Vieren in interculturele gemeenschappen in Nederland

Waarom moeilijk doen, als het makkelijk kan?

‘We willen in ICF Gouda in verschillende talen zingen en zoveel mogelijk mensen laten bijdragen aan de diensten. Op deze manier willen we moeite doen om culturen aan elkaar te verbinden. We geloven dat dit onze roeping is, om op deze manier gemeente te zijn.’

‘Dus ja’, zegt Maarten Blom, pastor van ICF Gouda, ‘dat is wat onze liturgie, ons samenzijn en onze hele community typeert; we doen bewust moeilijk, ingewikkeld, met al die verschillende talen, culturen, mensen van verschillende denominaties.’

ICF Gouda kent mensen uit 28 verschillende landen; daarbinnen zijn er nog verschillende talen en dialecten. Om een indruk te geven, het zingen gaat behalve in Nederlands en Engels ook in Frans, Farsi, Arabisch, Lingala, Swahili, Karen, Portugees en Spaans (niet alles in één dienst, maar afwisselend in verschillende diensten).

Altijd anders ‘Een liturgie is in de ICF Gouda altijd anders. Er zijn liederen waarvan we het ene couplet in het Engels zingen en het volgende in het Frans of Nederlands. Elke dienst zingen we gemiddeld vijf talen. De keuze van liederen is ook belangrijk. Wat je veel ziet in (internationale) kerken dat liederen uit het Engels worden vertaald, veel muziek komt uit Amerika. Maar er is veel meer dan deze muziekstijl. Muziek uit Congo of Nigeria bijvoorbeeld is heel anders opgebouwd, wat betreft stijl, maar ook qua inhoud. Het mooie is dat je in de muziekkeuze iets kunt laten zien van de diversiteit.’

Bij elkaar aan tafel

‘Ook op andere vlakken komt onze diversiteit tot uiting. Er zijn internationale sprekers. Hele mooie momenten zijn er ook als je met elkaar aan tafel zit. Tijdens sommige diensten zijn er gespreksgroepjes, na de preek praten we na over de preek en zijn er vragen bedacht door de spreker. Je komt er soms achter dat een bijbelgedeelte door iedereen weer anders wordt gelezen. Ook de ervaringen die mensen inbrengen kunnen helpend zijn voor de ander.’

Een liturgie is meer dan de opbouw van tekst en muziek. Sommige mensen kunnen de gesproken woorden niet goed volgen, zelfs als het vertaald is naar het Engels. Muziek raakt altijd een snaar bij mensen. Ook vrije en open momenten in de dienst zijn heel bijzonder, bijvoorbeeld bij het avondmaal. Iedereen mag dan een lied inzetten of bidden in zijn of haar eigen taal. Ook het koffiedrinken en de maaltijden aan het einde van de dienst horen als het ware bij de liturgie.

Een liturgie is om te beleven, je kunt die eigenlijk niet onder verwoorden brengen.’

Vieren tussen droom en werkelijkheid

Cross Culture typeert zichzelf als een warme, kleurrijke kerk in Nieuwegein, waar mensen van allerlei culturen en uit verschillende kerkelijke stromingen welkom zijn. Het doel is ‘elkaar en Jezus (beter) te leren kennen en Hem te volgen’.

‘Wij zijn een multiculturele kerk. We zingen liederen uit verschillende culturen en tradities’, zegt Theo Vreugdenhil, pastor van Cross Culture in Nieuwegein. ‘De voertaal is Nederlands, maar vaak wordt er vertaald en je kunt mensen in je eigen taal spreken.

Cross Culture is een interculturele gemeenschap van vijftig tot zestig mensen met wekelijkse vieringen op zondagmiddag, de Cross Culture Meetings. Er komen mensen uit Suriname, Zuidelijk Afrika, Midden-Afrika (Ethiopië, Congo), Iran en Midden-Oosten. Ongeveer de helft is Nederlands.

Ontmoeting, aanbidding en inhoud

Centraal staat in de vieringen de ontmoeting. ‘Niet alleen bij de koffie voorafgaand aan de dienst; het is ook echt een onderdeel van de liturgie: in gesprek met elkaar, reageren tijdens de preek en verhalen en ervaringen delen. In de dienst hebben verschillende mensen een rol, zoals het welkom van de gastvrouw of gastheer aan het begin van de viering. Dat draagt ook bij aan de ontmoeting. We zijn niet zo’n grote groep; we kennen elkaar bij naam.’

Een ander belangrijk aspect is aanbidding. ‘We zingen liederen in verschillende talen, naast Engels en Nederlands ook in het Arabisch, Farsi, Frans of Portugees. We hebben een groepje van ongeveer drie mensen die de muziek en de zang verzorgen. Er is een variatie van zingen –a capella, meerstemmig en meertalig binnen één lied – en een breed palet wat betreft liedbundels en muziekstijlen, vanuit verschillende tradities en tijden – van eigentijdse Opwekking en traditionele ‘oude’ gospels.’

De inhoud van de vieringen wordt bepaald door lezingen uit de Bijbel, een preek en vaak een verwerking. Voorbeelden hiervan zijn naar aanleiding van een verhaal kaarten schrijven aan anderen, een brief aan God schrijven, of het nabouwen van een Bijbel met legostenen door de kinderen. ‘ Vaste onderdelen zijn verder de gebeden: hardop psalmen bidden, gebedspunten inventariseren, het Onze Vader, en de geloofsbelijdenis. Gemiddeld één keer per maand nodigen we een migrantenvoorganger uit als gastspreker.’

‘Kenmerkend voor Cross Culture en ook voor de invulling van de Cross Culture Meetings is dat er veel spontaan gebeurt, in het moment. Meer houtje-touwtje dan planmatig, geen standaard maar spontaan en informeel, als een familie. Er is veel afwisseling en interactie.’

Spannend en inspirerend

Pastor Theo Vreugdenhil vertelt over de worsteling tussen droom en werkelijkheid. Het ideaal van iedereen erbij betrekken en de verschillende culturen aan bod laten komen is soms lastig in de praktijk. ‘Zo was er een Afrikaanse man, die in zang en liedkeuze een heel eigen sfeer meebracht. Toen hij terugging naar zijn eigen land, waren we dat element kwijt.’ Soms zijn er praktische hobbels, zoals het vinden van een gezamenlijke repetitietijd voor de muziek, of spontane aanmeldingen of afzeggingen.

‘Ruimte geven aan verschillende culturele waarden kan je ook uit je comfortzone halen of bevreemding bij je oproepen, bijvoorbeeld als je buurvrouw of buurman het geloof heel anders uit en beleeft, hetzij rustig en bedeesd, hetzij expressief en fanatiek.’

Het ideaal van ‘samen met alle heiligen’ roept discussie en spanning op. ‘Tegelijkertijd zoeken we ook juist dat gesprek over diversiteit op. Laatst hebben we in een viering een aantal filmpjes van verschillende kerkdiensten bekeken. Van een Pentecostalsamenkomst, een rooms-katholieke mis en een protestantse kerkdienst tot een Ethiopische rotskerk en een evangelische Hillsongsamenkomst. Daarna gingen we in gesprek over de vraag wie God is voor jou. Dat was spannend en mooi tegelijk. De een raakte in verwarring, de ander vond het juist inspirerend. Als je elkaar dan bevraagt, ontdek je het verlangen bij de ander!’

Ruimte scheppen voor eerbetoon en offers aan God

‘Het begint allemaal met de vraag: Wat willen we met intercultureel kerk-zijn bereiken? Wat is je visie op de kerk? Zijn we een tempel? Een opvanghuis? Een warme club? Een plek voor integratie? Een evangelisatiehuis? Een zorgcentrum? Een van deze invalshoeken vormt het hoofddoel. Dat bepaalt hoe wij onze samenkomsten inrichten en vormgeven, maar nog belangrijker, wat we uiteindelijk bereiken.’

Sara van der Toorn-Mohi heeft als allochtone Nederlander een visie op de kerkdienst ontwikkeld, op basis van haar ervaringen in interculturele diensten in Nederland. In het leiderschapsteam van Leef ! Rotterdam-Zuid deelt ze deze ervaringen en inzichten met de anderen. Dat leidt tot goede gesprekken en meer gelijksoortige waarden, als het gaat om community zijn en met elkaar je geloof beleven en diensten vormgeven.

Hartstaal

‘Ik zie de dienst als een moment van eerbetoon, waarin Gods volk offers aan God brengt. De mensen op het podium zijn de priesters, die ruimte scheppen voor iedereen om zijn of haar offers te brengen. Het is dus belangrijk dat wat er tijdens een dienst gebeurt op het podium, dicht bij het hart van een gemeentelid ligt.’

Bij Leef ! wordt gezongen in verschillende talen, in het Farsi, Engels of Nederlands. Het aanbiddingsteam heeft twee leiders, Iraans en Nederlands, omdat groepen mensen met vooral deze talen vaak in de diensten zijn.

‘Het mooiste is als bijvoorbeeld een Farsisprekend gemeentelid een lied in zijn eigen taal zingt, als een offer in de eigen hartstaal.

Het lied blijft dan ook van die culturele groep; de Nederlanders spelen en zingen mee, en zo wordt niet de fout begaan van culturele toeeigening. Een Nederlander die goedbedoelend Farsi probeert te zingen, lijkt misschien wel heel intercultureel, maar het leidt eerder af van het persoonlijke offer en kan zelfs ergernis wekken door uitspraak en fouten. Of het is grappig – ‘wat knap dat je Farsi zingt’; maar dan is het eerder een soort intercultureel amusement.’

Kaars voor de landkaart

‘Liturgie heeft voor mij ook te maken met de plek en atmosfeer zelf. Als je binnenkomt in een kerkdienst, dan is het van belang dat je in een besef komt van ‘apart gezet zijn’. Zoals je bijvoorbeeld in een rooms-katholieke kerk eerst zelf, persoonlijk, een kaarsje brandt.

De omgeving en de aankleding bepaalt dan ook die sfeer die je uit het dagelijks leven in een andere plek brengt. Je gebruikt symbolen die verwijzen naar God. In een interculturele setting kan dat een plek zijn waar de landkaart van het land hangt waar mensen vandaan komen.

Bij die landkaart kun je een kaars branden of voorbede doen. Vlaggen vind ik minder passend, omdat die soms politieke regimes vertegenwoordigen waar mensen voor gevlucht zijn.’

Dansend

‘Een ander aspect is de collecte. In veel Afrikaanse kerken bijvoorbeeld worden de gaven dansend naar voren gebracht. Hier is ook weer het idee dat jij een offer welwillend, met vreugde en persoonlijk brengt. De liturgie schept ook hier weer ruimte om een offer te brengen. Deze manier vind ik passender dan dat de collecte opgehaald wordt, dat is meer een onderdeel dat afgewerkt wordt.

Als je ervoor kiest om op een interculturele manier je geloof te beleven, dan moet je dus ook ruimte maken voor beleving. In iedere cultuur hebben mensen daar hun eigen manieren voor. ‘Vertalen’ alleen maakt niet dat we ineens intercultureel bezig zijn. Het vraagt om waardering van en ruimte scheppen voor de eigen manier van het geloof beleven.’