Wat doen we dit jaar met … Kerst?

In het verpleeg- en verzorgingshuis

Een kerstviering voor ouderen? Dat is niet moeilijk, toch? Een bijbellezing, wat oude bekende liederen, een gedicht en klaar zijn we. Dat kan. Herkenbaarheid is voor ouderen inderdaad belangrijk, maar daar hoeft het niet bij te blijven. Ik combineer oud en vertrouwd het liefst met iets bijzonders, iets nieuws, iets waar mensen nog over praten als ze een dag erna aan de koffie zitten. Dat kan, heb ik gemerkt, voor allerlei ouderen, ook voor ouderen met geheugenproblemen. Je haakt aan bij wat bekend is en daagt uit verder te kijken…

De simpele vorm met uitstraling

Een goede kerstviering doet iets met mensen. Mijn streven is altijd dat mensen er iets aan beleven, iets wat het verhaal in verbinding brengt met het huidige leven van de bewoner. Naast het kerstevangelie en de mooie, bekende liederen kan er een verrassend element worden ingebracht. Het is mogelijk om met kleine dingen het verschil te maken.

Het is altijd weer even zoeken maar de volgende opties heb ik zelf uitgeprobeerd:

• Een muzikale bewoner speelt een muziekstuk.
• Een bewoner draagt een gedicht voor dat hij of zij zelf heeft uitgezocht.
• Een leuke opkomst van het personeel met een kaarsje in de hand, plechtig lopend, een kerstlied zingend. (Wel even oefenen!)
• Een mooie aanvulling is het ‘kindje wiegen’ uit de Rooms-Katholieke traditie. Daarbij komt een echtpaar met een klein baby’tje in de viering langs. Verkleed als Jozef en Maria laten ze hun kleintje in doeken gewikkeld aan de mensen zien. Onder een muziekstuk of het zingen van een toepasselijk lied lopen ze tussen de mensen door.
• Soms biedt een thema van een kerstnummer van de Elisabethbode of Open Deur een leuke ingang waar je zelf verder op kunt doorborduren. In het jaar dat het over cadeaus ging nam ik een mand met de drie traditionele geschenken ‘goud, wierook, mirre’ mee, maar ook wat eigentijdse cadeaus. Aan de mensen de vraag welk cadeau zij zouden willen geven aan Jezus. De traditionele, de eigentijdse of misschien nog heel wat anders? In het jaar dat het over engelen ging hingen we een groot blauw doek op en gaven alle mensen de gelegenheid op te schrijven wie voor hen ‘als een engel’ was geweest. Aan het einde van de viering hing de hemel vol eigentijdse papieren engelen.
• Een kleine kerststal op of in de buurt van de liturgische tafel werd neergezet. Waar zou je zijn als je in het verhaal van Bethlehem mocht zijn? Op welke plek zou jij je op je gemak voelen? In wiens schoenen zou je wel even willen staan?

Divers publiek

Ik realiseer me altijd dat er mensen met allerlei achtergronden op een kerstviering afkomen. Kerkelijk, minder kerkelijk en buiten kerkelijk. Ik probeer iedereen het gevoel te geven dat ze van harte welkom zijn en probeer het voor iedereen toegankelijk te houden.

Samenwerking

In verschillende woonzorgcentra zijn geestelijk verzorgers aangesteld. Zij zijn gesprekspartners voor iedereen, van elk geloof en elke levensovertuiging, om met vragen rond geloof en zingeving bezig te zijn. Met hen kunt u contact zoeken en bespreken hoe de kerstviering vorm kan krijgen. Wellicht is er al wat georganiseerd en kunt u aansluiten. Andere partners voor het organiseren van een kerstviering zijn de activiteiten- en welzijnsmedewerkers. Zij kennen de gang van zaken in een instelling ook goed. Samenwerking biedt niet alleen de mogelijkheid om de taken te verdelen, maar heeft ook een goede uitstraling: ter ere van het Kerstkind de verschillen overbruggen…

In de kleinschalige woonvormen is er niet altijd ruimte om een kerstviering te houden. Daar zijn de zorgteams zelf verantwoordelijk voor de inhoud van de kerstbeleving. Gooi eens een balletje op of u langs mag komen met een kerstverhaal dat voor iedereen mooi is om te horen. Neem wat liederen mee om te zingen… Schuif in de kersttijd een keer aan bij de koffie: herinneringen ophalen, hoe was het vroeger en hoe beleeft u het nu?

Een unieke uitvoering

In het woonzorgcentrum Elisabeth / De Wieken van Delden hebben we met medewerking van personeel, veel vrijwilligers en een regisseur drie keer een levende kerststal uitgevoerd. Een fantastische belevenis waar bewoners en personeel nog graag herinneringen aan ophalen. Eén van de sterke kanten van die levende kerststal was het zintuiglijk dichtbij brengen van het kerstverhaal: horen, zien en ruiken.

Drie verhalenvertellers namen groepjes bewoners mee langs vier taferelen: de aankondiging van Jezus’ geboorte, de herberg (met stro en rondscharrelende kippen) in Bethlehem, de herders op het veld (naast een vuurtje en echte schapen) en de kerststal (met een echte ezel) in de kapel. Onderweg stonden ‘de inwoners van Bethlehem’ in de deuropening van diverse bewonersappartementen. Ze probeerden met bezem en al die ‘vreemden’ de deur te wijzen.

De herberg was een tableau vivant dat met een knip van de vingers van de verhalenvertelster tot leven kwam. De herders met echte schapen stonden buiten bij een echt vuurtje. De bewoners konden hen vanachter een groot lang raam van de gang zien en horen. Het plaatselijke jongerenkoor fungeerde als engelenkoor. Steeds weer kwamen ze ‘aangevlogen’ en konden de bewoners van achter het glas het ‘Ere zij God’ horen en mee zingen. Na afloop kon men terecht in het restaurant voor warme chocolademelk en Glühwein.

Eén van de bewoners vertelde met tranen in de ogen ‘Dominee, u weet, ik ben niet gelovig maar dit heeft me toch zo geraakt! Ik was even terug in de vakantiekolonie van mijn jeugd. Daar heb ik de mooiste Kerst van mijn leven meegemaakt. Dit was ook zo prachtig.’ Een bescheidener uitvoering hebben we op de Stoevelaar in Goor gehouden. Daar zat de fysiotherapeut (een bekende van de bewoners) als verhalenverteller in een echte opa-stoel bij het toneel en werden de verschillende taferelen door medewerkers en vrijwilligers uitgebeeld. Drie voorstellingen in één middag!

Praktische tips voor een viering in het verzorgings- of verpleeghuis

• Een goed zingend koor is fijn, maar net zo belangrijk zijn de liederen die iedereen mee kan zingen.
• Denk aan verminderd zicht: gebruik duidelijke letters in de orde van dienst (minstens Arial 14).
• Denk aan verlies van gehoor: gebruik een geluidsinstallatie (ook al heb je een duidelijke stem) en test hem van tevoren.
• Voor groepen van mensen met dementie: gebruik liederen per blad die je uit kunt delen en na het zingen weer in kunt nemen. Anders blijft men zoeken in het boekje en is de aandacht weg.
• Stel dat je het viert in het restaurant van een locatie: vraag het personeel erbij te komen zitten ofwel te wachten met kopjes afwassen tot de viering achter de rug is.
• Samen vieren met bekenden verhoogt het kerstgevoel: een persoonlijke uitnodiging aan familie en mantelzorgers werkt altijd goed. Vergeet ook niet de medewerkers uit te nodigen.
• Als je mensen iets laat doen, opschrijven bijvoorbeeld: zorg voor mensen die de schrijvende handen kunnen zijn.
• Als je mensen wat vraagt: neem een microfoon mee zodat de anderen het ook kunnen verstaan.
• Zet de datum op tijd vast en overleg welke andere activiteiten er ook in die periode zijn. Het huis werkt meestal met jaaroverzichten, januari is echt niet te vroeg.