Wijsheid en zicht in economische crisistijd
Bij 2 Kronieken 1,7-13, Psalm 111 en Lucas 11,1-13
De tekst uit Kronieken opent in vers 7 met een mysterieus tafereel. In de nacht voorafgaande aan de troonsbestijging van Salomo verschijnt God aan hem. De woorden ‘in de nacht’ roepen een zekere dreiging op. Een aanstaande machthebber en een Godsverschijning. Het riekt naar achterkamertjespolitiek. Als God de aanstaande koning dan ook nog de vraag ‘wat wil je dat Ik je geef?’ voorlegt, staat de wereld op het spel. Hoe zal dit verder gaan?
Koning Midas
Het aloude en bekende verhaal van koning Midas maakt duidelijk hoe riskant het is om een koning een wens voor te houden. In dit verhaal wil de god Dionysos Midas ervoor belonen dat hij zijn oude vriend Silenos gastvrij heeft ontvangen. Midas kiest als beloning dat alles wat hij aanraakt onmiddellijk in goud verandert. Dionysos is teleurgesteld over zoveel dwaasheid, maar weet zich door zijn woord gebonden. Midas gaat naar huis en onderweg verheugt hij zich erover dat alles wat hij aanraakt in goud verandert. Wanneer hij thuis echter honger krijgt en eten tot zich wil nemen, verandert zijn vreugde in wanhoop. Ook zijn eten verandert in oneetbaar goud. De vervulling van zijn wens heeft tot een gruwelijke werkelijkheid geleid.
Kronieken en Koningen
Anders dan Midas kiest Salomo wijsheid en inzicht om het volk waar hij koning over wordt, te kunnen leiden en besturen. In plaats van het woord ‘besturen’ waar de Nieuwe Bijbel Vertaling voor kiest, kan er op deze plaats ook voor ‘richten’ gekozen worden. Dat woord drukt meer de betekenis uit van ‘richting wijzen’, het volk letterlijk bij of op de weg houden die God voor ogen staat. In het boek Kronieken heeft Salomo trekken van een gedroomde koning, een priesterkoning, een messiaanse gestalte. In het boek Koningen treffen we een meer kritische tekening van het koningschap van Salomo aan. Valt in Kronieken Israël na het koningschap van Salomo ten prooi aan verdeeldheid, in Koningen wordt scherp duidelijk gemaakt dat de regeerperiode van Salomo zelf ten grondslag ligt aan die verdeeldheid.
Het is bijzonder en intrigerend dat we in de Bijbel ten aanzien van eenzelfde historische periode twee verschillende verhalende visies aantreffen. De verklaring zit in het verschil van Sitz im Leben tussen Koningen en Kronieken. Het boek Koningen heeft zich gevormd in een periode waarin het volk in ballingschap gevoerd was. Het volk ontwikkelt een zelfkritische, belijdende visie op de eigen geschiedenis. Het houdt zijn leidslieden tegen het felle licht van Gods weg. Deze zelfkritische visie kun je duiden als een gebed van schuldbelijdenis en verootmoediging. Het boek Kronieken heeft zich juist gevormd in de periode na de ballingschap. Het land wordt weer opgebouwd en het volk zoekt houvast in de eigen geschiedenis. In die zoekende, verlangende beweging, droomt het de eigen geschiedenis als het ware opnieuw.
Gerichtheid
Nog één element van de tekst uit Kronieken verdient hier bijzondere aandacht. In de nacht van de Godsverschijning dringt zich iets op aan het bewustzijn van Salomo. Hij wordt zich bewust van zijn eigen ‘gerichtheid’, zo je wilt van de diepste bezieling van zijn aanstaande koningschap. De wens om het volk met inzicht en wijsheid te kunnen richten, komt voort uit zijn eigen gerichtheid op God, uit zijn eigen wens om zich op de weg van God te bevinden. Dit verhaal vertelt het volk, dat dit de koning is die hen is voorgegaan en voorgaat op de weg van God. Precies deze messiaanse gestalte geeft hun de inspiratie om het land na een periode van crisis weer bezield op te bouwen. Psalm 111 laat zich van hieruit lezen en zingen als een loflied in vers 10 op ontzag voor de Levende God als ‘begin van wijsheid (…) en goed inzicht’.
De tekst uit Lucas laat zich lezen als een midrasj, een hervertelling bij het verhaal uit Kronieken. Opnieuw is daar die messiaanse gestalte die de leerlingen, het volk, leert bidden, die hen bij en op de weg van hun verwachting houdt. In vers 13 licht de betekenis van wijsheid en inzicht mooi en treffend op in de woorden ‘heilige Geest’.
Biddag
De biddag staat sterk in het teken van het zoeken van richting in een tijd van grote onzekerheid over onze welvaart, met zware bezuinigingen, oplopende werkloosheid en veranderingen op de arbeidsmarkt. Wijsheid en inzicht lijken meer dan ooit nodig in deze tijd van economische crisis. De huidige crisis heeft z’n wortels in een kredietcrisis. Met een dwaasheid als van koning Midas is op een onverantwoorde en kortzichtige wijze in financiële transacties de belofte van ‘goud’ nagejaagd. Deze economische crisis vormt nu de aanleiding voor hervormingen van de arbeidsmarkt. Het flexibele werken, met name ook in flexibele contracten, is al een tijd aan het toenemen. Voorheen bood een vaste baan zekerheid en een tijdelijke baan vooral onzekerheid. Of de huidige maatregelen voor mensen in beide arbeidsmarktposities een redelijke sociale zekerheid teweegbrengen, is nog onduidelijk. Duidelijk is wel dat in de afgelopen jaren in verschillende sectoren mensen ervoor kozen om bijvoorbeeld als zelfstandige zonder personeel (zzp’er) verder te gaan. Deze keuze biedt vrijheid en inspiratie, maar levert ook kwetsbaarheid op. Wat biedt richting, houvast en inspiratie in een meer flexibele manier van werken? Wijsheid en inzicht zijn nodig, niet alleen om de arbeidsmarkt op een meer flexibele wijze vorm te geven en onze weg daarin te vinden, maar ook om sociale zekerheid te realiseren.
