‘You’ve got cow-sense’

Marleen tekende op school veel paarden. Daarom wilde ze jockey worden, maar het werd kunstacademie. In haar vrije tijd tekende ze beesten. Toen ze dat een keer aan een docent liet zien, zei hij: ‘Dat ben jij dus.’

Ze ging zich verdiepen in koeien. In Nederland liepen alleen zwartbont, roodbont, een blaarkop en een enkele lakenvelder. ‘Het fascineerde me hoe een koe eruitzag. Maar ook: wat is haar geschiedenis?’ Marleens examen op de kunstacademie was een presentatie met alleen koeien. ‘Dat was absoluut gek. Er werd om gelachen, maar docenten zagen wel dat dit eigen was.’

Band

Toen Marleen klein was en op de boerderij logeerde, werd ze gewaarschuwd voor twee gevaren: de gierput en de stier. ‘Maar als ik ging spelen, liep ik naar die stier. Ik legde mijn armpjes om hem heen. Dat voelde vertrouwd. Ik kan ze goed begrijpen. Ik heb in de USA meegewerkt op ranches en daar zeiden ze: “You’ve got cow-sense.” Dat heb je of dat heb je niet.’

Ook toen ze een koe op een show mocht ‘voorbrengen’, kon ze onrust wegnemen. ‘Het is een hele kunst om een showkoe goed op de foto te krijgen. Ze wordt gewassen en geknipt, en de ruglijn wordt geschoren door cowfitters. De koeienkop wordt hoog opgebonden. Dat is niet fijn voor de koe. Ik had een band met haar opgebouwd en kon haar rustig houden.’ Marleen heeft veel realistische portretten gemaakt van winnende koeien op shows. Wat is het moeilijkste?

‘Eigenlijk niets. De oren en de neus zijn wel erg delicaat – hoe ze staan, de vorm. Je moet weten wat het betekent, wat ze ermee doen.’ Een showkoe staat op haar best met haar oren omhoog. Om dat te bereiken staat er iemand bij met het geluid van een brullend kalf. Dan is het: “Geluid.” Hup foto!’

Westerse verstoring

Tientallen jaren heeft Marleen gewerkt aan een koeienencyclopedie, omdat er geen classificatie van koeien bestond. Het begint bij de geografie: ‘Wat het dichtst bij elkaar woont, heeft het meest met elkaar te maken.’ Daarna de geschiedenis. En dan pas het uiterlijk. Er bleken wereldwijd 1000 rassen te zijn. Een levenswerk van literatuurstudie, onderzoek, koeien opzoeken en een illustratie van ze maken.

Afrika trekt Marleen het meest. ‘Hoe die mensen daar met vee weten te leven, is mooi. Onze Westerse koeien geven zo’n 30 liter melk per dag. Daar kunnen zij niet tegenop voeren. Een koe in Afrika geeft 2 tot 3 liter per dag. Dan denk je: dat is niets. Maar ze eet amper, kost niets, doet een kalfje, leeft lang, kan met minimaal eten doorleven. Uiteindelijk is zij net zo economisch als onze koe.’

Nomaden weten precies wat ze met hun koeien doen. Buitenlandse investeerders doorbraken in Kenia de vaste routes van de Masai, zetten daar tomaten en bloemen neer. ‘Normaal kwamen ze in tijden van droogte daarnaartoe om te eten. Gevolg: die koeien gaan dood. Door de hitte, maar ook door wat wij daar hebben aangericht. Nu is er hongersnood.’ Ook in andere landen zag ze dat westerlingen oude tradities verstoorden, waardoor het vaak misging. ‘Gelukkig worden ze in Afrika meer zelfbewust en gaan ze hun vee verdedigen.’

Kuddegedrag

Dat de koe als een melk- of vleesfabriek behandeld wordt, gaat Marleen wel aan het hart. ‘Huisdieren, speciaal landbouwhuisdieren, moeten zich schikken in wat de mens wil. Een goede veehouder zorgt uitstekend voor zijn vee. Toch kan het dier niet doen wat hij eigenlijk zou moeten doen: in de kudde leven met een stier erbij en kalveren. Hoe goed je ook voor ze zorgt, er wordt ze een hoop ontnomen.

Een kudde is een familie. Je kunt er niet zomaar een koe bijzetten. Dat moet je voorzichtig inleiden. De oudste en de sterkste hebben hun plaats. Koeien geven dit aan met een kleine beweging van hun kop. Een nieuwe inpassing moet wel even worden vastgesteld.

Er zijn ook vriendinnen of tweelingzussen die bij elkaar zijn gebleven. Er is kuddegedrag als ze liggen: als het goed is, staat er altijd op zijn minst één op de uitkijk. In vrije kuddes heb je zelfs kalvercrèches.’ Overigens hebben koeien het nergens zo goed als in Nederland: ‘Wij zijn echte koeienmensen door traditie en familiebedrijven.’

Meer informatie over Marleen Felius: marleenfelius.nl