Authentieke christelijke spiritualiteit voor hedendaagse mensen
Interview met Kick Bras
Kick Bras is emeritus predikant van de PKN en voormalig docent spiritualiteit aan de Theologische Universiteit Kampen. Ook is hij als onderzoeker gelieerd aan het Titus Brandsma Instituut te Nijmegen. Daarbij is hij ook auteur van meer dan dertig boeken op het gebied van spiritualiteit en mystiek. Hij heeft recentelijk zijn nieuwe boek Onuitsprekelijk paradijs uitgebracht, over de Amerikaanse trappistenmonnik Thomas Merton – misschien wel de beroemdste monnik van de twintigste eeuw.
Het schrijven van Onuitsprekelijk paradijs heeft Bras nieuwe inzichten opgeleverd: ‘Dit boek is resultaat van een voor mij nieuw onderzoek, namelijk naar de natuurbeleving en natuurvisie van de Trappistenmonnik Thomas Merton. Ik heb al eerder over hem geschreven en was al eens getroffen door lyrische natuurobservaties in zijn dagboeken. Maar nooit eerder had ik mij zo intens verdiept in de betekenis hiervan voor zijn spiritualiteit en zijn maatschappelijke betrokkenheid. Bovendien ben ik op het spoor gekomen van bronnen waaruit hij put voor deze groene spiritualiteit. Nieuw voor mij was de invloed van franciscaanse denkers, maar ook van de Keltische spiritualiteit. En van beroemde Amerikaanse natuurbeschermers. Ook leerde ik hem kennen in zijn protest tegen milieuverwoesting en zijn pleidooi voor een ecologische ethiek.’, aldus Bras.
De titel, Onuitsprekelijk paradijs, ontleent hij aan een uitspraak van Merton zelf: ‘Hij schrijft in zijn dagboek over het ontwaken van de vogels om half drie in de ochtend en ervaart dit als een onuitsprekelijk paradijs. Voor mij is deze term symbool van de lyrische manier waarop hij zijn natuurbelevingen verwoordt en ok de bijbelse bronnen waaruit hij daarbij put.’
Ook heeft Bras niet zomaar een boek geschreven over Merton. Jaren geleden al was hij door zijn belangstelling voor meditatie en mystiek met Mertons boeken in aanraking gekomen. ‘Iemand vertelde mij dat er ook een groep Belgen en Nederlanders bestond die zich de Merton vrienden van de Lage Landen noemde. Daar ben ik lid van geworden. Zij geven een klein tijdschriftje uit en hebben elk jaar een weekend in een abdij. Sinds die jaren is Merton mij blijven interesseren. Ik ben zelfs een keer naar Amerika geweest om een congres over hem bij te wonen.’
Merton heeft niet alleen Bras zijn boek geïnspireerd, maar ook invloed gehad op de manier waarop Bras in het leven staat. ‘Merton heeft mij geleerd om contemplatie te zien als een menselijke mogelijkheid van aandachtig, eerbiedig en vreugdevol leven. Het is niet alleen weggelegd voor religieuze genieën, maar ook voor hardwerkende mensen midden in de wereld. Daarbij heeft hij de oude christelijke bronnen van spiritualiteit zo ontsloten, dat ze voor mij herkenbaar werden en gingen leven. Tegelijk leerde hij mij om met respect en openheid mystieke elementen uit andere religies te waarderen. Hij is voor mij het voorbeeld van de eenheid tussen contemplatie en actie, ofwel van gebed en maatschappelijke betrokkenheid.’, aldus Bras
In de Stille Week van 1941 ging Merton op retraite in het trappistenklooster Getsemani in de staat Kentucky; hij voelde zich daar direct thuis. Hij schreef lyrisch over de comfort van het klooster, maar er ontstonden later ook wrijvingen met de leefomstandigheden in Getsemani. Volgens Bras is de vraag of Merton in het strenge klooster wel op zijn plek was niet eenzijdig te beantwoorden. ‘Ja en nee’, antwoordt Bras. ‘Hij zocht een plek waar hij in stilte kon leren gebed, studie en handarbeid kon verenigen om zo uit te groeien tot een rijpe relatie met God. Daarvoor had hij een sterke structuur nodig en die vond hij bij de Trappisten. Gaandeweg kreeg hij wel allerlei spanningen. Hij vond te weinig privacy in het overvolle klooster, maar kreeg gelukkig steeds meer mogelijkheden om alleen in de natuur te verblijven, uiteindelijk als kluizenaar in het bos. En hij vond dat er teveel nadruk lag op de strenge regels en te weinig aandacht was voor de ontplooiing van persoonlijke spiritualiteit. Hij was positief over de veranderingen in het monastieke leven, al hield hij zelf ook wel van tradities, zoals het zingen van psalmen in het Latijn.’
Door Onuitsprekelijk paradijs te lezen kan Bras een stukje van zijn passie delen met bekenden en onbekenden van de Monnik. Er valt volgens hem ook veel te leren van de mystiek van Merton. ‘Uit Mertons vele boeken, waarvan er de laatste jaren meerdere opnieuw in het Nederlands zijn vertaald, kun je leren hoe een authentieke christelijke spiritualiteit voor hedendaagse mensen eruit ziet. In mijn nieuwste boek kun je van Merton leren om God en de schepping meer met elkaar te verbinden. De lezer zal genieten van de prachtige natuurobservaties van Merton en van zijn diepe, spirituele visie op de bomen, de vogels, herten etc. De lezer zal daardoor geïnspireerd worden om zelf meer intens van de natuur te genieten en deze te ervaren als spirituele ruimte. Maar tegelijk zul je je extra gemotiveerd voelen om te werken aan een houdbare, duurzame toekomst voor ons mensen op deze kostbare planeet.’
n.a.v. Onuitsprekelijk paradijs / Kick Bras / als paperback
