Menu

Basis

Verwijlen in de crypte

Stichting vondst in deventer

Matthias Kaljouw is in gesprek met Nelleke Boonstra over een bijzondere activiteit. Het is een activiteit voor jonge mensen in een oude middeleeuwse kerk. De deelnemers zijn niet verbonden met de kerkelijke gemeente, maar zijn uitgenodigd op grond van hun kwaliteit: jonge kunstenaars.

Mw. drs. C.A. Boonstra is predikant in de Protestantse Kerk in Nederland. Zij is lid van de redactie van Ouderlingenblad

In de oude middeleeuwse Lebuinuskerk in Deventer is een crypte. Het is een ruimte, verzonken onder het hoogkoor en het heeft ‘ramen’ naar de grote kerkzaal daarboven. Het is een bijzondere plek, een stilteruimte met heel oude, mooi gevormde pilaren. De kerk is meer dan 80 meter lang, de crypte is ongeveer 15 bij 15 meter.

Matthias Kaljouw, pionier bij VONDST, verbonden aan de Protestantse Gemeente Deventer, heeft de bijzonderheid van deze plek gezien. Hij maakt op een unieke manier gebruik van dit oude gebouw en in het bijzonder de crypte. Ik ben met Matthias in gesprek over zijn activiteiten voor VONDST, die zich richten op jonge mensen.

Matthias: ‘Mijn generatie en ook ikzelf zijn op zoek naar unieke ervaringen. Alles moet gebeuren in één evenement, een unieke gebeurtenis. Ze zoeken persoonlijke ervaringen die een meer zinvolle invulling geven in het dagelijks bestaan. Het gaat hen niet om binding met een groep, maar om een unieke ervaring op een unieke plek. De oude middeleeuwse Lebuinus is zo’n unieke plek om die unieke ervaring voor jezelf te beleven. Architectuur biedt zelf ook een unieke ervaring. En dit gebouw biedt mogelijkheden voor jonge mensen die op zoek zijn naar invulling van hun leven, een soort diepte die ze in het gewone leven niet ervaren.’

Matthias is vanuit Vondst gaan netwerken met artiesten, kunstenaars en ondernemers die hem aanspraken. Toen ontdekte hij dat Deventer een erg levendige kunstenaarsscene kent. Hiermee heeft hij contact opgebouwd. Omdat jonge mensen unieke ervaringen zoeken, richtte VONDST zich op evenementen. Sommige evenementen zijn erg toegankelijk, zoals de filmvertoningen, en ook het Cryptesessie-concert. Andere, zoals de EXPO (in de crypte), zijn wat ontoegankelijker, omdat het nu eenmaal over eigentijdse kunst gaat – die wat ongrijpbaarder is.

De oude Lebuinus-kerk is een unieke plek voor een unieke ervaring met jezelf

Matthias: ‘Ieder evenement bouwen we rondom een inhoudelijke kern: wat willen we brengen? Deze inhoud heeft altijd een relatie met het gebouw en de traditie waarin het gebouw staat – het verhaal dat het gebouw ook vandaag te vertellen heeft. Dat kan gaan om contemplatie, om het delen van een verhaal, om verbeelding, naastenliefde, protest of onze rol in de maatschappij – maar alles wordt als een evenement vormgegeven. Soms ook met het gevolg dat je deze inhoudelijke kern niet openlijk zult horen, maar dat het aan de bezoeker zelf is om dit in de vormgeving van het evenement te ervaren.’

Deel van grafsteen in de Lebuinuskerk
In de activiteit klinkt het zoeken naar zingeving door, het gebouw zelf boort de spirituele laag in jezelf aan

De nacht in de crypte

Een van de activiteiten die VONDST organiseert is de ‘cryptesessie’. Eén keer per jaar worden jonge kunstenaars persoonlijk uitgenodigd deel te nemen aan een bijzonder evenement. Een kleine groep kunstenaars verblijft de hele nacht in de donkere Lebuinuskerk, en ieder probeert in die nacht vorm te geven aan de kunstuiting die bij hen past. Een dichter maakt gedichten, een musicus componeert een muziekstuk, een liedschrijver een lied, een graffiti-artiest maakt concepten op papier, een fotograaf, een beeldend kunstenaar….

Matthias: ‘We brengen mensen samen die elkaar anders niet zo snel zouden ontmoeten. We nodigen mensen uit om deel te nemen aan een activiteit, met de aanloop ernaar toe, de activiteit zelf en de nazit een aantal weken later. In die activiteit klinkt het zoeken naar zingeving door, en het gebouw zelf daagt al uit om de spirituele laag in jezelf aan te boren.’

De opzet is eenvoudig.

1. Er is een voorgesprek met de kunstenaars. Ze leren elkaar een beetje kennen en zo wordt hen duidelijk wat de bedoeling is.

2. In de nacht zelf begint de groep (ongeveer 8 mensen) met een uur stilte.

De groep zit in de crypte, kaarsen zijn aangestoken, het is verder donker, en men is er een uur lang. In die stilte kan voor ieder iets geboren worden, een bijzondere inspiratie.

Matthias: ‘Dat uur stilte is een bijzondere ervaring, in het begin hoor je van alles, geluiden van buiten, het schuifelen van voeten, je ziet licht schemeren, schaduwen… maar na een tijdje keer je naar binnen toe.’

Zoek-spiritualiteit: een zoektocht naar momenten die als heilig worden ervaren

3. Na dat uur mag ieder zelf weten wat hij of zij gaat doen, maar men blijft wel in de kerk. Iemand blijft in de crypte zitten en gaat schrijven, anderen dwalen door de kerk en doen daar nieuwe ervaringen op. De hoge ramen van de Lebuinus die het licht doorlaten van de straatlantaarns zijn ook heel bijzonder om te zien. Een musicus gaat in een hoek van de kerk zitten en speelt een melodie. Een beeldend kunstenaar zoekt een grote tafel om aan te werken… En heel mooi is het om het in de vroege ochtend langzaam licht te zien worden.

4. De groep is er de hele nacht. In de koffiekamer zijn broodjes en koffie. Aan het eind van de nacht deelt ieder het ‘kunstwerk van de nacht’ met de ander.

5. Twee weken later is er een optreden. Het Cryptesessie-concert in de grote kerkzaal.

De musicus, de songwriters, de producer elektronische muziek, de dichters, fotografen, beeldend kunstenaars… Ieder die dat wil kan dan het ‘kunstwerk’ tonen of opvoeren aan het publiek.

Zoek-spiritualiteit

De jaarlijkse Cryptesessie-concerten genieten grote belangstelling. Stichting VONDST organiseert ook andere activiteiten, die verbonden zijn met deze monumentale kerk, Filmavonden, maar ook eenmalige exposities in de crypte, waarbij beeldend kunstenaars reageren op de ruimte. De deelnemers zijn jonge mensen die zin zoeken in hun bestaan.

Matthias: ‘Er wordt wel gesproken van Zoek-spiritualiteit (Joep de Hart). Een zoektocht naar momenten die als heilig worden ervaren, en zonder ergens aan gebonden te zijn. Belangrijk is dat de richting van deze zoektocht niet wordt bepaald door vaststaande antwoorden, zoals een uitgewerkte moraal of metafysica, maar door individuele vragen en “iets [dat] beloftevolle perspectieven lijkt te bieden, aansluit bij je eigen verlangens, aanbevolen wordt door vertrouwenspersonen of aansprekende voorbeelden, authentiek oogt of gewoon goed voelt’” (Hart & Houwelingen, 2018, p. 13).

Voor het zoeken naar spiritualiteit zijn bakens nodig. Het kerkgebouw de Lebuinus is zo’n baken. Het is de icoon van de stad, torent langs de IJssel boven het centrum uit, iedere Deventenaar voelt zich thuis zodra de Lebuinus zichtbaar wordt vanaf de snelweg of de spoorbrug. Regelmatig hoort Matthias de opmerking: wat bijzonder dat het hier gebeurt. ‘Hier’, een kerkzaal, een ruimte met een oude traditie. Wat VONDST probeert is het opzoeken van de huidige betekenis, die een traditie en een monument kunnen hebben, door buiten grenzen te treden. In zekere zin ziet VONDST zich als beheerders van erfgoed uit een ver verleden. Een oud gebouw voor een nieuwe generatie.

In 2016 begon VONDST als pioniersplek van de Protestantse Gemeente Deventer. Daarbij kreeg het de opdracht om te zoeken naar een nieuwe vorm van kerk-zijn die aansluit bij deze veranderende tijd en die vooral gericht is op mensen die niet met de kerk vertrouwd zijn.

Inmiddels is VONDST een cultureel platform, vanuit de iconische Lebuinuskerk. Vondst wil in deze kathedrale kerk ruimte en gelegenheid scheppen voor nieuwe ervaringen en bestaansvragen – in de vorm van een artistiek programma. Juist de verbeeldingskracht en autonomie van artistieke disciplines bieden het vermogen om oude (en voor sommigen vergeten) tradities een nieuwe actuele vorm te geven.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken