Weg van de kolkende diepte

Si leeheg ioom nee dlerew ed tad fooleg ki. Deze woorden lijken onzin. Letters die zomaar op het papier zijn gegooid. Chaos dus. Maar als u het zinnetje omgekeerd leest, staat er: ik geloof dat de wereld een mooi geheel is. Achter die op het eerste gezicht chaotisch opgeschreven letters blijkt een logica te zitten. Geen chaos dus.

In het leven lijkt soms alles doelloos door elkaar te lopen. Mensen die psychologisch in de war zijn, kan dat overkomen. De puzzelstukjes van hun leven liggen hopeloos door elkaar. Chaos dus. Maar die chaos hoeft niet voorgoed te zijn; door rust, therapie of gewoon de tijd kan de puzzel hersteld worden. De puzzelstukjes vormen weer een kloppend beeld.

Geen oriëntatiepunt

Maar stel nu eens dat er geen mooi, kloppend beeld bestaat. Dan hebben we alleen maar losse puzzelstukjes zonder samenhang. Dan is het leven een complete chaos. Volgens de invloedrijke filosoof Friedrich Nietzsche is dat de huiveringwekkende werkelijkheid. De moderne mens moet wakker worden uit de illusie dat de wereld een mooi en kloppend bouwsel is.

Vroeger was God er nog. Hij vormde de garantie dat alles een goede eenheid is. Hij schiep volgens Genesis 1 de wereld en zag dat die goed was. Maar de moderne mens weet volgens Nietzsche: God is dood. God bestaat niet. Onze wereld is geen goede schepping, alles ligt door elkaar. Er is geen scheiding van licht en duisternis, geen goed of kwaad, er is geen vast oriëntatiepunt.

Peilloze zee

Nietzsches idee over chaos ligt niet ver van het Bijbelse af. Het scheppingsverhaal vertelt dat alles chaos was voor God begon te scheppen. Alles was ongeordend: licht en donker liepen dooreen, van goed of kwaad was nog geen sprake. Deze onleefbare chaos wordt in Genesis gesymboliseerd als een peilloze kolkende zee. Maar dan schept God in die kolkende diepte een leefbare, geordende plek, waar plaats is voor planten, dieren en mensen. En God zag dat het goed was.

Maar helemaal weg is die chaotische zee niet. Psalm 69 begint met de woorden: ‘Red mij God, het water staat aan mijn lippen, ik zink weg in bodemloos slijk en vind geen grond onder mijn voeten. Ik ben in diep water geraakt, de stroom sleurt mij mee.’ De chaosmachten kunnen een mens kennelijk nog steeds bedreigen. Verderop in de psalm blijkt waar die chaosmachten uit kunnen bestaan. Het zijn in dit geval mensen: vijanden die de dichter naar het leven staan.

Rechte weg

Dat Bijbelse inzicht zien we maar al te vaak om ons heen: mensen die goed en kwaad door elkaar rommelen. God vraagt ons echter medescheppers te worden en ons te verzetten tegen de chaos. Vandaar het geschenk van de Tora, het geheel van joodse ‘wetten’, bedoeld als de onderwijzing voor het leven, neergelegd in de eerste vijf boeken van de Bijbel. Deze leert mensen ‘de rechte weg’ te gaan, weg van de alles krombuigende chaos. ‘Aan wie in ontzag voor hem leven, leert de Heer de rechte weg te kiezen.’ (Psalm 25,2)