben. Ook hier is de overleving van de menselijke soort in het geding. Inteelt geeft immers zwakke nakomelingen, met meer afwijkingen en grotere kans op ziektes. Bij het voorbeeld van het taboe op het ontbloten van het bovenlichaam van een vrouw speelt vooral de sociale orde een rol. Die wordt bedreigd als er geen regels zijn over wie iets mag met het naakte lichaam van een ander. Als er duidelijkheid is over wie met wie intiem is, geeft dat rust en overzicht. Je weet dan ook min of meer zeker wie welk kind verwekt heeft en ervoor moet zorgen.

Bij taboes gaat het altijd om wat je niet doet, om gebieden die je niet mag betreden, om lichaamsdelen die je niet te zien krijgt

ZWIJGEN DOORBREKEN

Naast de grote taboes die wereldwijd en de eeuwen door geldig en werkzaam lijken, zijn er ook taboes binnen gezinnen en organisaties. Ook die zorgen voor rust en dat je met elkaar verder kunt. Neem gezinnen waar hele erge dingen gebeurd zijn. Soms wordt over zoiets niet gepraat. Daar speelt onmacht een rol, het lijkt te groot, te pijnlijk om bij stil te staan. Zo’n evenwicht, kan beklemmend worden, voor kinderen bijvoorbeeld. Dan kan het nodig zijn het taboe te doorbreken, de pijn aan te gaan en een nieuw evenwicht te vinden. Helemaal zonder taboe is een illusie. Maar een kleiner taboe kan een situatie al draaglijk maken en ruimte geven. Zo vertelt een vrouw dat zij haar jeugd, met ouders die concentratiekampen hadden overleefd, nu wel verwerkt heeft. Ze reist graag, dat heeft ze altijd al gedaan: ‘Maar in Duitsland ben ik nooit geweest. Ik denk ook niet dat het ervan komt. Maar daar heb ik vrede mee. Mijn kinderen gaan daar wel heen, trouwens. Dat stelt me gerust. Ik heb het taboe niet doorgegeven en het zwijgen kunnen doorbreken.’