Menu

Basis

Vastgelopen in de modder

Goochem—joodse wijsheden

In deze rubriek komen (chassidisch) joodse parabels en wijsheden, sprookjes en legenden aan de orde die vaak bijzondere levenslessen bevatten. Goochem is een leenwoord uit het Jiddisch: slim, geslepen. Verwant aan de Hebreeuwse woorden chacham (wijs mens) en chochmah (wijsheid).

Toen rabbi Mordechai van Radzin eens het leerhuis van een andere stad bezocht, ontmoette hij een groepje chassidiem (volgelingen van een chassidische rebbe) die in een felle discussie verwikkeld waren. Omdat ze er samen niet uitkwamen, vroegen ze rabbi Mordechai om een uitspraak te doen: wie van hen had er nu gelijk? Maar in plaats van een bijdrage te leveren aan hun scherpe debat vertelde hij een verhaal.

Er was eens een groepje koetsiers verzameld in de herberg. De oudste, meest ervaren rijder vroeg aan een onervaren jonkie: ‘Zeg, wat zou jij doen als je paarden zorgden dat je met je koets in de modder terecht kwam?’ ‘Ik eh… zou een hefboom onder de achteras zetten en mijn koets uit de modder proberen te tillen.’ ‘Klinkt verstandig. Maar wat als die hefboom ook in de modder wegzakte?’ ‘Eh… dan zou ik een grote balk pakken en onder de hefboom plaatsen. Daarmee zou het moeten lukken!’ ‘Je bent echt een slimmerik en blijkbaar op alles voorbereid. Zolang je altijd een hefboom en een balk bij je hebt is er natuurlijk geen enkel probleem. Maar wat nou als je geen van beide in je koets had en niemand in de buurt die je daaraan kon helpen?’
De jonge koetsier wist niets meer uit te brengen, hij was met stomheid geslagen. ‘Ik zal je vertellen wat je moet doen’, zei de oude chauffeur. ‘Ik zou ervoor zorgen dat mijn paarden helemaal niet in die drek terecht komen. Ik wil het modderige pad altijd zien te vermijden en probeer een andere weg te zoeken.’

Na deze woorden zweeg rabbi Mordechai en liet de chassidiem in het leerhuis zelf hun conclusie trekken. Ook zij waren, zonder het goed te beseffen, blijkbaar diep gezonken.

Commentaar

In joodse kring—helemaal onder rabbijnen—worden geleerde discussies vaak zeer op prijs gesteld. Van elk vers in de Thora of de Talmoed zijn minstens 70 uitleggingen mogelijk, zo wordt gezegd, dus is er altijd meer dan genoeg stof voor diverse interpretaties en meningsverschillen. Verschillende inzichten kunnen immers je geest scherpen en tot diepere wijsheid leiden, ver voorbij gelijkhebberij. Maar discussies kunnen ook ontsporen en uitgroeien tot een verbale loopgravenoorlog. Dan wordt het eigen gelijk zo hoog in het zadel gehesen dat het gelijk van de opponent niet meer wordt gehoord of erkend. De voorbeelden van dit soort strijdgesprekken zien we vandaag overal om ons heen: in de politiek en media, bij ethische en religieuze vraagstukken, bijv. rondom vreemdelingenbeleid en islam. Maar ook wanneer het om relatief ‘onschuldige’ tradities gaat, zoals die van Zwarte Piet of om standbeelden van oude helden. Explosiviteit ligt overal op de loer, vaak aangewakkerd door (a)sociale media en door leiders die graag de botte bijl hanteren.

Het lijkt erop dat je alleen nog maar gehoord kan worden wanneer je zelf meedoet in het koor van schreeuwers. Of is zwijgen nog een mogelijkheid? Maar ja, dan word je al snel genegeerd…

Het modderige pad vermijden en een andere weg zoeken…

Rabbi Mordechai beveelt ons de weg van de omleiding aan. Probeer te vermijden dat je vast komt te zitten in de modder en eindeloos blijft hannesen om eruit te komen. Dat betekent o.a. dat je niet met modder gooit naar je tegenstander, dat je weet te zwijgen en geen olie op het vuur gooit. Je zoekt naar gemeenschappelijke grond, naar gedeelde waarden. Want zo voorkom je dat je niet alleen zelf wegzinkt, maar ook dat je opponent wegzinkt in het moeras. Een strijdgesprek vermijden is dus een daad van barmhartigheid. Je gunt die ander—hoe vreemd en anders die misschien ook is—diens eigen gelijk, beter nog: diens eigen waardigheid. Dat laatste klinkt veel makkelijker dan het is. Want vaak worden we meegesleept in het vuur van tegengestelde opvattingen en verschillende belangen. Dat gebeurt regelmatig ook in de kerk. Altijd zijn er voor- en tegenstanders te vinden van een (kerkelijke) beleidslijn, verandering of kerkenraadsbeslissing. Maar zien we de waardigheid van de ander nog? En onze eigen waardigheid? Daar hoeven we niet voor te (bek)vechten, die waardigheid is er gewoon. Omdat we allemaal geliefde zonen en dochters van God zijn die uit het moeras zijn getrokken.

  • Heeft u zelf wel eens een ‘moddergevecht’ meegemaakt? Hoe reageerde u daarop?
  • Welk voornemen zou u kunnen hebben om een felle discussie of stevig conflict te voorkomen?

Theoloog, verhalenverteller en muzikant Gottfrid van Eck is een groot liefhebber van de joodse verhalen-traditie en geeft er persoonlijk commentaar op. Voor contact en info, zie: www.wilde-eendproducties.nl.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken