Visienota van de protestantse kerk

In het najaar van 2020 lanceerde de Protestantse Kerk een visienota met als titel: Van U is de toekomst – Ontvankelijk en waakzaam leven van genade. Met deze nota wil de Protestantse Kerk laten zien wat de focus is van de kerk – waar komt het in de komende jaren opaan? In dit artikel ga ik in op de inleidende paragrafen van de nota. Eerst de achtergrond en context – geloven vindt niet plaats in het luchtledige. Daarna het fundament waarop is gebouwd: genade als grondtoon. Tot slot ook enkele vragen die van dienst kunnen zijn bij bespreking in kerkenraad of gespreksgroep.

Geloven in context

Als mens word je gevormd door allerlei dingen die op je weg komen. Gebeurtenissen, ontmoetingen, omstandigheden, ze hebben allemaal hun invloed op wie je bent. Dat begint al vóór je geboorte. Hoe je opgroeit en wat je meekrijgt aan opvattingen en karaktertrekken is verworteld in het leven van hen die je voorgingen. Ook het leven dat je nu leidt, vormt je in je denken en je doen. Heb je een gezin? Ben je tevreden over je werk? Woon je naar je zin en ben je gezond? Al deze omstandigheden hebben invloed op jou als mens. Ook als gelovig mens.

Geloof is niet iets wat je in een doosje bewaart en af en toe tevoorschijn haalt. Zoals die waardevolle ketting, een erfstuk dat je hooguit bij bijzondere gelegenheden draagt. Het geloof is onderdeel van het dagelijks leven. De dingen die je meemaakt hebben invloed op hoe bijbelverhalen bij je binnenkomen. Je geeft in je gebed woorden aan concrete dankbaarheid of actueel verdriet. Geloofsopvattingen kunnen verschuiven. Vaak geleidelijk, soms abrupt.

Kerk in context

Net als een mens is ook de kerk verbonden met haar omgeving. De visienota van de Protestantse Kerk heeft oog voor de context waarin we kerk zijn. In de inleiding wordt een schets gemaakt van de cultuur die we inademen. De meeste mensen in Nederland hebben het goed, maar toch is er een gevoel van onbehagen. We zijn onzeker over de toekomst. Dat onzekere gevoel wordt versterkt door de coronacrisis. Het maakbaarheidsdenken heeft een flinke knauw gekregen. Een andere ontwikkeling die velen onzeker maakt is de klimaatcrisis. Het is te groot om grip op te krijgen, je wilt wel wat doen, maar wat heeft het voor zin? Je hoort ook verschillende geluiden.

Hierdoor kunnen mensen zomaar tegenover elkaar komen te staan. De een voelt urgentie en voert actie, de ander wuift het weg als een complot van de overheid. Ook in ons huiselijke milieu gebeurt het nodige. Agenda’s van mensen zijn overvol, burn out ligt op de loer. Temidden van al deze zorgen en vragen, klinkt de roep: wat is de zin van dit alles?

Bij de tijd

Het is belangrijk dat de kerk bij de tijd is en oog heeft voor de context van mensen. Geloven in context betekent dat je je als individuele gelovige en als gemeente afvraagt: wat doen deze factoren met ons mens-zijn? Hoe beïnvloeden ze ons gelovig zijn? Kunnen we als gemeente zó aanwezig zijn in ons dorp of onze stad, dat wat we zeggen en doen relevant is?

Streven naar relevantie draagt ook een risico in zich. Het kan leiden tot het jezelf kritiekloos aanpassen aan de omgeving. Dan doen we water bij de klare wijn van het evangelie. Daarom stellen we ook de omgekeerde vraag: kan het geloof ons prikkelen om kritisch naar deze factoren te kijken? In een bijbels beeld uitgedrukt: is er bevrijding vanuit de slavernij?

Genade die kleineert

De visienota kiest voor het woord ‘genade’ als grondtoon. Voor mensen die met kerk en geloof zijn opgegroeid is dat een vertrouwd woord. Maar wat betekent het eigenlijk? In het woordenboek Van Dale (online) staan twee betekenissen bij het woord genade: 1. goedheid van God en 2. vergevingsgezindheid van overwinnaars, rechters enzovoort.

Zelf moet ik bij het woord genade terugdenken aan stoeipartijen op het schoolplein. Het is me een paar keer overkomen dat een klasgenoot bovenop me ging zitten met zijn arm op m’n keel. Hij zei: ‘Genade!’. Ik moest het nazeggen, het was een bevel. Ik zei dat niet zo graag, want daarmee erkende ik dat ik voor mijn vrijheid afhankelijk was van die ander. Het uitspreken van dat woord genade voelde als een nederlaag.

Genade die ruimte schenkt

In de Bijbel heeft genade met ‘geven’ te maken. Het is een gave, een geschenk. Met de woorden van de visienota: ‘De mooiste dingen in het leven vallen ons toe (…) Liefde en genade van God worden ons aangezegd. Wat er ook is gebeurd of aan welk kwaad je ook debet bent, je mag uit genade opnieuw beginnen. In de kerk leven we van wat we ontvangen. Genade is de grondtoon.’

Die jongen met zijn arm op mijn keel op het schoolplein dwong mij om genade te smeken. Hij was niet geïnteresseerd in mijn bevrijding, maar uit op zijn eigen overwinning. Gods genade is anders, die is gericht op de mens. Het wordt niet afgedwongen of je in de maag gesplitst. Integendeel, het is een geschenk dat voortvloeit uit onvoorwaardelijke liefde. In zijn boek Werkwoorden in de Bijbel schrijft Piet Schelling over genade in het Nieuwe Testament: ‘Genade is de beweging van Gods ontferming en liefde naar de mensen toe. Of die beweging ons bereikt, is niet afhankelijk van voorwaarden aan ons gesteld. Ja, de enige voorwaarde om haar te ontvangen is overgave.’

Vijf aspecten van genade

Er wordt weleens beweerd dat het christelijk geloof met z’n nadruk op genade mensen lui en afhankelijk maakt. In de visienota worden vijf aspecten van het kernwoord genade genoemd, wat eenzijdigheid van dit rijke woord voorkomt. Genade bevrijdt, corrigeert, volstaat, motiveert en ontspant. Het is voor mensen van nu misschien een wat ouderwets woord, maar het is mijn overtuiging dat het in deze veelvoud aan betekenissen waarde heeft voor onze samenleving. Het is een woord dat ontspanning geeft, zonder te vervallen in lijdelijkheid en passiviteit. Het vraagt om een vertaling in concrete daden en woorden.

Een paar voorbeelden. Genade corrigeert ons denken dat we alles zelf in de hand (moeten) hebben. De coronacrisis is wat dat betreft een harde les. Als je weet dat je niet alles in de hand hebt, kun je misschien ook dingen loslaten. Je kunt onderscheid maken tussen datgene waar je invloed op hebt en dingen die zich aan je invloed onttrekken.

Genade bevrijdt. Het christelijk geloof leert ons dat we niet hoeven te blijven rondlopen met onze schuld. Dat er dankzij Christus een weg is van berouw, verzoening en nieuw begin. Genade ontspant. Deze woorden zouden in veel kerken op een tegeltje in de hal moeten hangen. Sommige gemeenten lijken op een zeilschip met een ruim vol vracht en waar iedereen druk bezig is. De een boent het dek, de ander staat te zweten in de kombuis, een derde klimt op en neer in de zeilen, enz. Is het nodig dat het dek alweer geboend wordt? Klimt er weleens iemand in het kraaiennest om te kijken of we nog in de goede richting varen? Is er ballast die overboord kan? Durven we te gaan voor een lichtere vaart, waardoor we ook tijd hebben om om ons heen te kijken? Naar de schoonheid van een zonsopgang of de golven die op ons afkomen?

Tenslotte, genade motiveert. Ontvangen zet aan tot geven. Iemand die veel liefde ontvangen heeft, kan zelf ook veel liefde geven. Een gemeente die aandachtig om zich heen kijkt en zich bewust is van haar omgeving, kan veel betekenen voor mensen – binnen en buiten de kerk – in een wereld die vaak ongenadig veel van mensen eist.

Wordt vervolgd…

In dit artikel heb ik ervoor gekozen stil te staan bij de context waarin geloof gestalte krijgt en het grondwoord genade. Aan de accenten die de kerk voor de komende jaren legt, hoop ik in een volgend artikel aandacht te besteden.

Je kunt natuurlijk ook besluiten de nota zelf te lezen en te bespreken in je kerkenraad of kring. De handreiking achterin is een goed hulpmiddel voor een vruchtbaar gesprek. Want daar gaat het in de kerk uiteindelijk om – dat we elkaar in het licht van Gods genade ontmoeten, eerlijk en open. Waarbij we oog hebben voor de context van die ander en eerbied tonen voor haar of zijn levensen geloofsverhaal.