Een radicaal, leefbaar geloof

Ik kijk in het fotoboekje nog wel eens terug naar de beelden die van de gebeurtenis gemaakt zijn. Op 27 maart 2020 vond een plechtigheid plaats waar vrijwel niemand bij was. Paus Franciscus stond vrijwel alleen op het verder lege Sint-Pietersplein in Rome.

Tegenstellingen omarmen

In de overweging die Paus Franciscus toen uitsprak, identificeerde hij zich met de apostelen die dachten met hun boot in de storm te vergaan terwijl Jezus aan boord rustig lag te slapen. ‘Hij sluimert niet en Hij slaapt niet, de wachter van Israël,’ staat er in Psalm 121 (vers 4) over God geschreven, maar Jezus bleek nu juist wél te sluimeren en te slapen. Jezus’ leerlingen roepen hem: “Meester, raakt het U niet dat wij vergaan?” (Mk. 4,38).

Juist in Italië hield het coronavirus verschrikkelijk huis in maart 2020, en de paus drukte zijn verbondenheid met de apostelen in het verhaal uit. Hij gaf zijn machteloosheid toe en ‘omhelsde het kruis.’ Zijn kruis omhelzen, zo legde hij uit, wil zeggen …

Vervolgens zegende de paus de stad en de wereld, die in het duister gehuld was. Wie zonder reserve afdaalt in de ellende en de wanhoop, in navolging van Jezus en de apostelen, kan waarachtig hoop vinden. Het is de enige weg.

Waarom zijn jullie bang

“Waarom zijn jullie bang, hebben jullie dan geen geloof?” (Mk. 4,40) De paus herhaalde tot vier keer toe de vraag die Jezus zijn leerlingen stelde nadat Hij de wind en het water tot zwijgen had gebracht. Het koninkrijk van God is ophanden en wij worden met klem uitgenodigd ons daarnaartoe te keren – COVID-19 of niet. Dus niet naar een hersteld oud, of een gefantaseerd nieuw normaal, maar naar het rijk dat wordt belichaamd door degene die niet gekomen is om gediend te worden, maar om te dienen (Mt. 20,28; Mc. 10,45; vgl. Lk. 22,27). Hij roept ons om in alles elkaars zusters en broeders te zijn. Met de woorden van zijn voorbeeld Franciscus van Assisi: fratelli tutti – die de titel werden van zijn jongste encycliek.

Paus Franciscus zei in september 2020:

De Nederlandse bisschoppen hebben in een recente gezamenlijke brief het normaal van het rijk van God dan ook treffend ‘het eigenlijke normaal’ genoemd.[2]

Hebben we dan geen geloof?

Ik heb mij het afgelopen jaar steeds opgetrokken aan deze woorden. Te midden van het geklaag over hoe moeilijk het allemaal was en wat er niet meer kon en te midden van alle zorgelijkheid – ook binnen de universiteit en de kerk –, hielden zij naar mijn gevoel koers.

Bij gelegenheid van het feit dat het één jaar geleden was dat de coronapandemie zich ook in Nederland begon te doen gelden, schreef ik in Katholiek Nieuwsblad een artikel over het falen van de kerk tijdens de pandemie onder de titel ‘Hebben we dan geen geloof.’[3] Is de kerk niet geroepen om juist waar de pijn en het lijden ontkend worden, het te delen, erin af te dalen en het op ons te nemen?’, is de vraag die ik stelde. Waarom deden wij dat dan niet. Jezus heeft toch over zijn eigen ondergang gezegd: “Moest de Messias dat alles niet lijden om zijn glorie binnen te gaan” (Lk. 24,26). Zijn wij dan niet zijn leerlingen? Ik vroeg me af waarom we bang zijn. Hebben we dan geen geloof?

Ik meende het van ganzen harte. En toch klopte er ook iets niet aan. Dat bleek toen het er van het weekend even op leek dat ik met corona besmet zou kunnen zijn. Ik heb geen last van hypochonder, maar ik voelde mij op slag niet lekker. Ik ben niet overmatig bang om dood te gaan, maar even sloeg de schrik mij om het hart. Terwijl ik wist dat de kans dat ik werkelijk besmet zou zijn maar heel klein was – ik was in contact geweest met iemand, die op diens beurt in contact was geweest met iemand die corona bleek te hebben – had ik de sterke aanvechting om Onze Lieve Heer hardhandig wakker te porren. ‘Dat maak je me toch niet, hè? En dat net voordat ik gevaccineerd zou worden!’

Palmzondag

Het was het weekend van Palmzondag – ja ik weet het, de symboliek ligt er wel erg dik op, maar ik kan het niet helpen – het begin van de Goede Week, de lijdensweek. Juist op die dag en in die week is de boodschap dat de paradoxen van het leven moeten worden omarmd. Jezus nam zijn kruis op zich, uiteindelijk, maar zonder strijd ging dat niet en Hij bleef God erbij roepen. Alsof Hij zegt: ‘Ik doe dit omdat Jij het vraagt, maar nu moet Jij het toch echt overnemen. Want ik kan niet meer – ik kan niets meer.’

Dat dezelfde Jezus die het onmogelijke van zijn volgelingen vraagt – ‘Ik geef jullie een nieuw gebod: “Zoals Ik jullie heb liefgehad, zo moeten jullie ook elkaar liefhebben’ (Joh. 13,34) – het mogelijk maakt om ook je onvermogen los te laten, maakt het christelijk geloof wat mij betreft in al zijn radicaliteit bij uitstek leefbaar. Te midden van de paradoxen van het leven.

Verwijzingen:

[1] De Nederlandse vertaling van de overweging van de paus op 27 maart 2020 is te vinden op https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/artikel/geroepen-om-samen-te-roeien-gebedsdienst-paus-franciscus.

[2] De brief van de Nederlandse bisschoppen waaruit geciteerd wordt is geschreven bij gelegenheid van de verkiezingen voor de Tweede Kamer op 17 maart jl. en is te vinden op https://www.rkkerk.nl/wp-content/uploads/2021/03/Bisschoppelijke-Brief-Verkiezingen-Tweede-Kamer-2021-def.pdf.  

[3] Mijn artikel ‘Hebben we dan geen geloof?: Corona en het falen van de Kerk‘ verscheen in Katholiek Nieuwsblad van 12 maart 2021, 12-13.