Thema: 75 jaar Israël

De woorden ‘Israël’ en ‘volk van God’ spreken veel gelovigen in één adem uit. Het geeft aan dat Israël een bijzondere plaats heeft: Israël is niet één van de vele volken, maar is ten diepste te typeren als het volk van God. Deze speciale status dankt Israël niet aan zichzelf, maar aan de keuze van God voor dat ene volk. In deze lijn ligt ook de nieuwtestamentische gemeente: zij is door God uitgekozen. In veel kerkdiensten komt de verbondenheid met Israël tot uiting in de lezing van de Tien Geboden, het zingen van de psalmen en het bidden om ‘vrede voor Jeruzalem’.

Jonathan I. Israel beschrijft hoe de Joden tegen het eind van de zestiende eeuw in Europa verschenen, nadat ze in de eeuwen daarvoor langzaam maar zeker buiten de cultuur gesloten waren. Onverwachts kwam er een opening voor hun fysieke, culturele en religieuze deelname aan de West-Europese cultuur. Het moet te maken hebben gehad met de impasse waarin de inmiddels verdeelde kerken verkeerden en met de filosofische scepsis tegen de heersende politieke orde. In deze tijd van heroriëntatie kreeg men oog voor het andere, het vreemde, dat als zodanig iets te bieden had wat men zelf ontbeerde.

In het Oude Testament is op meerdere plaatsen sprake van beloften, waarbij God een bepaald grondgebied belooft aan het volk Israël. De uitleg van dergelijke teksten is niet eenvoudig. Hoe staat het met de aanspraken van de oorspronkelijke bewoners van dat land? En is het een eeuwige onvoorwaardelijke belofte, of zijn er voorwaarden aan verbonden? En zijn de landbeloften uit de Bijbel ook nog toepasbaar bij conflicten over grondeigendom in onze eigen tijd?

Kanaän, Israël, Palestina: drie historische namen voor één landje op het kruispunt van drie werelddelen, momenteel bewoond door twee volken die het allebei claimen, maar in een ongelijke machtsverhouding. Van wie is dat land? Van de Israëli’s? Van de Palestijnen? Van allebei? Van geen van beide? Is het van God? Heeft God het aan één van deze volken gegeven? Of aan beide? Deze vragen houden theologisch Nederland al enkele decennia sterk verdeeld. De pijnlijke tweestrijd in het beloofde land zelf horen we terug in het debat.

Ballingschap is een beeld dat door Joden zelf met de eigen identiteit wordt verbonden terwijl ook buitenstaanders het beeld van de ‘wandelende Jood’ op zoek naar een plaats in betere tijden herkennen. Maar dat is slechts een gedeelte van het verhaal. Gedurende grote delen van de Joodse geschiedenis is sprake van een diaspora-bestaan – een zelf gekozen bestaan als minderheid te midden van een niet-Joodse omgeving. Zo trekt men zich terug achter zelfgebouwde muren die de mensen binnen moeten beschermen tegen de schadelijke invloeden van buiten. Een zuivere enclave te midden van een onreine poel des verderfs. Het is dit fenomeen dat ten grondslag ligt aan de (ultra-)orthodoxe gemeenschap die afgebeeld wordt in de serie Unorthodox van Netflix.