De waarde van scenario’s

In mijn vorige blog beschreef ik een scenario, namelijk de mogelijkheid van een kerk op Mars. Ik ben gewend om in scenario’s te denken; iets wat ik leerde bij het eerst bedrijf waar ik werkte, een multinational in de energiesector. Daar beschrijft men eens in de twintig jaar drie grote scenario’s in wereldwijde energietransities.

Gaan we allemaal over van benzine op gas? Gaan we als landen regionaal inkopen? Hoe liggen de geopolitieke verhoudingen, dreigen er veel oorlogen? En hoe snel gaan de armere landen zich ontwikkelen? En wat wordt hun eerste energievraag? Het belang van de scenario’s beschrijven was niet de betrouwbaarheid van de voorstellingen van de toekomst zelf, maar de reacties en zelfs strategieën die opgesteld werden naar aanleiding van die drie zeer uiteenlopende visioenen.

Deze jaren laten zien hoe moeilijk het is te voorspellen hoe de volgende maand eruitziet, maar we kunnen ons al wel oefenen in onze waarden en veerkracht opbouwen

Scenario’s helpen je nu keuzes te maken voor de toekomst, hoe die er ook uit komt te zien. Deze jaren laten maar weer eens zien hoe moeilijk het is te voorspellen hoe volgende maand er uit komt te zien, maar we kunnen ons nu wel oefenen in onze waarden, en zo veerkracht opbouwen voor wat nog komen gaat.

Absurde scenario’s

Hetzelfde geldt voor twee uiteenlopende toekomstperspectieven die misschien nooit uit zullen komen, maar wel geliefd onderwerp zijn van science fiction verhalen: robots met een eigen bewustzijn en buitenaards leven. Beide scenario’s klinken absurd. Maar nog niet zo heel lang geleden leek het veel mensen onmogelijk – of pas over een miljoen jaar mogelijk – dat de mens een vliegmachine zou kunnen maken.[1]

Ons perspectief over wat mensen zouden kunnen ontwikkelen, is beperkt; we zijn slechte voorspellers over wat er werkelijk gaat gebeuren en wat de gevolgen zijn van (technologische) ontwikkelingen. Maar dat let mij niet om deze beide zaken toch eens te bespreken. Niet omdat ze wel of niet gaan gebeuren, maar omdat onze eigen houding naar die (imaginaire) zaken toe, zoveel invloed heeft op hoe wij nu denken en willen leven met elkaar.

Buitenaards leven en de waarde van mensen

C.S. Lewis hield het niet voor onmogelijk dat er buiten onze dampkring en zonnestelsel leven is, en ook dat God een relatie zou kunnen hebben met andere wezens op andere planeten.[2] Het is ook niet ondenkbaar, we weten er alleen niets van, en krijgen er ook geen enkele informatie over vanuit de waarnemingen die we nu doen.[3] En het roept allerlei vragen op: als er toch contact met ons opgezocht zou worden, waarom dan nu pas? En wat zouden we willen zeggen? En wat als de buitenaardse wezens ouder en meer geavanceerd zouden zijn dan wij? Zij hebben ons tenslotte weten te bereiken, en niet andersom. Wat zouden wij doen als zij zeggenschap over onze planeet zouden willen vanwege hun voorsprong?

Wie denkt dat survival of the fittest een moreel kader biedt, kan een invasie van ‘hogere wezens’ verwachten

Ongetwijfeld komt de film Independence Day met Will Smith en Jeff Goldblum bij jullie boven als je hieraan denkt, waar precies dat gebeurt: een agressieve invasie door een meer geavanceerde beschaving. Die aanval wordt succesvol afgeslagen door vindingrijkheid en moed, en de wil om niet overheerst te worden maar independent, onafhankelijk, te blijven, als Amerika en als wereldbevolking. De film neemt aan dat dat zo zal zijn, dat ondanks onze ‘lagere’ beschaving, wij een eigen recht hebben op deze planeet; een recht om die te beheren.

Het zou interessant zijn als dat in een filmscenario ook eens aangevochten wordt. Sommigen menen dat evolutionaire voorsprong, en vooral vermeende ‘voorsprong’, recht op macht geeft. De vragen die ons nu bezig zouden moeten houden zijn: wat is voorsprong? Welke waarden geven je recht op macht en overwicht? Waarom hebben mensen allemaal dezelfde mensenrechten, ongeacht hun intelligentie of fysieke staat? Wie denkt dat een survival of the fittest niet alleen een historisch maar ook een moreel kader geeft, staat gelaten te wachten op een invasie van hogere wezens – want  de geschiedenis zou zijn gang moeten gaan…

Robots en intelligentie

Dezelfde gelatenheid is soms terug te vinden bij wie zeer gecharmeerd is van algemene kunstmatige intelligentie, en wacht op een singularity moment waarin Kunstmatige Intelligentie een vorm van bewustzijn verwerft en superieur wordt aan de mens in denken. Dit zou de volgende stap zijn in de geschiedenis van intelligentie op onze planeet, na de ontwikkeling van het menselijk brein, ons schrift en uiteindelijk de computer. En tegelijk leeft er de wens om onsterfelijk te worden, door zelf verbonden te zijn aan supercomputers, om een gedeelte van ons bewustzijn over te zetten naar de cloud.

Deze benadering doet tekort aan wat wijsheid is: in onze bijbelboeken kennen we het als een bezien, afwegen, en handelen in het goede, wijze, liefdevolle en rechtvaardige

Zowel de gelatenheid over de overheersing van kunstmatige intelligentie als de wens op te gaan in een digitale wereld, reflecteert iets van wat men echt belangrijk vindt en waar men alle vertrouwen in stelt. Dat namelijk is een vermeende intelligente rationaliteit die alles wel beter zou weten in de toekomst. Het is immers de volgende ontwikkelingsstap. Weer wordt geschiedenis, hoe het is gegaan, verward met moraal, hoe het zou moeten zijn.

Wijsheid

De gelatenheid over een vermeende toekomst legt iets bloot over wat wij van intelligentie vinden. Het stelt dan dat wiskundige berekeningen hetzelfde zouden zijn als intelligentie en wijsheid. Alsof onze beste beslissingen in een flowchart gezet kunnen worden, of door kansberekening uitgerekend kan worden wat de goede uitkomst is. Deze benadering doet natuurlijk tekort aan wat wijsheid is in onze bijbelboeken; een bezien, afwegen en handelen in het goede, wijze, liefdevolle en rechtvaardige. Beginnen met het erkennen van God als Schepper (Spreuken 1).

En deze benadering doet ook tekort aan wat een mens is, die is zoveel meer dan zijn intelligentie en rationaliteit; een heel mens – lichaam en geest – met gevoelens en dromen, berouw en idealen, vreugde en rouwranden. Ieder mens heeft recht op leven, ongeacht zijn DNA, IQ, fysieke status, geslacht, &c.

Wij zijn rebellen

Ook in gesprek over de mogelijke oorlog met de robots na de singularity, zouden christenen zich nu al kunnen uitspreken. Wie de waarde van een mens en een mensenleven nu bagatelliseert, geeft de strijd al op voordat ook maar 1 alien of robot oorlog gaat voeren. Maar christenen zullen met anderen, de rebellen zijn die voor de mensheid blijven opkomen, die de blijvende waarde van ieder mensenleven, ongeacht IQ, hoog houden.

Noten

[1] In 1903 Stond er in de New York Times een artikel dat er ‘in nog geen miljoen jaar een mens een machine zou uitvinden waarmee men zou kunnen vliegen’. Een paar weken later lukte het de broers Wright. https://junkscience.com/wp-content/uploads/2016/01/102025405.pdf.

[2] https://religionnews.com/2014/11/25/c-s-lewis-thought-space-exploration-aliens/.

[3] Het Pentagon heeft wel een archief met UFO waarnemingen aangelegd. https://www.dni.gov/index.php/newsroom/reports-publications/reports-publications-2021/item/2223-preliminary-assessment-unidentified-aerial-phenomena.