Van wie ben jij er een?

Uitzoeken van je stamboom is populair. Het wemelt van de websites waar je je voorouders kunt vinden en boeken die de wortels van je familienaam blootleggen. Waarom gaan mensen op zoek naar hun roots? Is het uit nieuwsgierigheid of is het een vorm van historisch besef?

Als je uitvindt waar je vandaan komt en welke betekenis je familie heeft gehad in het verleden, plaats je jouw eigen leven in een groter geheel. Je maakt deel uit van een gemeenschap die al langer bestaat, dat schept (ver)binding. Je staat letterlijk in de lijn van een familiegeschiedenis. Meestal wordt die lijn weergegeven als een grote boom met talloze vertakkingen, de stamboom. Een boom ook waaraan steeds weer nieuwe loten ontspruiten. Teruggaan in de tijd geeft inzicht over wat er altijd al aan familietrekjes heeft bestaan. Wat is doorgegeven? Welke karaktereigenschappen zijn overgeleverd? Hee, mijn overgrootvader was ook al actief in de politiek! Mijn familie is al generaties lang heel ondernemend. Of je herkent je eigen olijke oogopslag in die van een oudtante én een overgrootmoeder.

Herkenning roept het op, en wellicht ook erkenning. Opeens hoor je bij een groep, een tijdperk, een beweging als een boom met eindeloos veel takken. Opeens komen half vergeten en verzwegen zaken in een ander licht te staan.

Boom van Jesse

De boom van Jesse is een Bijbelse benaming voor de nakomelingen van Isaï, waartoe ook Jezus van Nazaret behoort.

In de stambomen die de evangelisten Matteüs en Lucas optekenden, wordt gezegd dat Jezus via Jozef afstamt van koning David en diens vader Isaï. De Hebreeuwse naam Isaï wordt in het Grieks en Latijn vertaald als Jesse.

Het symbool van de boom van Jesse komt voor in christelijke liederen sinds minstens de 8e eeuw, toen Cosmas een hymne schreef over de Maagd Maria die bloeit uit de wortel van Jesse. Het lied Er is een roos ontsprongen borduurt daarop door.

Vanaf de elfde eeuw worden in de kunst voorstellingen gemaakt waarin Jesse ligt te rusten. Uit zijn borst ontspruit een wortel, die zich vertakt tot een grote boom waarin de koningen van Juda zijn opgenomen. Het idee is geïnspireerd op een tekst uit het bijbelboek over de profeet Jesaja: ‘Een tak ontspruit aan de stronk van Isaï, een twijg ontbloeit aan zijn wortels. De geest van de Heer rust op hem, een geest van wijsheid en inzicht, een geest van beleid en sterkte, een geest van kennis en ontzag voor de Heer. Hij ademt ontzag voor de Heer. Hij spreekt geen recht naar uiterlijke schijn en hij doet geen uitspraak op grond van loze geruchten.’

Christus bovenaan

De meest typische vorm van de boom van Jesse is om Isaï, vaak groter dan de rest, liggend of slapend te laten zien aan de voet van de geschilderde of gebeeldhouwde ruimte. Uit zijn zijde of uit zijn navel ontspringt de stam van een boom of een wijnstok die opstijgt en zich naar beide zijden vertakt. Op de takken, meestal omgeven door ranken van gebladerte, staan figuren die de voorouders van Christus voorstellen. De stam stijgt over het algemeen verticaal naar Maria en vervolgens naar Christus bovenaan.

Afstamming

In de middeleeuwen was erfelijkheid en afstamming zeer belangrijk. Toen werd meer dan tegenwoordig nadruk gelegd op de feitelijke, koninklijke afstamming van Jezus, vooral door de adel en de geestelijkheid. Vanaf die tijd werd het symbool van de boom voor afstamming overgenomen, de stamboom werd gemeengoed en een manier om iedere afstammingslijn uit te drukken.

Een stamboom vertelt van wie jij er een bent, en waar het ooit mee is begonnen. De stamboom van Jezus gaat terug op dé koning van Israël: David. Om hem nog beter te plaatsen in de heilsgeschiedenis van het joodse volk en om zijn wortels bloot te leggen. Hij hoort ergens bij, krijgt context en betekenis. En de boom groeit tot in de hemel.