None

Interview met Maarten Verkerk

Vandaag deelt theologie.nl een interview met Maarten Verkerk. Maarten Verkerk is één van de auteurs van het boek Morgen wordt alles beter. Dit boek over de ethiek en mogelijkheden van gentechnologie schreef hij samen met Henk Jochemsen. Vanuit een christelijk standpunt brengen ze een genuanceerde bijdrage aan de discussie en beoordeling van gentechnologie. In de zoektocht naar hoe je met dit onderwerp als samenleving moet omgaan, maken ze gebruik van verschillende sciencefiction romans en films. We willen Maarten Verkerk hartelijk danken voor het interview.

Waar komt uw interesse voor gentechnologie vandaan?

Ik heb de afgelopen jaren redelijk veel aan medisch-ethische onderwerpen gedaan. O.a. ben ik een van de auteurs van het boek Over(-)behandelen. Ethiek van de zorg voor kwetsbare ouderen. Ook ben ik lid geweest van de commissie Schnabel over Voltooid leven. Sinds juni 2019 ben namens de ChristenUnie lid van de Eerste Kamer. Onder andere heb ik de portefeuille VWS. In een discussie over medisch-ethische onderwerpen binnen de partij kreeg ik van iemand de vraag of ik me zou willen verdiepen in ‘gentechnologie’ omdat dat de komende jaren zou gaan spelen. Nu, dit boek is in zekere zin een antwoord op die vraag.

Op welke manier beïnvloedt uw christelijke geloof uw kijk op gentechnologie?

Als je je bezig houdt met gentechnologie dan kom je met allerlei fundamentele vragen in aanraking. Bijvoorbeeld: Wat is het goede leven? Wat is menszijn? Wat is de intrinsieke waarde van mens en dier? Dit soort vragen kunnen niet (alleen) op basis van natuurwetenschappelijke vragen beantwoord worden. Uiteindelijk gaat het om fundamentele vragen die om een filosofisch, ethisch en religieus antwoord vragen. Daar komt het volgende bij. Filosofie en ethiek zijn niet neutraal. Ze hebben in zekere zin een religieuze wortel. Nadenken over gentechnologie impliceert dus nadenken over fundamentele religieuze vragen over de mens. In dien zin heeft het christelijk geloof een grote invloed op mijn denken over gentechnologie.

In het boek maken jullie gebruik van sciencefiction films en boeken. Kunt u ons iets vertellen over uw favoriete boek en uw favoriete film omtrent het thema gentechnologie?

We maken inderdaad veel gebruik van sciencefiction. De reden is dat goede sciencefiction kritische vragen stelt over de toekomst. Vaak zijn het vragen in de trant van ‘what if?’. Wat gebeurt er als? Zo bespreekt de film Splice de vraag wat gebeurt er als je genen van dieren zou kunnen combineren met die van mensen? De film laat zien welke vragen er dan allemaal op je afkomen. Ook geeft deze film inzicht hoe jonge wetenschappers met dit soort vragen omgaan.

Een andere mooie film is The bride of Frankenstein. Deze film geeft een diep inzicht in de sociale dimensie van het menszijn. Deze film is een vervolg op het boek Frankenstein van Mary Shelley dat meerdere keren verfilmd is. In dit boek schept de wetenschapper Victor Frankenstein een ‘monster’ dat sterker en groter dan de mens is. Dit monster blijkt diep en diep eenzaam te zijn. Hij moet alleen door het leven. Er zijn geen vrouwelijke schepsels die op hem lijken. In de film The bride of Frankenstein gaan wetenschappers aan de slag om een vrouw voor dit ‘monster’ te maken. Ook stelt deze film de menselijke overmoed aan de kaak. De mens die denkt dat hij het geheim van het leven heeft ontdekt, komt tot de ontdekking dat dat leven niet maakbaar is.

De trilogie Maddaddam van Margaret Atwood is zo interessant omdat die een inkijkje geeft in hoe de maatschappij zich zou kunnen ontwikkelen als gentechnologie volledig wordt vrijgegeven en als de vrije markt de ruimte krijgt. Opvallend is dat in die toekomst de overheid geen enkele rol meer speelt en dat de grote techbedrijven aan de macht zijn. Het is alsof Atwood daarmee wil waarschuwen tegen de macht van de grote internationals en pleit voor een sterke en regulerende overheid.

Het onderwerp gentechnologie is geen makkelijk onderwerp om te bespreken. Wat is volgens u van belang om een goed gesprek aan te gaan over dit onderwerp?

morgen wordt alles beter maarten verkerk henk jochemsen

Het is inderdaad geen gemakkelijk onderwerp. De biologie erachter is niet gemakkelijk. Ook alle maatschappelijke en morele vragen zijn niet gemakkelijk. Daar komt bij: het raakt aan diep existentiële vragen rond het menszijn. Ook maatschappelijk gezien is het een lastig onderwerp. Gemakkelijk worden bestaande maatschappelijke tegenstellingen aangescherpt. Zelfs voordat het gesprek is begonnen. In onze visie (Henk en mij) moeten we de verbinding met elkaar blijven zoeken en de tegenstellingen niet op de spits drijven. Het is van belang om enerzijds de mogelijkheden van gentechnologie zo ‘neutraal’ mogelijk te beschrijven.

Ook is het van belang om de morele vragen goed te analyseren en te proberen deze op een meer ‘neutrale’ manier te stellen en te kijken of je tot gezamenlijke antwoorden kunt komen. Aan de andere kant willen we ook ruimte scheppen om religieuze of levensbeschouwelijke vragen aan de orde te stellen. En wel op zo’n manier dat een gesprek met elkaar mogelijk is. Het zou zelfs kunnen zijn dat als je die religieuze of levensbeschouwelijke vragen expliciet maakt, dat de dialoog over dit onderwerp beter verloopt.

Het onderwerp is ook niet gemakkelijk te bespreken omdat we gemakkelijk in twee posities vallen. De eerste positie is die van schrik en angst. De tweede positie is die van het omarmen van elke medische technologie. Beide posities verhinderen om tot een genuanceerde en evenwichtige reactie te komen. Om het gesprek goed te kunnen voeren presenteren we drie ethische motieven die ons kunnen helpen in de discussie. Als eerste het motief van de vooruitgang omdat gentechnologie kan leiden tot nieuwe medische behandelingen. Als tweede het motief van de voorzichtigheid omdat we deze behandelingen op mensen willen gaan uitvoeren. En ten slotte het motief van het verzet omdat de menselijke waardigheid in het geding komt.