Vrij om lief te hebben

Henri Nouwens paradox van leeuw en lam

Vrij en zonder angst

‘Je hebt een lam en een leeuw in je,’ schrijft Henri Nouwen in Binnen Geroepen (BG). ‘Geestelijk rijp zijn wil zeggen dat je in staat bent leeuw en lam bij elkaar te laten liggen. Je leeuw is je volwassen, agressieve kant, het deel van jezelf dat initiatieven en beslissingen neemt. Maar je hebt ook een angstig, kwetsbaar lam in je, het deel van jezelf dat behoefte heeft aan genegenheid, steun, bevestiging en koestering.

Als je alleen aandacht hebt voor de leeuw in je, dan raak je overbelast en uitgeput. Als je alleen let op het lam in je, dan zul je gauw de dupe worden van je behoefte aan aandacht van anderen. Geestelijk leven is de kunst om je leeuw en je lam beide te hono-reren. Dan kun je zelfbewust handelen zonder affectief tekort te komen. En je kunt om genegenheid en aandacht vragen zonder je leiderschapstalent te verloochenen.

Meer kind van God worden betekent beslist niet dat je af moet zien van ver antwoordelijkheden. En zo betekent meer volwassen worden ook beslist niet dat je niet steeds meer kind van God kunt worden. Integendeel. Hoe veiliger je je voelt als kind van God, hoe vrijer je bent om je opdracht en verantwoordelijkheid in de wereld te vervullen. En hoe meer je beseft dat God je een unieke taak gegeven heeft, hoe meer je zult kunnen ontvangen wat je nodig hebt.

Het rijk van vrede dat Jezus kwam brengen begint als leeuw en lam vrij en zonder angst bij elkaar kunnen liggen in jou’ (BG, 91-92).

Innerlijke stem van de liefde

Bovenstaand citaat komt uit Henri Nouwens boek Binnen geroepen. Hierin geeft hij zichzelf en daarmee ook ons ‘geestelijke aanwijzingen’. In ruwe vorm tekende hij die op in een voor hem zeer donkere periode tussen december 1987 en juni 1988. Nouwen maakte in die tijd een hevige depressie door, mede veroorzaakt door een vastgelopen relatie met Nathan Ball. Na zijn carrière als gevierd professor aan Yale en Harvard, was Nouwen als pastor gaan werken in het Canadese L’Arche Daybreak. Dat was (en is) een Arkgemeenschap waar mensen met en zonder beperking samenwonen. Nouwen verwachtte veel van zijn vriendschap met Ball, te veel, want zijn claimende gedrag leidde ertoe dat Ball afstand nam en Nouwen een intensieve therapie moest ondergaan om dit te verwerken. Onderdeel hiervan was het schrijven van de geestelijke aanwijzingen die jaren later op advies van Nouwens vrienden in het oorspronkelijk getitelde The inner voice of love zouden worden opgenomen.

Wat is nu echt je aandacht en tijd waard?

Die Engelse titel geeft goed weer waar dit boek vooral over gaat: het luisteren naar de stem van de liefde die van binnen spreekt, maar meestal overstemd wordt door andere, dominerende stemmen. Zo is er de druk van buiten om altijd maar actief te zijn en je voor te doen als een krachtige ‘leeuw’. Nouwen heeft aan den lijve ondervonden wat de tol kan zijn van die constante druk om te presteren. Aan het prestigieuze en competi-tieve Harvard raakte hij in gewetens-nood. Hij doceerde over spiritualiteit en gebed, maar gaf daar persoonlijk geen invulling meer aan. Dat bracht een toenemende innerlijke spanning teweeg. Wie zelf onder regelmatige druk leeft, weet hoe reëel het gevaar op overbelasting en uitputting is waar Nouwen hierboven over schrijft. Niet zelden moet men eerst afknappen, voordat de vraag opkomt die ook Nouwen zich stelde: wat is nu echt je aandacht en tijd waard? Nouwen pleit ervoor om de eigen agenda uit handen te geven en aan God over te laten: ‘Het gevoel van drukte komt vaak voort uit je eigen behoefte aan acceptatie en bevestiging. Je moet steeds weer terug naar de oorsprong: God houdt van je’ (BG, 119).

Een gat in het hart

Nouwens behoefte aan bevestiging was groot. Hij had, zou je kunnen zeggen, een gat in het hart. Waar dat gat vandaan kwam, is moeilijk te zeggen. Feit is dat hij in relaties met anderen onverzadigbaar kon zijn. Het ‘kwetsbare, angstige lam’ in hem had dan de overhand. Onzeker als hij was, klampte hij zich aan mensen vast. Door schade en schande leerde hij echter dat niemand zijn innerlijke leegte kon vullen. Door Nathan Balls afwijzing werd Nouwen teruggeworpen op zichzelf en bruut geconfronteerd met de vraag: Laat ik mij wel echt leiden door Gods liefde voor mij, of verwacht ik mijn heil van anderen?

Veel geestelijke aanwijzingen in Binnen geroepen zijn een poging om antwoord te geven op Nouwens vraag: hoe word ik meer kind van God? Want dat stond hem te doen. Een voor mij – en vele anderen, getuige zijn nog altijd enorme lezerspubliek – herkenbare zoektocht, waarbij Nouwen wegwijst van al te hoge verwachtingen ten aanzien van je medemens en je steevast terugvoert naar de voor hem centrale boodschap van het evangelie: God houdt van je, je bent zijn geliefde kind. Als je daarvan doordrongen bent, ben je pas echt volwassen. Veilig geborgen in Gods liefde, ben je vrij voor de verantwoordelijkheid van de unieke taak die jou gesteld is in dit leven. En je zult meer kunnen ontvangen wat je nodig hebt. ‘Als je jezelf echt bemind en aanvaard weet, zul je kunnen geven zoveel als de ander in staat is te ontvangen, en zul je kunnen ontvangen zoveel als de ander in staat is te geven. Je zult dankbaar zijn voor wat je gegeven wordt zonder je eraan te hechten, en blij zijn met wat je kunt geven zonder er prat op te gaan. Dan ben je een vrij mens, vrij om lief te hebben’ (BG, 79).

Meer kind van God worden. Maar hoe?

Echte menswording

Nouwen leerde grenzen stellen aan zijn genegenheid en zichzelf accepteren omdat hij zich door God aanvaard wist. Leeuw en lam kwamen in hem tot rust, al was die rust niet van blijvende aard. Wie zijn laatste dagboek leest, Op weg naar huis, kan niet anders concluderen dan dat de overactieve Nouwen tot aan het einde van zijn leven rusteloos bleef zoeken naar een innerlijk evenwicht. Hij was een intens levend mens, die met ups en downs streefde naar ‘echte mens-wording’ (BG, 65). De pijn die deze beweging veroorzaakt, trekt voren in het hart, aldus Nouwen uit eigen ervaring. Maar je mag erop vertrouwen dat het je hart ook verruimt en dat de grond rijke vrucht voortbrengt. Een troostrijke gedachte voor wie denkt nooit de innerlijke vrede te vinden waar zo naar wordt verlangd.•

Literatuur

Henri Nouwen, Binnen geroepen, Lannoo, Tielt, 1997.

Henri Nouwen, Op weg naar huis, Lannoo, Tielt, 2002.