Afschalen

Zes voorgangers delen op het blog van PreekWijzer hun bespiegelingen tijdens het voorbereiden van een preek en kerkdienst in de adventstijd. Joost Schelling ziet in het woord ‘afschalen’ noties die passen bij advent en het voorbereiden op het kerstfeest: verlangen, uitzien, maar zeker ook het uithouden.

Eén van de woorden die ik in 2020 regelmatig bezigde – en ook veel om mij heen gehoord heb – is dit woord: ‘afschalen’. Niet zonder reden, want veel activiteiten en kerkdiensten moesten op een veel kleinere schaal worden gehouden. En net toen we dachten, dat er een halfvolle kerk met kerst mogelijk was, was daar de lang aanhoudende tweede golf. En opnieuw gingen plannen de ijskast in. Weer werd er eindeloos veel geduld en flexibiliteit van vrijwilligers gevraagd. Mij bekroop een verlangen naar de discussie of het wel of niet gepast is om het ‘Ere zij God’ als een ‘soort kerst-volkslied’ aan het eind van de kerstnacht te zingen. Nu klinkt datzelfde lied solo, uit slechts een paar kelen, en wordt het natuurlijk thuis – staande voor de livestream – uit volle borst gezongen. En dan heb ik het enkel over kerkelijke gemeenten. Wat te denken van de horeca, de evenementenbranche of de cultuursector? Onder het woord ‘afschalen’ zit veel verdriet en diepe pijn over het niet doorgaan van (kerst)concerten, feestelijke samenkomsten en volle kerkdiensten met kerst.

Hoopvolle tekenen

Nu zijn er mensen die snel in de actiemodus schieten en druk zijn met wat er wél kan. Want ja, het bereik van de kerk groeide online. De lokale en regionale tv werden (her)ontdekt. En is het niet ook waardevol om juist in kleine groepen te genieten van er aan verbondenheid en inhoud gedeeld wordt? Kwam de eerste gemeente niet op het niveau van een huishouden samen?

Natuurlijk zijn dat hoopvolle gedachten en tekenen, maar voor het preken over advent en kerst heb ik mij voorgenomen de pijn die met uitstel en afstel meekomt ook nadrukkelijk te onder ogen te komen en te benoemen.

God ‘schaalde af’

In het afschalen zie ik noties die passen bij het voorbereiden op het kerstfeest en die we ook nadrukkelijk benoemen in de weken van advent: verlangen, uitzien, maar zeker ook het uithouden. Dat is een proces dat vraagt om inkeer. Niet het plannen maken en druk zijn met meer en veel, zoals de andere jaren rond advent, maar juist afschalen tot het niveau van ons eigen hart. Kan het verhaal van Kerst je ook nog raken zonder een massaal ‘Ere zij God’ en met 30 kerkgangers op afstand? En gaat het verhaal van Kerst zelf ook niet over afschalen? God schaalde nadrukkelijk af, zo horen we in de proloog van het Johannes-evangelie (1:1-18). Het goddelijke Woord, van hemelse afkomst en oorsprong, is mens geworden. Daalde af. Vanuit de hemel bezien ‘schaalde’ God af. Het Woord heeft onder ons gewoond. Is dichtbij gekomen. Aanraakbaar en invoelbaar.
Maar ook in dit afschalen zit allereerst pijn. Waren er niet vele profeten dit Woord voorgegaan, in de hoop het volk op andere gedachten en wegen te brengen? Ging er niet een ‘mislukt’ project met koningen aan vooraf? Een volk dat, bevrijd uit slavernij, bij de eerste stappen in het zand murmureerde? En was het risico van dit hemels afschalen niet, dat het Hemelse woord in vlees en bloed afhankelijk werd van die mens? Een pijn die niet alleen in het afdalen zit, maar straks aan het kruis in een hulpkreet tot God wordt vertolkt: Waarom hebt Gij mij verlaten?

Waar zien we naar uit?

Toch opent zich in dit afschalen van Godswege ook een grote kans om God in het gezicht te zien. Het woord wordt vlees en bloed. Mens onder de mensen. Het licht van de wereld komt zo een duister bestaan binnen, en opent een ander perspectief. Nieuwe mogelijkheden, voor wie het kairos-moment signaleert. Maar ook in die tijd raakte dat kantelmoment vertroebeld door een verlangen naar de terugkeer van het ‘oude’ normaal: een land zonder Romeinse overheersing. Te midden van het afschalen mogen we onszelf de vraag stellen: waar zien we ten diepste naar uit? En hoe verhoudt zich dat tot de pijn die we bij dat afschalen voelen?

Zelf vond ik het heel heilzaam om daarbij stil te staan, want ik ontdekte dat ik ook geniet van de massaliteit in de kerk rond Kerst. Even uit de marge stappen, in het volle licht van de samenleving gaan staan. Veel mensen die in beweging komen om naar een kerk te gaan. De mogelijkheid om hen te kunnen verblijden met de boodschap van Gods liefde en licht.

Nu het besef doorgedrongen is dat dit anders zal gaan, zoek ik andere wegen. Geniet ik van andere mogelijkheden die wel kunnen. Maar ben ik mij er ook veel meer van bewust dan anders: ook God heeft afgeschaald, en dat opent nieuwe perspectieven. Echt dichtbij komen. Naast de ander gaan staan. Afschalen tot het individuele niveau. Dat besef neem ik deze weken mee in mijn toeleven naar kerst. God komt onder ons en zo heel dichtbij.

Ds. Joost Schelling is gemeentepredikant in Woerden (PKN-Kruiskerk) en tevens pionier voor Twintigers Woerden.