Menu

None

De icoon van Metro

Maandag is de dag van de Theologenblog; een actuele blog uit de pen van een richtinggevend theoloog. Deze week is dat Frank Bosman, die schrijft over de oorlog in Oekraïne aan de hand van gamereeks Metro.

Frank Bosman

“Wie zich afvraagt waar God is in dit geweld, hoeft alleen maar in de ogen van diens naaste te kijken, zelfs als die je grootste vijand lijkt te zijn.”

Een reflectie op de oorlog in Oekraïne

De afgelopen tijd heb ik aan een nieuwsinfuus gelegen. En ik ben echt niet de enige. We zijn getuigen van een broedermoord. Rusland en Oekraïne zij als de Bijbelse Kaïn en Abel: in dit geval verdedigt Abel zich nog wel, maar we weten allemaal diep in ons hart dat de Russische Beer uiteindelijk wel zijn zin zal krijgen. Mijn collega’s van de Tilburg School of Catholic Theology en ikzelf worden bijna dagelijks op de hoogte gehouden over de situatie door Tara Tymo, de vice-decaan internationalisering van de Ukrainian Catholic University in het relatief veilige Lviv.

Zijn YouTube-updates zijn echt de moeite waard. Ik ben net voor de Coronacrisis bij Taras in Lviv geweest op Erasmus-uitwisseling. De sonore stem die ik normaal gesproken uitleg hoor geven over de theologie van de iconen wordt nu gebruikt om te vertellen hoeveel Abels er vandaag weer gesneuveld zijn – en hoeveel Kaïns trouwens ook. Een levende soldaat is namelijk vooral een soldaat, maar een dode soldaat is vooral een dode. Met een moeder, een vrouw, een kind.

Die atoomoorlog is op dit moment niet gaande, maar de dreiging is alom voelbaar, alsof we weer in de Koude Oorlog zitten.

Ik moest deze tijd vaak terugdenken aan de videogameserie Metro. Dat heb je als gametheoloog natuurlijk nogal vaak, dat je het leven om je heen gaat relateren aan je werk en aan je passie. Maar in dit geval is er meer aan de hand. De Metro-gameserie is gebaseerd op de boeken van de Russische auteur Dmitry Glukhovsky. Glukhovsky beschrijft daarin de wederwaardigheden van enkele Moskovieten die in de metrostelsels van de Russische hoofdstad een veilig heenkomen hebben gevonden tegen de allesvernietigende atoomoorlog bovengronds. Die atoomoorlog is op dit moment niet gaande, maar de dreiging is alom voelbaar, alsof we weer in de Koude Oorlog zitten. En Taras vertelt in zijn videoverslagen over de in metrostations schuilende Oekraïners. In die stations worden kinderen geboren en sterven ouden van dagen. Alsof er nooit iets verandert.

De wereld van Metro

Glukhovsky’s romans vormen de basis voor de Metro-gameserie, die – hoe ironisch! – is ontwikkeld door 4A Games, in 2006 opgericht in de Oekraïense hoofdstad Kiev, dezelfde stad die zo ongenadig wordt aangevallen door de machtsbeluste president Poetin. Naast de Metro-serie heeft 4A Games niet veel gedaan, maar dat hoeft ook niet. In drie games – Metro 2033 (2010), Metro. Last Light (2013) en Metro Exodus (2019) – speel je als Artyom, een metro-overlever die te midden van elkaar bestrijdende fracties – mensen blijven Kaïn en Abel – op zoek moet gaan naar vrede.

Maar die vrede is zo vaak zo ver weg. De “Genesis”-trailer van Metro. Last Light laat het duidelijk zien. “God said let there be light,” zo vertelt de voice-over over de goedheid en schoonheid van Gods initiële schepping. Maar over de woorden van Genesis 1 zien we de verschikkingen die de mensheid zichzelf heeft aangedaan: monsterlijke dieren, ontregelend weer, vervuiling, dood en verderf.

Als God bestaat, waarom laat hij dan Auschwitz toe? Of Syrië? Of Kiev?

En waar is God in dit alles? Waar is God in oorlog en geweld? Aan wiens kans staat het opperwezen in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne? Of bemoeit Hij zich niet dit soort trivialiteit? De verteller van de “Genesis”-trailer denkt er het zijne van: “Maar op de zevende dag, zo zegt men, rustte God. Maar God rustte niet, Hij verdween of stierf. De Dag des Oordeels kwam, maar Hij is ons vergeten.”

Het is de meest hardnekkige vraag uit de christelijke traditie: si Deus, unde malum? Als God bestaat – algoed en almachtig als Hij moet zijn om als God te kwalificeren – waarom laat hij dan Auschwitz toe? Of Syrië? Of Kiev? Volgens de verteller kan God gewoon niet bestaan in een wereld met zoveel ellende. En hoevelen van ons zeggen hem na, of denken het in de stilte van ons hart, als we kijken naar de televisiebeelden die onze huiskamer elke dag binnenvallen: is er wel een God?

Waar is God in Metro?

Metro heeft zijn eigen manier om met die vraag om te gaan. Ergens halverwege komt de speler – in de huid van Artyom – in de beroemde Moeder Godskathedraal uit, midden in Moskou. Alleen de buitenkant staat nog overeind, het interieur is stukgeslagen, als vage herinnering aan de religieuze vieringen van weleer. Tegen een kastje tref je Pavl, je aartsvijand aan, een oorlogsmisdadiger die de Geneefse Conventie gebruikt om zijn sigaar mee aan te steken. Nu kan je twee dingen doen: je kan een filter op zijn gasmasker draaien of je kan ‘m laten stikken. (Intrigerend dat de game suggereert dat een goede daad doen meer moeite kost dan een slechte!)

Wat je ook doet, na deze keuze valt je oog op een vage afbeelding boven het kastje waar Pavl tegen aan zit. Eerder zag je ’t niet, want het getrainde oog van de ervaren gamer is eigenlijk alleen gericht op wat beweegt, want het kan je vijand zijn, die je binnen enkele ogenblikken doodt. Nu Pavl stil ligt en je heel dichtbij staat, kan je ’t beter zien: de Mandylion, het oer-icoon van Christus in het orthodox christendom. Deze beroemde beeltenis wordt in de christelijke traditie verbonden met de doek van Veronica, waarmee ze het bebloede gelaat van Christus afveegde; met het kleed van Edessa, dat in de eerste eeuw door de apostel Judas Thaddeüs aan de invalide koning Abgar werd gegeven die daarop genas; met de lijkwade van Turijn met daarop een soort afbeelding van het levensgrote lichaam van een gekruisigde man.

De icoon oordeelt de speler, die óf diens ergste vijand heeft vergeven, óf juist heeft laten sterven.

Ben jij de Christofere?

Het icoon in Metro. Last Light kijkt de speler aan, geheel naar de theologie van de orthodoxie, zoals Taras Tymo mij en zijn studenten eerder leerde, toen de bommen nog niet vielen en de geweren nog zwegen. De icoon oordeelt de speler, die óf diens ergste vijand heeft vergeven, óf juist heeft laten sterven. In het eerste geval, kijkt de Christus goedgunstig naar de speler, die immers het christelijk gebod – gij zult uw vijanden liefhebben – in de praktijk heeft gebracht. In het tweede geval, kijkt diezelfde Christus beschuldigend. Daarmee krijgt de speler een wel hele bijzondere rol in de wereld van de game: die van een Christoffel, de Christofore, hij die het beeld van de Christus draagt. De vraag waar God is gebleven, zoals die in de “Genesis”-trailer hardop werd gesteld, vind hier een fluisterend antwoord.

Ik wens de Russische soldaten, maar vooral hun dictator Poetin, een ontzagwekkend grote icoon die voor hun geestesogen verschijnt, dwars door het geknal van de postmoderne Kaïn en Abel heen. Iedereen ziet in die Christusogen de vraag: ben jij Christofore of niet? En wie zich afvraagt waar God is in dit geweld, hoeft alleen maar in de ogen van diens naaste te kijken, zelfs als die je grootste vijand lijkt te zijn. Ogen die vergeving vragen, ogen die vergeving schenken. Ik bid voor Oekraïne, ik bid om een wonder, het wonder van Metro. Last Light.

Frank Bosman

De afgelopen tijd heb ik aan een nieuwsinfuus gelegen. En ik ben echt niet de enige. We zijn getuigen van een broedermoord. Rusland en Oekraïne zij als de Bijbelse Kaïn en Abel: in dit geval verdedigt Abel zich nog wel, maar we weten allemaal diep in ons hart dat de Russische Beer uiteindelijk wel zijn zin zal krijgen. Mijn collega’s van de Tilburg School of Catholic Theology en ikzelf worden bijna dagelijks op de hoogte gehouden over de situatie door Tara Tymo, de vice-decaan internationalisering van de Ukrainian Catholic University in het relatief veilige Lviv.

In Kaaskop tussen de kalasjnikovs gaat Rusland-correspondent William Immink op zoek naar bijzondere levensverhalen en onderbelichte nieuwsgebeurtenissen in Rusland. Verhalen over grote thema’s als religie, politiek, cultuur en economie gezien vanuit de gewone Rus. Ook vertelt William over zijn eigen Rusland-ervaringen, zoals het kopen van een Lada, een propagandatrein en de giftige plant van zijn schoonmoeder. Dit boek geeft een unieke inkijk in het grootste land ter wereld.

van kaaskop tot kalasjnikov

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken