Een bijbelse kalender?

Eigenlijk is dit een erg verwarrende tijd van het jaar, kalendermatig gesproken: Kerstmis klopt niet (is twee maanden te laat), Nieuwjaar klopt niet (is twee maanden te vroeg) en het niet-dateerbare Driekoningen klopt ook al niet. Nou ja, we vieren het allemaal toch maar – en met vreugde.

Om te beginnen klopt Kerstmis al niet: rond 25 december lopen er in Efrata echt geen schapen meer buiten, en geen keizer is zo dom om hartje winter een volkstelling uit te schrijven. De geboorte van Christus vond vermoedelijk een maand of twee eerder plaats. Immers, de priester Zacharias diende in de tempel volgens zijn ‘afdeling’; dat was de achtste afdeling, en wel die van Abia. (Lukas 1:5; 1 Kronieken 24:10)

Het heeft allemaal niet mogen baten: 1 januari is thans allerwege de eerste dag van het nieuwe jaar

Die afdeling is ongeveer in de vierde maand van het godsdienstige jaar aan de beurt om dienst te doen in de tempel. De verwekking van Johannes de Doper vond enkele weken later plaats, (Lukas 1:23–24) en de verwekking van Jezus een kleine zes maanden later (vs. 26; daarom is er een half jaar tussen Sint-Jan [24 juni] en Kerst). Als je dat bij elkaar optelt, kom je voor de geboorte van Jezus uit bij de zevende maand van het godsdienstige jaar, dat is de maand van het Loofhuttenfeest (dit jaar van 30 september [plus vooravond] tot 7 oktober). 

Maar ach, wat maakt het uit: geen mooiere tijd van het jaar om Jezus’ geboorte te vieren dan de donkerste tijd.

Nieuwjaar

Lang geleden begon het nieuwe jaar in onze contreien op 1 maart. In de kerkgeschiedenis heeft men nog wel eens geprobeerd die eerste maart in ere te herstellen. Ook liet men het jaar wel eens beginnen op 25 december ter ere van Jezus’ geboorte, of op 25 maart (in Engeland gebeurde dit nog tot 1751!), het feest van de geboorteaankondiging (uiteraard precies negen maanden vóór Kerst), of op Pasen (wat onhandig is, omdat de Paasdatum elk jaar wisselt).

Het heeft allemaal niet mogen baten: 1 januari is thans allerwege de eerste dag van het nieuwe jaar. Er schijnt wel een streek in Wales te zijn waar nieuwjaar nog op 13 januari gevierd wordt, omdat dat de eerste van januari op de oude Juliaanse kalender is; die kalender loopt twaalf dagen achter bij de thans algemeen gebruikte Gregoriaanse kalender. Dat is ook waarom de Russen Kerstmis vieren op 6 januari, wat in onze streken Driekoningen is. De Russen hanteren in het gewone leven wel de Gregoriaanse kalender (zij het pas sinds 1918), maar in de kerk nog de oude Juliaanse kalender (6 januari is twaalf dagen na 25 december).

Met ‘Driekoningen’ vieren we vooral Jezus’ verschijning aan de wereld

Als je ‘bijbels’ zou willen doen, wordt het nóg weer anders. Daarbij kun je nog kiezen tussen de godsdienstige kalender: dan begint het nieuwe jaar op de vooravond van 23 maart a.s. (eerste van Nisan); of je kiest voor de burgerlijke kalender: dan begint het nieuwe jaar (5740) op de vooravond van 16 september a.s. (eerste van Tisjré). Dus kies maar uit: 1 of 13 januari, 1 of 23 maart, of 16 september.

Driekoningen

En dan 6 januari: het feest van drie koningen. Eerste verwarring: wáren het er wel drie, en wáren het wel koningen? Tweede verwarring: in kerktaal heet deze dag Solemnitas Epiphaniae Domini, dus ‘Plechtig feest van de Openbaring [of Verschijning, Epifanie] van de Heer.’ Dat klinkt wel even anders dan Driekoningen!

Bij Epifanie gaat het om de eerste van drie feesttijden, die alle drie te maken hebben met Jezus’ jonge jaren:

• Bij Epifanie (6 januari) gaat het om de openbaring of verschijning van Christus in deze wereld, en wel als het vleesgeworden Woord. (Johannes 1:14) Daarbij denkt men aan Jezus’ geboorte uit Maria en aan het bezoek van de wijzen uit het Oosten. Toen de westerse Kerk steeds meer de geboorte van Jezus op 25 december ging vieren, bleef voor 6 januari alleen het bezoek van de wijzen over.
• Een week na Driekoningen (13 januari) gedenken rooms-katholieken en anglicanen de doop van Jezus in de Jordaan door Johannes de Doper (zo’n dertig jaar na Jezus’ geboorte).
• Met Maria-Lichtmis (altijd op 2 februari, d.i. precies op de veertigste dag na Kerst) herdenken traditionele kerken hoe Jezus werd opgedragen in de tempel, (Lukas 2:22-38) zoals dat met elk eerstgeboren joodse jongetje gebeurde. (Leviticus 12)

Het is een mooie gedachte om jaarlijks de ‘verschijning’ (epifanie) van de Zoon van God te herdenken in al haar facetten. In chronologische volgorde:

1. Jezus’ verschijning in de wereld (geboorte én eerste verschijning aan de herders en aan de wijzen uit het oosten).
2. Veertig dagen na Jezus’ geboorte: zijn verschijning in de tempel als baby.
3. Twaalf jaar later (als ik dit even mag inlassen): Jezus’ eerste verschijning in de tempel als twaalfjarige jongen.
4. Achtten jaar later: Jezus’ verschijning in het openbare leven, en wel bij zijn doop. Oosters-orthodoxen leggen vooral een verband tussen de term ‘Epifanie’ en Jezus’ doop in de Jordaan: bij die gelegenheid werd Jezus voor het eerst ‘openbaar’ aan de hele wereld. Hij trad voor het eerst in de publiciteit. Best mooi!