‘Tot jullie die naar mij luisteren zeg ik: heb je vijanden lief, wees goed voor wie jullie haten, zegen wie jullie vervloeken, bid voor wie jullie slecht behandelen.’ Dat zegt Jezus tegen zijn leerlingen. Wat zou hij daarmee bedoelen?

Op een avond van Open Doors, een stichting die zich inzet voor vervolgde christenen, hoorde ik een verhaal over een Egyptisch jongetje. Hij kwam uit een christelijk gezin. Dat was voor de onderwijzer op school genoeg om hem altijd een onvoldoende te geven, ongeacht de kwaliteit van zijn werk. Christenen pesten: het komt wereldwijd voor, meer dan wij meestal beseffen. Het kan ook erger, tot moorden toe.

Pesten of vermoorden is iets anders dan vervloeken, letterlijk dan. Maar het gaat om hetzelfde: je gunt iemand niet het licht in de ogen of een toekomst om te leven. Je plaatst iemands leven onder een vloek.

Vanaf het begin van het christendom werden christenen vervloekt, vervolgd, vermoord. De woorden van Jezus, ‘zegen wie jullie vervloeken’, hadden voor zijn eerste volgelingen alles te maken met de situatie waarin ze leefden.
Er is ook een andere kant: in de geschiedenis van de kerk zijn het niet zelden christenen geweest die anderen vervolgden. De kerkgeschiedenis kent inktzwarte bladzijden. Dat neemt niet weg dat het christendom zelf ook altijd een vervolgde godsdienst is geweest, tot op de dag van vandaag.

Zwijgend knikken

Hoe antwoord je op een vervloeking? Jezus zegt: niet met een tegenvloek, nee, antwoord met een zegen. Wat dat is?

Net als vervloeken veel meer kan zijn dan schelden, kan zegenen ook uit meer dan woorden bestaan. Ik denk dat Jezus vraagt om niet volgens het principe ‘oog om oog, tand om tand’ te reageren. Jezus hield meer van een verrassende, positieve manier van reageren. Het volgende verhaal uit de eerste eeuwen van het christendom geeft hiervan een illustratie. Het stamt uit de traditie van de woestijnvaders, monniken die vanaf de vierde eeuw in de woestijnen van Egypte en Syrië woonden.

In een dorp raakte een ongehuwd meisje zwanger en baarde een kind. Zij vertelde wie de vader was: de wijze kluizenaar die verderop in de woestijn woonde. De familieleden van het meisje gingen samen met een groot aantal dorpsgenoten naar de grot van de kluizenaar. Ze scholden hem uit, trokken hem naar buiten en droegen hem op dat hij als vader van het kind voor de opvoeding ervan zorg moest dragen. De kluizenaar knikte zwijgend.

Nadat de dorpelingen waren weggegaan, nam de kluizenaar het kind op en ging naar het dorp. Daar vond hij een vrouw die tegen betaling bereid was om het kind te verzorgen en op te voeden. Er ging meer dan een jaar voorbij. Het meisje dat het kind had gekregen, kreeg steeds meer wroeging. Uiteindelijk gaf zij toe dat ze de waarheid niet had verteld. De kluizenaar was niet de vader van haar kind, het was een jongeman uit het dorp. Haar familie en de dorpelingen hadden nu grote spijt over hun onterechte beschuldiging. Ze gingen weer naar de kluizenaar en vroegen hem nederig om hen te vergeven. De kluizenaar zei niets en knikte zwijgend.

Onverwachte mildheid

In dit verhaal zegent de kluizenaar zijn belagers niet zozeer met woorden, maar met zijn verrassende houding.

‘Zegenen is stellen onder de bestraling der liefde’, zoals de theolooog E.L. Smelik ooit prachtig schreef. Een zegen kan een goed woord zijn, maar net zo goed (en misschien mooier nog) een gulle houding, een knieval of onverwachte mildheid. Daardoor kun je misschien een bruggenhoofd bouwen naar degene die je vervloekte of onrecht aandeed, en zo een nieuwe relatie doen groeien. Een zegen is zo bezien een zaadje dat je in je tegenstander zaait en dat kan uitgroeien tot iets… tja, tot iets zegenrijks.

Maar ik weet: dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Een echte zegen is nooit goedkoop.