Theologische vragen uit de gereformeerde traditie

Voordat ik Calvinism. A Very Short Introduction van Jon Balserak[1] las, dacht ik dat onze Nederlandse gereformeerde traditie een bijzonderheid was die nergens elders te vinden was. Hooguit kwam het op enkele plekken voor in de VS, Canada of Zuid-Afrika, daar gebracht door Nederlandse immigranten uit de laatste eeuwen. De vragen van de traditie waarin ik opgroeide leken nergens elders voor te komen. Vragen als: “Kun je ieder gemeentelid als gelovige beschouwen?” “Mag je een preek beginnen door een gemeente aan te spreken als gemeente van Christus?” “Kunnen mensen verloren gaan en is het dan Gods wil dat mensen verloren gaan?” In de homiletische vakliteratuur kom ik deze vragen niet tegen.

Door Jon Balserak begrijp ik dat deze vragen niet alleen hier in Nederland leven, maar ook elders in de gereformeerde familie gethematiseerd worden. Als iemand uit het midden van de PKN of uit de hedendaagse evangelische beweging zegt, dat God van alle mensen houdt, denkt een gereformeerde daarbij: maar dat betekent niet dat alle mensen gered worden. Er is een verschil tussen Gods liefdevolle zorg als Schepper en Zijn zorg als verlosser van zondaren.

Net als wij volwassenen van nature geneigd zijn om God en onze naaste te haten, is ook dit kind geneigd om God en zijn naaste te haten

Door Balserak begrijp ik ook dat mijn behoefte om in een doopdienst duidelijk naar voren te brengen dat onze kinderen in zonde ontvangen en geboren zijn, raakt aan een specifiek gereformeerd punt. Het is gereformeerd om bij de gedachte dat een kind vanaf de geboorte een kind van God is en daarom gedoopt hoort te worden, ook te zeggen: net als wij volwassenen van nature geneigd zijn om God en onze naaste te haten, is ook dit kind geneigd om God en zijn naaste te haten.

Veertigdagentijd en Lijdenstijd

Ook dat is niet de hele waarheid, want voor de Heidelberger Catechismus (waaruit deze gedachte geciteerd wordt) is het de opmaat om te spreken over de mogelijkheid van onze verlossing. Niet minder dan de Lutherse traditie is de gereformeerde traditie een traditie waar het kruis centraal staat. Weliswaar niet los van Pasen, maar Goede Vrijdag is niet minder belangrijk dan Pasen. Dat verklaart ook mijn moeite om de Lijdenstijd in te wisselen voor de Veertigdagentijd.

Het verschil tussen beide tradities is niet alleen dat de Lijdenstijd iets langer duurt dan de Veertigdagentijd. De Lijdenstijd begint op dezelfde zondag als Carnaval. Het verschil is dat in de Veertigdagentijd er naar Pasen toegeleefd wordt en dat het kruis op Golgotha in bepaalde leesroosters weinig aandacht kan krijgen. Gereformeerden hechten meer aan de Lijdenstijd, omdat er de tijd genomen wordt om stil te staan bij de betekenis van Golgotha: verzoening met God door de dood van Christus aan het kruis.

De gereformeerde traditie onder het stof vandaan halen

Wereldwijd is de gereformeerde traditie aan een kleine revival bezig. Vooral de neocalvinistische traditie krijgt de aandacht: Herman Bavinck en Abraham Kuyper worden vertaald en bestudeerd.[2] Hun gedachtengoed blijkt vooral inspirerend voor evangelicalen en protestanten die zich in een minderheid bevinden, omdat het neocalvinisme hen een theologische onderbouwing geeft om zich in de maatschappij in te zetten. Wie zich verdiept in de gereformeerde traditie, ontdekt dat de gereformeerde traditie thema’s is blijven doordenken die elders in de vergetelheid raakten. Zo stelt Fred Sanders dat er helemaal geen sprake kan zijn van een revival van de triniteitsleer, omdat de gereformeerde traditie deze triniteitsleer nooit uit het oog verloren is.

“Kan er een toe-eigening van het heil gevonden worden die in deze tijd mensen helpt de genade aan te nemen?”

Als we dan toch de gereformeerde traditie onder het stof vandaan halen, dan gelijk ook maar alle vragen die deze traditie stelt. Niet uit een vorm van nostalgie, maar vanuit de gedachte dat die vragen ertoe doen. En dan niet alleen in de dogmatiek oppakken, maar ook in de praktische theologie. Wat betekent het voor prediking, pastoraat en gemeenteopbouw dat mensen in zonde ontvangen en geboren zijn en daarom verlossing nodig hebben? Welke liederen kunnen aan kinderen aangeleerd worden die hen helpen dit te begrijpen en hier hun troost te vinden? Kan er een toe-eigening van het heil gevonden worden die in deze tijd mensen helpt de genade aan te nemen?

Er zullen kenners van bepaalde stromingen binnen het Nederlandse gereformeerde protestantisme zijn, die bij de laatste vraag zullen protesteren. Maar laten we het gesprek er maar over voeren.

Noten

[1] Jon Balserak, Calvinism. A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2016).

[2] Zie recent: Cory C. Brock en N. Gray Sutanto, Neo-Calvinism: A Theological Introduction (Bellingham: Lexham Press, 2023).

[3] Fred Sanders, Fountain of Salvation: Trinity & Soteriology (Grand Rapids: Eerdmans, 2021): 182-200.