'Altijd in het licht van de Heer'

Citaten uit en bespiegelingen bij Paus Franciscus’ Gaudete et exsultate door Elsbeth Greven.

Elsbeth Greven

Vorig jaar publiceerde paus Franciscus zijn pauselijke brief aan de Kerk, Gaudete et exsultate. In het Nederlands heet deze publicatie Wees blij en juich.[1]Het is een tekst die gaat ‘over de roeping tot heiligheid in de hedendaagse wereld’. Het boek(je) van Franciscus beslaat 82 pagina’s, verdeeld over vijf hoofdstukken. Elk hoofdstuk bestaat uit enkele paragrafen die onderverdeeld zijn in genummerde subparagrafen, meestal alinea’s van circa 10 regels. Kleine stukjes tekst dus iedere keer.

Wat probeert Franciscus ons, mij, te zeggen met zijn tekst? Welke passages raken mij? Ik noem er hier weer enkele, genomen uit het vijfde hoofdstuk, Strijd, waakzaamheid, onderscheiding. Vijf hieraan voorafgaande blogs van mijn hand over Franciscus’ tekst verschenen eerder op Theoblogie. Dit is de laatste, zesde, afsluitend blog van deze serie over Gaudete et exsultate. Ik lees deze tekst van Franciscus samen met leden van de GCL (Gemeenschap Christelijk Leven), een ignatiaanse beweging waarvoor de Geestelijke Oefeningen  van de H. Ignatius van Loyola een inspiratiebron vormen.

Aan het begin van dit laatste hoofdstuk neemt Paus Franciscus duidelijk stelling: ‘het leven als christen is een voortdurende strijd’. Waakzaamheid is dus geboden, vooral voor ‘de prins van het kwaad’.

161. ‘We mogen dus niet denken dat de duivel een mythe, een voorstelling, een stijlfiguur of een idee is’.

Paus Franciscus ziet het kwaad in onze maatschappij, of in onszelf, als een ‘persoonlijk wezen dat ons bestookt’. Het gaat er vooral om de boosaardige, vernietigende machten, die naar voren komen in bijvoorbeeld afgunst, haat en geweld, niet als abstract te zien, of als mythes. Want op deze manier houden we het kwaad ver van onszelf en wordt het des te moeilijker om het te bestrijden. Het doet ons de strijd staken, zegt Franciscus. Het is daarom zaak om actief en bewust tegen de vijand te vechten, niet in te zakken, geen eelt op je ziel te krijgen, en je te weer te stellen tegen je eigen ‘geestelijke corruptie’. Het is voor mij behulpzaam te weten dat Jezus (ook) strijdt in mij, én overwint.

166. ‘Hoe kunnen we weten of iets van de Heilige Geest komt of van de geest van de wereld of van de duivel komt? De enige manier is de onderscheiding die meer dan intelligentie en gezond verstand vereist. Het is eerder een gave die we moeten vragen’.

Onderscheiding van de geesten is vooral een kwestie van het hart, waarbij we gemoedsbewegingen en gevoelservaringen in onszelf opmerken. Het is daarbij van belang om te onderscheiden of deze gevoelservaringen van de goede geest komen of van de boze geest, maar waarbij het verstand niet wordt buitengesloten. Het is een introspectieve beweging, maar deze is niet van egoïstische aard, zo zal Franciscus iets verder schrijven. Wat is Gods verlangen voor ons, voor mij? Wat geeft vreugde, ruimte, vrijheid, vertrouwen, rust, roeping, liefde, verbinding met Jezus?[2] Wat reikt de Heer een ieder van ons aan in ‘zijn mysterievolle liefdesplan’? Daarom is het belangrijk om ‘altijd in het licht van de Heer’ te zijn, naar Hem te luisteren, zodat we zijn tekenen niet misverstaan of mislopen. Dit kan bijvoorbeeld via het bidden met de Bijbel of via het gewetensonderzoek, waarvan de laatste een manier is die Franciscus ons dagelijks aanraadt.

170. ‘Natuurlijk sluit geestelijke onderscheiding de existentiële, psychologische, sociologische en morele inzichten uit de menswetenschappen niet uit. Maar ze overstijgt ze. Evenmin volstaan de doordachte normen van de Kerk. Laat ons nooit vergeten dat onderscheiding een genade is’.

Het is betekenisvol dat Franciscus de humaniora en rigide regels van de Kerk in zekere zin relativeert. De onderscheiding gaat ook hier boven uit, want zij is een genade – waar je wel om kunt vragen -, een gift. En zij is beschikbaar voor iedereen van goede wil, zeker niet alleen voor hoogopgeleiden of voor ambtsbekleders in de Kerk. Wat telt, schrijft Franciscus, is via de onderscheiding de Vader leren kennen en degene die Hij heeft gezonden. ‘De Vader openbaart zichzelf graag aan eenvoudigen’. Franciscus wordt niet moe om dit laatste steeds te benadrukken. 

173. ‘Onderscheiding van de geesten bevrijdt ons van de rigiditeit waarvoor er geen plaats is in het eeuwige nu van de verrezen Heer’.

Wederom waarschuwt Franciscus tegen een al te rigide naleving van regels, ook inzake het leergezag, en in de Kerk, ‘omdat dezelfde oplossingen niet in alle omstandigheden geldig zijn’. Wat getuigt hij van een gelovige flexibiliteit en openheid! Het evangelie maakt altijd nieuw, vernieuwt onszelf en laat ons zoeken naar nieuwe wegen waar de Geest ons wil doen gaan.

175. ‘God vraagt alles van ons, maar Hij geeft ook alles. Hij wil ons leven niet binnenkomen om het te verminken of te ondermijnen maar om het tot vervulling te brengen’.

Een geruststellende aanmoediging van Franciscus om ons leven niet door angst te laten domineren en om God toe te laten in geheel ons leven, om het tot volle wasdom te doen geraken, ‘waarin we onszelf achterlaten om het mysterie van God te benaderen’ en waarin we dienstbaar kunnen zijn aan de ander.

176. ‘Het zou mij een genoegen doen als Maria deze overwegingen bekroont, want zij heeft als geen ander de zaligsprekingen van Jezus beleefd.  (…) Zij leert ons de weg van heiligheid en zij vergezelt ons’.

Het is voor mij een aangename verrassing dat Franciscus op de laatste bladzijde van zijn exhortatie Maria aanhaalt en haar op zo een mooie wijze eer bewijst, door haar zijn woorden te laten bekronen! Want, zo concludeert Franciscus, ‘ons gesprek met haar troost, bevrijdt en heiligt ons’.

Elsbeth Greven is psycholoog en uitgever op het gebied van psychologie, religie en theologie.

[1] Gaudete et exsultate (Wees blij en juich). Over de roeping tot heiligheid in de hedendaagse wereld. Apostolische exhortatie van paus Franciscus, 2018, Libreria Editrice Vaticana. Ik gebruik de Vlaamse vertaling van de Bisschoppenconferentie van België, uitgegeven door Licap Halewijn. Er is tevens een Nederlandse uitgave beschikbaar, waarbij ook andere teksten zijn toegevoegd, zie https://www.adveniat.nl/webwinkel/478/gaudete_et_exsultate

[2] Inzake de onderscheiding zie bijvoorbeeld de 8 lesvideo’s waarin Nikolaas Sintobin SJ kort uitlegt hoe (ignatiaanse) onderscheiding werkt.

Andere delen in de serie

Eten met Franciscus

Eten met Franciscus is het unieke boek van Roberto Alborghetti over Paus Franciscus’ bijzondere relatie met voedsel en eten. Na zijn studie Voedingsmiddelentechnologie is Jorge Bergoglio een ander pad ingeslagen, maar eten is voor hem nog steeds dé manier om relaties te bouwen, om herinneringen en cultuur over te dragen en om bewust met de schepping om te gaan. Eten met Franciscus van Alborghetti is dan ook meer dan een verzameling van de favoriete recepten én specialiteiten van Paus Franciscus, het is ook het verhaal van zijn leven, zijn memoires en visie. Spiritualiteit, vriendschap en gastronomie komen samen in dit persoonlijke kookboek.